جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بدون شک هر شاعری هر مرتبه و مقامی از نوآوری و زیبایی در گفتار شعر داشته باشد، تحت تأثیر شعرای خوب قبل از خود قرار گرفته و می گیرد. اینگونه تأثر شعرا را برخی دانشمندان و اساتید نقد ادبی "سرقتهای ادبی" می دانند و آنرا کاری بسیار زشت و نقصی بزرگ به حساب می آورند. و برخی دیگر از اساتید نقد ادبی بر عکس آنرا یک مسأله طبیعی تلقی نموده و کلمات را به رودخانه ای که همه می توانند از آن بهره مند شوند تشبیه می کنند و چناچه شاعری که تحت تأثیر شعرای پیش از خود قرار گرفته باشد و گاه معنای یک بیت را در قالب دیگری آورده و یا نیم بیت یا کمتر از آن از شعر آن شعرا استفاده نموده باشد، این کار را عیب و نقصی بر وی نمی دانند و بر عکس آنرا تحسین کرده و یک نوع مهارت ادبی می دانند. شاعری که مقاله خود را درباره سرقتهای او نوشته ام، ابودهبل جمحی یکی از بزرگترین شعرای قرن اول هجری به شمار می آید، شاعری که دارای جایگاهی خاص در میان شعرای بزرگ آن دوران بوده و مقام شعری او را تمام ادبا و تاریخ نویسان برجسته ادبیات عرب تأیید نموده اند. این شاعر بزرگ تحت تأثیر شعرای پیش از خود از شعرای معروف جاهل مانند بشامه بن الغدیر، طرفه بن العبد، نابغه ذبیانی، زهیر ابن ابی سلمی، الشماخ بن ضرار ذبیانی، عروه بن اذنیه و غیره قرار گرفته که بعضی از ادبا و ناقدان آنرا به عنوان "سرقت" می دانند و این کار را عیب و نقص بزرگی بر ابودهبل به حساب آورده و بعضی دیگر آنرا یک نوع مهارت ادبی می شمارند که به شعر او زیبایی و ظرافت خاصی بخشیده است.

موضوع این مقاله ابودهبل الجمحی یکی از بزرگ ترین شاعران دوره اموی و از جمله کسانی است که در تحقیقات نقدی و تاریخی معاصر در خصوص شعر دوره اموی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. ابودهبل در راس گروهی از شاعران است که تولیدات شفاف و پخته ادبی آنان گواه برتری همه جانبه او در ادبیات می باشد. وی توانست در شعر خود بین سرشت و هنر شاعری جمع کند. از این رو، ناقدان ادبی او را در زمره پنج شاعر معروف قریش قرار می دهند که عبارتند از: ابودهبل الجمحی العرجی - الحارث بین المخزومی - عمر بن ربیعه و عبیداله بین قیس الرقیات. در این جستار سعی شده که به گوشه ای از روند رشد و شکل گیری شخصیت و نیز قبیله ای که ابودهبل در آن می زیست، اشاره شود. نویسنده مقاله سعی کرده نگاهی نیز به قبیله شاعر (بنی جمح) و روابط او با قبایل دیگر و به رابطه این شاعر با دختر معاویه (عاتکه) و غزل های شاعر در خصوص او داشته باشد. و این که این رابطه عاشقانه چگونه شکل گرفت و چه گونه ابودهبل از رابطه مذکور برای بدنام کردن و رسوا ساختن اموی ها و به خصوص معاویه بن ابی سفیان بهره برد. می توان چنین برشمرد که تعزل شاعر با عاتکه نوعی غزل حیله گرانه و دشمنانه و یا چیزی یا نزدیک به آن بوده است.

آیا آل بویه، این خاندان ایرانی که توانستند در دوران سلطه خلافت عباسی حکومتی شیعی تاسیس کنند، واقعا همان طور بوده اند که منابع عرب از آنان تصویر می کنند؟ این سوالی است که در واقع مقاله حاضر در پاسخ دهی به آن می کوشد. نگارنده با طرح این فرضیه که گر چه طبیعتا نمی توان آل بویه، یا هر حکومت دیگری را به طور کامل از تمامی آن چه درباره آن ها دامن زده شده است، مبرا دانست؛ اما منابع عرب درباره آنان با بی انصافی کامل سخن رانده اند چنان که از موازین عقل پسند خارج شده اند؛ و این در حالی است که حاکمان آل بویه در زمینه های ادبی، فرهنگی و شعر و ... حتی خوشان صاحب نظر و تاثیر بوده اند و نواقص و کاستی های اجتماعی و سیاسی دوران حکومت آنان گر چه تا حدودی از ظلم و بی عدالتی برخی حاکمان این خاندان ناشی می شده، اما در کل بیش از هر چیز از درگیری آنان در جنگ ها و نابسامانی هایی نشأت می گرفت که اجبارا توجه آن ها را بیشتر به سمت رفع این مشکلات معطوف می ساخت.