جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«فهم حدیث» از جایگاه والایی نزد دانشمندان شیعه برخوردار است با این وجود، فهم‌های اندیشمندان حدیثی شیعه در مواجهه با احادیث ازجمله احادیث اعتقادی متفاوت است. برخی از اختلاف فهم‌ها مربوط به مفسر حدیثی است که اختلاف در سطح درک افراد، اختلاف در گرایش‌ها و اختلاف در مبانی و رویکردها را می‌توان از این عوامل دانست. آنچه به نظر مهم می‌آید اختلاف در اصول و مبانی و مواجهه عالمان شیعی با متون روایی است که نقش بسزایی در تنوع فهم احادیث ایفا می‌کند. از میان این رویکردها، گفتمان نص‌گرایی و عقل‌گرایی عالمان قرن چهارم مانند شیخ صدوق و شیخ مفید در مواجهه با روایات اعتقادی است. بدیهی است نوع نگاه صاحبان این دو رویکرد، نتایج متفاوتی از احادیث اعتقادی به دنبال خواهد داشت؛ چراکه نتیجه رویکرد نص‌گرایی، توقف در فهم متن برخی احادیث اعتقادی و نتیجه رویکرد عقل‌گرایی در حدیث بسط معارف اعتقادی و سنجش آن بر اساس عقل خواهد بود. نوشتار حاضر بعد از مفهوم‌شناسی فهم، عقل‌گرایی و نص‌گرایی با روش مطالعه توالی تاریخی و تحلیلی به بررسی تمایزات نص‌گرایان و عقل‌گرایان در شاخصه‌هایی مانند: انگاره و نوع نگاه آنان به پذیرش احادیث و همچنین عقل‌گریزی یا اجتهاد در احادیث اعتقادی که باعث فهم‌های گوناگون در احادیث مربوط به مسائلی چون سهوالنبی، افعال بندگان و خلقت ارواحقبل از اجسام شده است، می‌پردازد.

برکناری خدای ادیان ابراهیمی ازحکمرانی مطلق درهستی وتاثیرگذاری درحیات بشری درعصرعلم بسندگی جدید، درکالبد دوجریان تعجیزی سکولار با در هم آمیختگی داده فن آوری و زیست فن آوری رخ نموده است.یک جریان برپایه اومانیسم فناوری محور که معتقد است، بشر با ارتقاء توانمندی های خود به یاری هوش مصنوعی و انقلاب شناختی، تبدیل به انسان خداگونه شده و خود خدای خود می شود، و دیگری ازطریق تَکینگی فناوری که معتقد است با برتری قریب الوقوع هوش مصنوعی بر هوش بشری باهوشمندسازی موجودات آلی وپردازش الگوریتمی داده ها خدای ابرهوشی و دیجیتالی جایگزین خدای سنتی خواهد شد.این دوطیف برای تحقق اهداف خود از دستاوردهای نوین علمی با روش های نرم افزاری و سخت افزاری بهره می جویند، ودارای مولفه های مختلفی همچون هوشمندسازی،مهندسی ژنتیک، داده های الگوریتمی، فناوری دیجیتالی وزیست فناوری می باشند. دراین پژوهش بنیادی با روش داده های اسنادی درصدد نقد و بررسی مهمترین نظریات تعجیزی علم محور درتحقق خدایان اومانیستی و دیجیتالی در دوران معاصرو آینده می باشیم..

آیات قرآن کریم بر این امر دلالت دارند‌که شیطان با استنکاف از اوامر الاهی و توجیهات غیر عقلایی و اقدامات مکارانه به دنبال عاجز نمودن خداوند در ذات، صفات و افعال بود و شیاطین انسی نیز هم‌چون کفار و مشرکین از یک‌سو درصدد حذف معرفتی و معنوی خدا و حذف فیزیکی انبیا و ایمان‌گرایان بودند و از سوی دیگر، تلاش می‌نمودند که خود را از عذاب الاهی در دنیا نجات داده و از شکست در برابر انبیا فرار کنند. هدف مقاله بازخوانی مؤلفه‌های تعجیزی شیاطین از منظر قرآن کریم است. پرسش تحقیق این است که: شیاطین با تمسک به چه شیوه‌هایی، به تعجیز انبیا و موحدان پرداخته‌اند و راهبرد خداوند در مقابل آن، ‌چه بوده است؟ این تحقبق از نوع تحقیق تحلیل محتوا و جمع‌آوری داده‌ها از منابع مرتبط، در راستای پاسخ به پرسش تحقیق بوده است. شیاطین از مؤلفه‌های گوناگونی هم‌چون انکار و تکذیب، تهمت و افتراء، تمسخر و استهزاء، ترویج خرافات، قلب واقعیات، ایجاد موانع، تهدید، تطمیع، تحریم، تبعید، تخریب و تهدیم استفاده می کند. خدای سبحان در قرآن کریم با رد ادعاهای شیطان، مالکیت و خالقیت اصیل را مختص خود دانسته و با اشاره به شرافت انسان به واسطه ظرفیت‌های تکوینی، اغواء کردن را عامل انحراف انسان برمی‌شمارد و اجازه تصرف ابتدایی شیطان بر انسان را نداده و مخلصین و شاکرین نیز از حوزه نفوذ شیطان مصون هستند. خدای متعال در برابر شیاطین انسی با راهبردهای ایجابی و سلبی، هم پاسخ‌های نظری حکیمانه و مجاب کننده به مؤلفه‌های تعجیزی آن‌ها داده است و هم در عمل با یاری انبیا و موحدان و فرستادن عذاب، موجبات شکست آن‌ها را فراهم نموده است و در پایان بشارت قطعی حاکمیت دین خدا و مؤمنین را اعلام کرده است.

