جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:دیوان ناصرخسرو یادگار دوران شکوفایی سبک خراسانی در قرن پنجم هجری است. علاوه بر اینکه از نظر هنر شاعری از بهترین نمونه‌های سبک خراسانیاست، از نظر اخلاقی نیز با توجّه به اهتمام شاعر به مسائل اخلاقیارزش فراوان دارد.رساله حاضر در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول مقدماتی در تبیین و تعریف علم اخلاق ، فلسفه اخلاق ، ارتباط اخلاق با علوم دیگر ، اخلاق اسلامی ، معرفی ناصر خسرو و اهمیّت بررسی اخلاقیّات در دیوان ناصر خسرو و چگونگی طرح مضامین اخلاقی در دیوان ناصر خسرو را در بر می گیرد . و در بخش دوم نیز که شامل متن اصلی پایان نامه است انواع رذایل و فضایل اخلاقی همراه با آیات و روایات مربوط و تعریف و توضیحی مختصر و شواهدی از اشعار ناصر خسرو با تحلیلی موجز و مجمل آمده است . تحقیق در مسائل اخلاقی دیوان نشان می دهد که شاعر حکیم به نکوهش رذایل اخلاقی و توصیه به ترک آنها بیشتر توجه کرده است تا به ستایش فضایل اخلاقی و ترغیب به آنها. از میان رذایل هم نکوهش بعضی از آنها مانند طمع و ستم ، مکر ، حسد و ... بیشتر از بقیه مورد توجه شاعر بوده است. درباره فضایل هم چنین سخنی مصداق دارد و ستایش صبر ، شکر ، زهد ، توبه و قناعت به موارد دیگر از نظر تعداد برتری دارد . ناصر خسرو به آیات و روایات مربوط به موضوع مورد نظرش توجه خاصّی دارد. در بعضی موارد بیت ناصر خسرو عین ترجمه آیه یا حدیث است. در اکثر موارد اشاره ای به اقتباس از آیه یا حدیث ندارد بلکه مضمون بیت ما را به این موضوع رهنمون می شود . ولی در موارد اندک، به اقتباس از آیه یا حدیث تصریح کرده است. ما سعی کرده ایم تا حد توان بیشتر آیات و روایاتی را که مورد توجه شاعر بوده برای تبیین موضوع مورد نظر اخلاقی بیاوریم.به نظر می رسد ناصر خسرو از هر فرصتی استفاده می کند تا در شعرش به وعظ و اندرز دادن به مردم بپردازد و مسائل اخلاقی را به آنها گوشزد کند – چیزی که در آثار نثرش خبر چندانی از آن نیست – و در آن قدرت کم نظیری را نشان می دهد . واعظی که علاوه بر تسلّط به موضوع ، قدرت شعر و بیان را نیز در اختیار دارد.

یکی از راههای شناختپیامبران که عده ای آن را تنها راه شناخت پیامبر می دانند معجزه است که به وسیله پیامبران انجام می گیرد. معجزه در اصطلاح کار شگفت و امرخارق العاده ای است که پیامبران الهی به رغم قوانین عادی و جاری طبیعت، به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام می دهند؛ اموری که آدمیان عادی از انجام مانند آن ناتوان و درمانده اند. معجزات پیامبران رابر حسب جهات مختلفی مانند حسی و عقلی بودن، زمان، مکان، منشاء صدور و غایت به اقسام مختلفی تقسیم کرده اند.در این رساله برآنیم تا نخست تعریفی دقیق از معجزه با تکیه بر منابع قدیم و جدید ارایه و اقسام آن را به تفصیل شرح دهیم. در ادامه با معرفی زندگی و معجزات پیامبران اولوالعزم، چگونگی بازتاب معجزات آنان را در شعرفارسی در فصل های بعد پی بگیریم. پهنه وسیع ادب فارسی و زیادی دفاتر شعری به ما اجازه نمی دهد تا تمامی دیوانهای شعری را در این رابطه بررسی کنیم، بنا به صلاح دید استاد محترم راهنما از میان آثار شعری ده شاعر برجسته در این حوزه آثار زیر را مبنای تحقیق و پژوهش حاضر قرار دادیم. این آثار عبارتند از: دیوان و حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، دیوان خاقانی شروانی، مخزن الاسرار نظامی گنجوی، دیوان کمال الدین اصفهانی، منطق الطیر عطار، کلیات سعدی، مثنوی معنوی مولوی، دیوان اوحدی مراغه ای و دیوان حافظ. نتیجه این تحقیق حاکی از این است که معجزاتی همچون کشتی نوح، عصای موسی، شفابخشی عیسی، گلستان شدن آتش بر حضرت ابراهیم ومعجزه جاوید حضرت محمد(ص)یعنی قرآن بازتاب وسیعی در قیاس با سایر معجزات پیامبران دارد. باید اضافه کرد که معجزات پیامبران در شعر شاعران به طور یکسان منعکس نشده، بلکه در شعر شاعرانی مثل سنایی، خاقانی و مولوی بیشتر و در شعر شاعرانی مثل جمال الدین، کمال الدین و اوحدی در مقایسه با آنها کمتر بازتاب داشته است. نحوه انعکاس تصاویر معجزات نیز در شعر هر یک از شاعران به گونه ای متفاوت است . شاعران گاه به دلیل روی آوردن به مسایل تعلیمی ، گاه به سبب ساختن تصاویر بدیع اغراقی وزمانی به علت رنگ و جلای مذهبی دادن به شعر و رسوخ آن در دل، از معجزات زیاد استفاده کرده اند.