جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله آزادي به‌ويژه آزادي معنوي از مطالب بنيادين در سلسله مسائل فلسفه نظري و عملي است؛ هرچند نقش آن در فلسفه عملي نمايان‌تر است. اهميت و ضرورت اين ‎مسئله و جايگاه ويژه آن در حل مسائل فلسفي به‌ويژه مسائل انسان‎شناسي، موجب اهتمام ويژه متفکران به آن شده است. در اين مقاله ديدگاه دو متفکر تأثيرگذار در حوزه فلسفه غربي و فلسفه اسلامي، با روش توصيفي ـ تحليلي واکاوي شده است: يکي ايمانوئل کانت که در حوزه فرهنگ مسيحي رشد يافته و ديگري شهيد مطهري که در حوزه فرهنگ اسلامي پرورش پيدا کرده است. از رهگذر اين جستار روشن مي‌شود که کانت در فلسفه اخلاق خود آزادي را مبناي استدلال بر اخلاق قرار داده است. ايده بنيادي اخلاق کانت اين است که عمل انسان بايد نه‎تنها مطابق وظيفه بلکه صرفاً از روي وظيفه و به صرف احترام به قانون اخلاق باشد؛ ازاين‌روست که کانت به مفهوم بنيادي فلسفه اخلاق خود يعني خودفرماني اراده (خودآييني) مي‌رسد. شهيد مطهري بر خلاف کانت، آزادي اخلاقي را به رعايت قوانين پيوند نمي‌زند، بلکه آن را با رعايت قوانين الهي و نگاه‌داري جانب انسانيت انسان پيوند مي‌زند. براين‎اساس آزادي اخلاقي، آزادي انسان از شهوات خود، آزادي انسانيت انسان از حيوانيت خود و استقلال او در انسانيت اخلاقي خويش است.