در زمینة کيفيت و چگونگي تصرفات تعليمي و آموزشي انسان در موجوداتي که به‌ظاهر فاقد شعورند، همچون جمادات، نباتات و حيوانات، اتفاق آرايي در ميان انديشمندان اسلامي وجود ندارد. يافته‌هاي تحقيق به روش اسنادي و تحليل محتوايي براساس مباني کلامي و فلسفي الهام‌گرفته از آيات قرآن اثبات مي‌کند که مرتبة علمي و منزلت تعليمي انسان نسبت‌به موجودات طبيعي، واسطة فيض و عامل تسهيل و ايجاد بهبود در فرايند تکميل آنهاست. تعليم و تعلم مرتبة عالي و منحصربه‌فرد تصرفات است که در موجودات جمادي، نباتي و حيواني، از سوي خداوند تکويني و از سوي بشر تسخيري است و با شعور يا عدم شعور موجودات طبيعي سازگار است. انسان به‌اذن الهي با نفوذ و سيطرة علمي به حدود، قابليت‌ها، روابط و قوانين حاکم بين موجودات، از آنها کشف‌المحجوب کرده، ظرفيت‌هاي پنهان آنها را از قوه به فعل تبديل مي‌کند و از اين طريق، هم نيازمندي‌هاي خود را برآورده می‌سازد و هم ساير موجودات را به کمال مي‌رساند.

علامه جعفری و فرانکل برای عینیت بخشی معنای زندگی، ساز و کارهای عملی خاصی را بر اساس اصول و مبانی مکتب فکری خود پیشنهاد می دهند. مسئله تحقیق دراین پژوهش بنیادی که به روش تحقیق کتابخانه ای و با رویکرد تحلیلی-توصیفی است، بررسی راهکارهای عملی علامه جعفری به عنوان یک فیلسوف معناگرای اسلامی و فرانکل به عنوان یک روان‌شناس مبدع سبک معنا‌درمانی می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد، علامه جعفری بر اساس مبانی و روش­های دینی، عقلانی و وجدانی با طرح مراحل و اصول سه گانه تصعید روح، اصول تعالی بخش و اصول سلبی، محقق کردن حیات ‌معقول را برای معنا بخشی به زندگی ترسیم می کند و فرانکل بر مبنای اصول و روش­های تجربی و روانشناختی، سه رویکرد ارزش های تجربی، ارزش های خلاقانه و ارزش های نگرشی را برای تحقق معنابخشی از طریق عشق، وجدان، حقیقت روح، خودآگاهی، مسئولیت‌ پذیری و انتخاب‌گری را پیشنهاد می دهد.

قرآن کریم برسنت گریزناپذیر امتحان و ابتلاء الهی درزندگی بشر از دو طریق نقمات و نعمات دلالت قطعی دارد. بحث پیرامون امتحان با نقمات و ناخوشی‌ها بیشمار انجام شده، اما ابتلاء با نعمات و خوشی‌ها مورد غفلت قرار گرفته است، درحالی که این نوع آزمایش که قرآن ازآن به «بلاء حسن» یاد می‌کند، بسیار سخت، گمراه کننده و تأثیرگذارتر بوده، و زمینه‌ساز سلب نعمت و تبدیل آن به نقمت و سرآغاز بلایاء، مشکلات و ناکامی‌های فزاینده برای انسان می‌باشد. یافته‌های تحقیق که به روش اسنادی و با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی است، نشان می‌دهد، امتحان با نعمات دارای آثاراخلاقی و تربیتی مختلفی از جهت روحی و روانی و از جهت فردی و اجتماعی است. شکرگزاری، امید به زندگی، رضایتمندی، افزایش نعمت، شادابی در اطاعت و بندگی خداوند و تلاش مضاعف برای تقرب به خداوند از آثار مثبت آن بوده و ناسپاسی، ناامیدی، سلب نعمت، غفلت نسبت به نعمات مادی و معنوی، واکنش‌های مغرورانه و متکبرانه انسان در مواجهه با نعمات، که او را از اطاعت و بندگی دور و بصورت استدراجی به هلاکت در اوج لذت کاذب نزدیک می‌کند، ازجمله آثار منفی بلاء حسن می‌باشد. در این مقاله درصدد بررسی آثار گوناگون و راهکارهای قرآن در برخورد با این نوع امتحان می‌باشیم.

