جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی تردید رابطه عقل و دین یکی از مهم ترین و بنیادی ترین مباحث فلسفه دین است و امروزه بیشترین چالش ها و اختلاف آرای میان فیلسوفان دین، معطوف به این بحث و جوانب گوناگون آن می باشد. از سوی دیگر نظری اجمالی به گفتمان اندیشه دینی در چند دهه اخیر در ایران تأثیرگذاری روشنفکران دینی در ابن عرصه خبر می دهد. هر چند نواندیشان دینی معاصر در زمینه های مختلف به اظهار نظر پرداخته اند، لکن عمده این مباحث متأثر از دیدگاه خاص آنان در باب نسبت عقل و دین بوده است. با این توصیف این نوشتار بر آن است که نسبت میان عقل و دین را از منظر دو تن از شاخص ترین چهره های این جریان یعنی آقایان دکتر عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری به بررسی انتقادی بگذارد. در فصل اول با عنوان پیش درآمد، تاریخچه بحث عقل و دین در مسیحیت و اسلام مورد بررسی قرار گرفته و در هر دو حوزه به سه دیدگاه متفاوت یعنی ایمان گرایی، عقل گرایی افراطی و عقل گرایی معتدل و آرای چهره های برجسته هر طیف اشاره شده است. فصل دوم به ایمان و عقلانیت اختصاص یافته است. رابطه عقل و دین در وهله اول و پیش از هر چیز به تعامل درون مایه های اصلی آن دو باز می گردد و بدیهی است که خاستگاه اصلی مؤلفه های دینی چیزی جز ایمان نیست. لذا در این فصل دیدگاه چهره های فوق الذکر درباره ماهیت ایمان و عقلانیت، نقش عقل در شکل گیری ایمان و نیز چالش هایی که میان آن دو پدید می آید، مورد مداقه قرار گرفته است. روشنفکران مذکور درباره عقلانیت ایمان گرچه رأی روشن و معینی ندارند ولی بیشتر به ایمان گرایی تمایل یافته اند. در فصل سوم به نقش عقل در تبیین و تکامل باورهای دینی پرداخته و روشن نموده ایم که آرای روشنفکران فوق درباره نظریه تکامل معرفت دینی و فرآیند فهم متون به نوعی عقل گرایی افراطی منجر می شود. نقش عقل در توجیه آموزه های دینی، فصل پایانی رساله حاضر است. نو اندیشان مورد نظر عقل نظری را صرفاً در معقول سازی و نه اثبات باورهای دینی کارآمد می بینند و با صحه گذاشتن بر عقل تجربی به آزمون پذیری تاریخی باورهای دینی رو آورده و درباره نسبت عقل عملی و دین هم به سکولاریسم اخلاقی ملتزم می شوند. ما دیدگاه های نواندیشان معاصر را در هر بخش از منظر درون دینی و برون دینی به بوته نقد سپرده ایم.

در این تحقیق در صدد بیان موارد گفت گو بین تشیع و مسیحیت هستیم. ابتدا در مقدمه شواهدی بر لزوم گفت گو از آیات و سیره معصومین (ع) از جانب تشیع و شواهدی از شورای واتیکانی دوم و سیره بزرگان مسیحیان، از جانب مسیحیت، ذکر می کنیم و سپس در فصل اول به تعریف، هدف، ضرورت، انواع، جایگاه، شرایط و موانع گفت وگو طبق نظر شیعه و مسیحیت می پردازیم. در فصل دوم نیز به بیان موارد گفت گو بین اسلام و مسیحیت در تاریخ می پردازیم و تحت سه عنوان کلی گفت وگوی حاکمان مسلمان با مسیحیان، گفت گوی حاکمان مسیحی با مسلمانان و گفت وگوی بزرگان اسلام و مسیحیت بحث می کنیم. سپس در فصل سوم با بیان موارد گفت وگو بین معصومین (ع) و مسیحیان، آن را در دو قسمت پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) بررسی می کنیم. در فصل چهارم نیز، با معرفی زندگی نامه علما، به بیان ردیه ها، مناظرات و گفت وگوهای علمای بزرگ شیعه با مسیحیان در تاریخ اشاره می کنیم و در فصل پنجم نیز دیدارهای شیعیان با مسیحیان را در قرن اخیر با ذکر محل، تاریخ و موضوع نشست ها بررسی می کنیم و قبل از ذکر موارد گفت و گو، فرقه ها و نهادهای مسیحی طرف گفت و گو را معرفی می نماییم. در پایان به روش شناسی سیره معصومین (ع) و علما با مسیحیان می پردازیم و در پایان، امیدواریم که با رعایت این اصول که از سیره معصومین و علما به دست می آید، بتوانیم با دیگران، به گفت وگوی صحیح و توأم با احترام متقابل و به قصد شناخت بیشتر، بپردازیم ما گفت وگو را تنها راه برون رفت از مشکلات فعلی جهان می دانیم. هدف از تدوین این تحقیق روشن ساختن این حقیقت است که: اسلام دین گفت گو است نه شمشیر.

این پایان نامه از سه فصل اساسی تشکیل شده است که در فصل اول آن به بررسی مفهومی برخی واژگان و کلیات تحقیق از قبیل پیشینه تحقیق، روش تحقیق، محدودیت ها و... پرداخته شده است. در فصل دوم مبانی الهیاتی گفتگوی ادیان فهرست شده و هر کدام از این مبانی با استناد به متون دینی شیعی توضیح داده شده است. در این فصل سعی شده است تا مبانی متعددی استقصا شود که مجموعه مصادیق امروزین گفتگوی ادیان را شامل شود. آنگاه انواع مصادیق گفتگو را نام برده ایم و مجموعه آن ها را در سه گروه گفتگوهای الهیاتی، همکاری های علمی و همکاری های عملی دسته بندی کرده، مبنا یا مبانی الهیاتی ورود در هر کدام از این سه دسته گفتگو را بر مبنای متون شیعی مشخص کرده ایم. برخی از مبانی الهیاتی گفتگوی ادیان از این قرارند: تبلیغ دین، تحقیق برون دینی، مشورت، استعانت از غیر مسلمانان، کمک به غیر مسلمان، احتجاج، پاسخ به شبهات، همکاری در امور خیر، اصل احسان و... در فصل آخر هم که در واقع نقطه ثقل این نوشتار است سعی شده تا با الهام از متون دینی، مجموعه ای از سیاست ها و رهنمودهای مربوط به گفتگوی ادیان، فهرست شود. این سیاست ها در مجموع در دو بخش سیاست های ناظر به محتوا و روش اجرای گفتگو و سیاست های ناظر به اخلاق و آداب و گفتگوی ادیان آورده شده اند که البته دسته اول، خود به دو بخش سیاست های محتوایی و سیاست های و روشی و دسته دوم به بخش فرعی تر آداب و اخلاق و قوانین تقسیم شده اند.