جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در طول تاریخ ایران، کدخدا یان به عنوان رؤسای روستاها ، نقش بسیار مهمی در ساختار اداری و تأمین امنیت روستاها ایفا کردند. این موقعیت و عملکرد در دوره ی قاجاریه نیز تداوم و تکامل یافت و به موجب «قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام» مصوب 14 ذی القعده ی 1325، اداره ی امور روستاها رسماً بر عهده ی کدخدایان گذاشته شد ؛ اما در سال 1354 ه.ش، کدخدا از سیستم اداری ایران حذف و مناصب دیگری همچون «دهبان» و «انجمن ده» جایگزین آن شدند. در این پژوهش ضمن بررسی موقعیت و جایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کدخدا و عملکرد اداری- سیاسی او در جامعه ی روستایی دوره ی قاجار و تداوم و تحول ساختار و عملکرد کدخدا در طول این دوره، به این سؤال پاسخ می دهیم که جنبه های مثبت و منفی نقش کدخدا برای دولت، مالک و روستاییان چه بوده است. در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی و بررسی تاریخی مبتنی بر اسناد و داده های موجود در منابع استفاده می کنیم. نتیجه ی این تحقیق نشان می دهد که در جامعه ی روستایی عهد قاجار، کدخدا به عنوان رئیس ده، بالاترین مقام اجرایی حاضر در روستا بود و ارتباط مقامات دولتی و مالکان غایب با روستاییان و بالعکس بیشتر به واسطه ی او انجام می شد. کدخدا با توجه به شرایط زمانه، میزان قدرت و نفوذ مالک و مقامات بالادستی دیگر، مطیع یا سرکش بودن افراد زیردست، میزان نفوذ و اعتبار در بین مردم و ویژگی های اخلاقی و شخصیتی خود، گاه به عنوان نماینده ای چاپلوس برای حکومت ظاهر می شد و با گرفتن مالیات های گوناگون از رعایا، باعث بدبختی آن ها می شد و گاه به صورت زبان گویای افراد زیردست خویش دربرابر ظلم و ستم مقامات دولتی دیگر درمی آمد و با رسیدگی به مشکلات مردم، برای رفاه و آسایش آنان اقدام می کرد.

وقف به عنوان یک امر خیر داوطلبانه و یک سنت اجتماعی و اقتصادی مهم در اکثر جوامع بشری از جمله در ایران باستان وجود داشته است اما با ظهور اسلام و تأکیدات گسترده آن بر وقف و حبه و احسان، بر میزان و تنوع موقوفات و کارکردها و مصارف آن افزوده شد. روند وقف در طول تاریخ ایران بعد از اسلام نیز ادامه یافت و تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تغییر و تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، فراز و فرودهای زیادی را به خود دید تا به دوره پهلوی رسید. حکومت پهلوی در مدت نیم قرن حیات خود، برای مبارزه با مذهب و تضعیف نهادهای مذهبی از جمله نهاد وقف، اقدامات زیادی همچون تشکیل سازمان اوقاف، فروش اراضی وقفی و اصلاحات ارضی انجام داد که موجب تغییر در میزان و کارکرد و مصارف موقوفات در مناطق مختلف کشور از جمله شهر قزوین شد. اما این موضوع علی‌رغم اهمیت فراوانش تا کنون مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار نگرفته است و هنوز از وضعیت نهاد وقف در قزوین و تغییر و تحولات آن در دوره پهلوی اطلاع چندانی نداریم. این پژوهش برای پر کردن خلاء تحقیقاتی موجود در این زمینه و روشن نمودن تأثیر سیاست‌های دین‌ستیزانه و غربگرایانه حکومت پهلوی بر نهاد وقف، عکس‌العمل واقفان در مقابل سیاست‌های دولت، میزان استقبال مردم از انجام وقف و اهداف آنها از این کار، کاهش یا افزایش میزان موقوفات در دوره پهلوی و کارکرد و مصارف وقف در شهر قزوین انجام شده است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری منابع و اطلاعات مورد نیاز کتابخانه‌ای و اسنادی می‌باشد.