گسترش مداخلات بشر در موجودات، پدیده‌ها و حوادث طبیعی، به‌واسطۀ توانایی‌های علمی، عقلی و روحی، تغییرات کیفی و کمّی فراوانی را در آنها به همراه داشته و موجب چالش‌های جدّی با برخی از اصول و مبانی کلام دینی شده است. از منظر فلاسفه و متکلّمان اسلامی با رویکرد عقل‌گرایانه، تمام تغییر و تبدیل‌ها و هر گونه دخالت انسان در مخلوقات، نه تنها با نظام احسن الهی، بلکه با هیچ اصل کلامی در تعارض و تقابل نبوده و تابع نظامات و تدبیرات ثابت و مطلق الهی و به‌صورت هدفمند، طراحی و اجرا می‌شود. کلّیۀ تغییرات، خود بخشی از نظام احسن و یکپارچۀ علّی و معلولی و به اذن و تدبیر باری تعالی و منطبق بر مبانی عقلی می‌باشد. در این مقاله تلاش گردیده، با بیان تغییراتی که در زمان حال و آینده تا پایان دنیا در موجودات توسط بشر امکان تحقّق دارد، چگونگی ارتباط آنها با فاعلیّت مطلق الهی و نظام احسن در راستای کلام اسلامی مورد بررسی قرار گیرد و پاسخ‌های مناسب مبتنی بر عقل و نقل، از سوی فلاسفه و متکلّمان اسلامی به ابهامات و چالش‌های نوین داده شود.

در این پایان‌نامه سازوکارهای عینیت‌بخشی به معنای زندگی از منظر علامه محمدتقی جعفری اندیشمند مسلمان و دکتر ویکتور فرانکل مبدع مکتب معنادرمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. انسان عصر مدرن بعد از آن که تفکر خود را نسبت به خدا دین و انسان تغییر داد زندگی او نیز دچار تغییر شد. در نتیجه مسئله معنای زندگی با نگرشی جدید برای او به وجود آمد. با وجود پیشرفت‌های چشم‌گیری که در عرصه علوم بشری رخ داده است و نتیجه آن رفاه بیشتر برای انسان‌ها بوده، اما متأسفانه نوعی پوچی و بی‌معنایی سراسر جهان را فراگرفته است. به طوری که عصر حاضر را عصر بی‌معنایی معرفی می‌کند. محمدتقی جعفری و ویکتور فرانکل دو متفکر اسلامی و غربی، زنگ خطر بی‌معنایی را در جهان به صدا در آورده‌اند و برای درمان آن ساز وکارهایی را پیشنهاد می‌دهند. علامه محمدتقی جعفری راه‌کارهای عینیت‌بخشی به معنای زندگی را بر اساس محقق کردن حیات‌ معقول مبتنی بر دین عقل و وجدان بنا می‌کند. ویکتور فرانکل بر اساس مکتب روانشناسی معنادرمانی، نقش مهمی به بُعد انتخاب‌گری و مسئولیتپذیری انسان داده است. وی معتقد است در زندگی هر کسی همیشه گزینه‌ای وجود دارد که زندگی را برای آن شخص معنادار می‌کند. ممکن است معنای زندگی شخص در عشق یا فرزندان یا خاطره‌هایی که ارزش حفظ کردن دارد باشد. تفاوت دیدگاه محمدتقی جعفری و ویکتور فرانکل در دو نوع نگرش دینی و روانشناسی است. علامه حیات‌معقول را پیش می‌کشد و دیگری قبول مسئولیت و لزوم مبارزه برای رسیدن به معنای زندگی را پیشنهاد می‌دهد.

در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که افزون بر تحلیل مفهومی با دلالت منطوقی محظورات و محدودیت‌هایی را برای تصرفات شرورانه و نابودگر بشر در مخلوقات، پدیده‌ها و حوادث بیان می‌کند. از دیدگاه علامه طباطبایی مدنی بالاستخدام بودن بشر، متأثرشدن از اغوائات شیطانی و پیروی از هواوهوس نفسانی از یک‌سو و پیشرفت‌های خیره‌کننده علمی در تصرف و تسخیر موجودات أرضی و سمائی از سوی دیگر، به انسان قدرت شگرفی در نابودگری نوع بشر، دین خدا، مخلوقات الهی و حوادث وعده داده‌شده در قرآن بخشیده است. تفسیر علامه طباطبایی از این آیات نشان می‌دهد، بشر به هر میزانی که در ابعاد عقلانی، نفسانی و جسمانی هوشمندتر، نافذتر و قدرتمندتر شود، تأثیرات منفی و قلمرو تسلط شرورانه وی در یک مسیر بی‌نهایت و بدون حد و حصر قرار نمی‌گیرد، بلکه هم در مقام اثبات و هم در مقام ثبوت نه‌تنها تابعی از سنن و قوانین ساری و جاری در نظام أحسن الهی، که خود بخشی از آنها است و در صورت تجاوز از برخی از قوانین و سنت‌های جاری باید منتظر پیامدهای ناگوار برخی دیگر از آنها باشد. این مقاله در صدد بیان محدودیت‌های تصرفات شرورانه با استفاده از تحلیل‌های تفسیری علامه طباطبایی در المیزان است.