جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علی احمد سعید مشهور به ادونیس، شاعر معاصر سوریه، پیشگام قصیده جدید عربی و مبدع "قصیده کلیه" است. شعرش تجسم غربت و تنهایی انسان درد آشناست در پهنه حیاتی که بر پایه نظام های فرسوده و تهی از حقیقت در نوسان و تلاطم است و ناچار روح ناآرام او را به عصیان و تمرد می خواند. شعر اسطوره ای او تبلوری بدیع از همین مفاهیم است که اوج آن در ترسیم سیمای جاودانگان شهید رخ می نماید.

تغییر بنیادی در جهان بینی بشر، طی دو قرن اخیر و تحول اساس نظریه های علمی- فلسفی ازمفهوم ثبات به مفهوم تغییر دائمی و نسبیت همه واقعیتهای خارجی و تلقی ماده به عنوان مبنای هستی همه از یک سو و وقایع سیاسی جهان بخصوص وقایع نیمه اول قرن بیستم از سوی دیگر، زمینه فکری را برای پذیرش عقیده بیهودگی و بیهدفی وجود و عالم و اعتقاد به تابعیت قهری و جبری انسان در برابر عوامل فیزیکی، محیطی، مادی و روانی فراهم ساخت. محصول چیرگی این عقیده بر اندیشه و ذهن بشر بیگانگی او از خویش و از معنویت و از عالم خارجی و واقعی بود که نه تنها بر آرای فلسفی بلکه بر ادبیات و هنر تاثیری عمیق داشت و شعر معاصر عرب نیز از این تاثیر بر کنار نماند. این گفتار عهده دار انعکاس پاره ای از این دیدگاه هاست.

در اغلب آثار ادبی (منظوم و منثور)، دنیا و زندگی دنیوی یکی از موضوعات مهم را تشکیل می دهد. موضوعاتی نظیر پیروزی و شکست، صداقت و نیرنگ، ذلت و بزرگ منشی، تحول و ایستایی، بندگی و آزادگی، جود و بخل و ... ابعاد مختلف زندگی دنیوی از چشم شاعران است. شاید بتوان گفت که موضع انسان نسبت به دنیا و طرز نگرش وی به زندگی دنیوی، این مفاهیم را در شعر و نثر ادبی پیش کشیده است. از این رو مطرح بودن این قضایا در ادبیات بر کنار از زمان خاصی است و می تواند در همه زمانها مصادیق آن یافته شود. انتخاب شعر زهیر به عنوان شاعر حکمت جاهلی و مقایسه او با شاعرانی که قرنها با او فاصله زمانی دارند – یعنی شاعران معاصر - نشان دهنده این کلیت است.

در میان همه موضوعات شعری - به شرط آنکه صدق عاطفه و خلوص احساس را در آنها اعتبار کنیم - مرثیه زیباترین و عمیق ترین و کاملترین نوع شعر است و در کنار ویژگیهای خاص خود، شعاعی از دیگر اغراض شعری را نیز در خویش دارد. دلالت ضمنی مراثی بر دیگر مفاهیم شعری گر چه در شعر کهن عربی غالبا محدود به مضامین مدح است، اما در شعر معاصر آشکارا احساس می شود. زیبایی و نرمی و مهر غزل را در کنار متانت و استحکام مدح و صلابت و سطوت حماسه در شعر سوگ معاصر می یابیم. بر خلاف مرثیه کهن، مرثیه معاصر تصویر مرده ای در زندان گور نیست بلکه ترسیم شهید زنده ای است که همواره پیامی پویا ورای مرزهای سوگ محض دارد. این شعر اینک بخشی از ادبیات مقاومت و فرهنگ شهادت است و از این رو تبلور اسطوره فدا و روایت رهایی از بندهاست.

زمان، پدیده ای است که ماهیت معما گونه اش همواره اندیشه بشر را به خود مشغول داشته است؛ چه به لحاظ چیستی و مفهوم آن که فلاسفه و اندیشمندان را برای ارائه تفسیر و تعریفی پذیرفتنی به مبارزه طلبیده و چه به جهت تاثیر آن بر انسان و سرنوشت او که مایه نگرانی و گاه هراس بشر بوده است. شعر از آن رو که آینه روح و قلب انسان است این نگرانی و ترس را منعکس ساخته، ضمن آن که دریافت شاعر را از زمان و گذر آن و از تاثیری که بی ثباتی اجتناب ناپذیر و تغییر مستمر زمان بر اندیشه و ادراک باطنی او دارد نیز به تصویر کشیده است. شعر معاصر عربی این ویژگی زمان را از آن چشم انداز حکایت می کند که از سویی تصویر رنجهای انسان عربی در قرن کنونی است و از سویی بازتاب آرزوهای برباد رفته اوست و به دیگر سخن، حکایت انسانی است که در گرداب زمان در پی یافتن خویش است.