جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن‌ها همواره برای تفسیر باز هستند، اما به‌کارگیری رمزگان، توانش زبانی است که خوانشی متفاوت و فعالانه‌تر از متن، ارائه می‌دهد و شاخه‌ای از نشانه‌شناسی بر پایۀ نقد ادبی است. رمزگان‌ها، ظرفیت‌های بالقوۀ متن را بالفعل کرده و با رمزگشایی، معانی نهفتۀ متن آشکار می‌شوند. روش این پژوهش، توصیفی – تحلیلی با تأکید بر رویکردنشانه‌شناختی است که در پرتو آن به بررسی رمزگان­های زبانی نامۀ 53 نهج‌البلاغه بر اساس نظریۀ پی‌یر گیرو پرداخته شد تا بدین ترتیب مشخص شود که رمزگان‌های زبانی گیرو در تبیین محتوای فرمانِ حکومتی این نامه و در بیان روابط بین کارگزاران و مردم به چه صورت به­کار رفته‌اند. در نهایت مشخص گردید که نشانه‌های زبانی نامۀ مذکور، حاصل تعامل رمزگان‌های منطقی، زیبایی‌شناسی و اجتماعی است که در سه محورِ تحکم شدید فرمانده به نیروی زیردستش، خطرهای تهدیدگر نظام سالم حکومت و ترکیب خدایی – انسانی حکومت‌داری، تجلی یافته‌اند. رمزگان‌های منطقی نامه، نشانه‌ها و علائمی هستند که به جنبه‌های انسانی پرداخته و امور واضح و عینی هستند که بر اساس عقل و منطق انسانی پذیرفته می‌شوند و در اکثر موارد حول محور عدالت که یک استراتژی سیاسی و برنامۀ اجتماعی لازم‌الإجراست، می‌چرخند. رمزگان‌های زیبایی‌شناسیِ نامه در اسلوب‌های بلاغیِ مجاز، استعاره، کنایه و تشبیه تجلی‌دهندۀ ارتباط بین ادبیات و هنر است و اصول ارتباط بین حاکم و رعیت را با صورت‌های بلاغی بیان کرده‌اند. رمزگان‌های اجتماعی نامه، شامل دین، گروه‌های شغلی، نام، القاب و لحن کلام است.

زهد و پارسایی، یکی از رفتارهای بشر برای پرهیز از دنیاطلبی و منفعت‌جویی است که در نزد بیشتر جوامع و ادیان الهی دیده‌می‌شود؛ امّا زهد و پرهیزکاری زهاد اسلامی در عین دارا بودن ویژگی مذکور، دارای شاکله‌های متفاوتی چون توجّه به دین و دست نکشیدن کامل از زندگی دنیاوی است. در برهه‌ه‌ای از تاریخ اسلام، به دلیل دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی و همچنین بینش زهد مداراسلامی، زاهدان و نسّاکانی قد علم کردند که مشی زندگی و آثار قلمی آنان نمونه و الگو بوده‌است. ابوالعتاهیه و ناصرخسرو، دو شاعر آشنا با تعالیم و آموزه‌های اسلامی هستند که هر کدام مدّتی از عمر خود را در اشتغال به نفسانیات تلف کرده و بعداً به دلایلی راه زهد را پیشه ساخته‌اند. در این پژوهش ضمن پرداختن به موضوع ادبیّات تطبیقی، به تبیین سرچشمه‌های زهد در جهان اسلام و سیر ورود این باور به ادب عربی و فارسی توجّه شده و سپس به شرح زندگی و بیان اشتراکات و افتراقات دو شاعر در زمینه‌هایی چون علل گرایش به زهد، زندگی سیاسی، مذهب، عقیده و... اشاره شده‌است. از آن‌جا که هدف این رساله، تطبیق مصادیق زهد است، بخش عمده‌ای از آن به بررسی اشتراک فکری ناصرخسرو با ابوالعتاهیه اختصاص دارد و در پایان هم فصلی به توضیح تفاوت‌های دو شاعر‌ با محور تفکّر و گرایش مذهبی پرداخته شده‌است. در دیوان ابوالعتاهیه و ناصرخسرو، مفاهیم زاهدانه‌ی منبعث از تعالیم دینی و قرآنی در راستای نفی دنیا، توجّه به دین و آخرت‌گرایی انعکاس یافته‌است، امّا پرهیز از دنیا و منفی انگاشتن آن در شعر ناصرخسرو دارای شدّت بیشتری است. ناصرخسرو به دلیل آشنایی با علوم متداول زمان و اصرار شدید برگرایش مذهبی، شعر را به شکل ابزاری در خدمت مفاهیم یاد شده در می‌آورد، در حالی‌که شعر ابوالعتاهیه چون از این خصیصه مبرّا است و در نتیجه ذوقی‌تر و احساسی‌تر به نظر می‌آید.