جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غرض از نگارش مقاله حاضر تأمل در آرای منطق دانان مسلمان در باب قیاس مقاومت است. قیاس مقاومت استدلالی است که بطلانِ قوی ترین مقدمة دلیل یک نظریه را نشان می دهد. قیاس مقاومت برای نخستین بار توسط ارسطو مطرح گردید و در منطق دوره اسلامی با فراز و فرودهایی روبه رو شد. قیاس مقاومت را می توان یکی از روش ها و فنون نقد دانست که با توجه به اهتمام اندیشمندانِ مسلمان به مقوله نقد، جایگاه آشکاری در برخی از کتب منطقی یافته است. هدف اصلی که در پژوهش حاضر دنبال می شود توجه به این نکته است که بسیاری از مسائل مربوط به حوزه روش شناسی، نزد اندیشمندانِ مسلمان مورد توجه جدی بوده اما این مباحث نه به صورت مستقل، بلکه در ضمنِ آثار منطقی طرح شده است. مقاله پیش رو مطالعه ای است موردپژوهانه با روی آوردی تاریخی که به معرفی مفهوم سازی منطق دانان از قیاس مقاومت می پردازد. و تحلیلی از جایگاه روش شناختی آن به عنوانِ نمونه ای از مسائل روش شناسی پیشینیان، ارائه می دهد. از رهگذرِ بازاندیشی و بازنگری در دیدگاه ها و اندیشه های اندیشمندانِ حوزه فرهنگ اسلامی می توان به بازسازی و بازتولیدِ الگوی علم شناسی اندیشمندان مسلمان دست یافت.

چکیده موضوع تجربه¬های نزدیک به مرگ، از مسائل نوینی است که توجه بسیاری از پژوهشگران و مرگ¬پژوهانِ حوزۀ الهیات و مباحث کلامی جدید را به خود جلب نموده است. با این وجود، جای این مباحث در مجامع علمی ما خصوصاً در حوزه¬های دین‌پژوهی و الهیات اسلامی خالی است اما وجود غنای محتوایی در میراث اسلامی ما، می¬تواند خلأهای معرفتی موجود در این زمینه را پر نماید. در همین راستا ما در این نوشتار با بهره¬گیری از روش کتابخانه¬ای و با رویکردِ الهیاتی، میزان تطابقِ این مباحث را با آموزه‌های اسلامی سنجیده¬ایم. سازگاری¬ها و ناسازگاری¬های این تجربیات را با مباحث قرآنی و روایی مشخص ساخته و تطابق یا عدم تطابق آنها را با مکاشفات و مشاهدات عرفای مسلمان بیان نموده¬ایم. در طی پژوهش به این نتایج رسیده¬ایم که درک جامع از تجربیات نزدیک به مرگ و ویژگی¬های آن به عنوان یک تجربه دینی و هم¬چنین بررسی مقایسه¬ای آن با آموزه¬های آخرت¬شناسانۀ قرآنی و روایی، ما را به این امر رهنمون می¬کند که اولاً محتوای این تجربه¬های اصیل و معتبر، به طور کامل با آموزه¬های قرآنی و روایی متباین نیستند و ثانیاً مشاهدات و مکاشفاتی که عرفای مسلمان از مرگ، مراحل و ویژگی¬های آن داشته¬اند، با تجربه¬های مذکور تنها در روش و اهداف، متفاوت و غیر قابل انطباق¬اند اما در بحث مفاهیم و محتوایات، قابل مقایسه¬اند. بنابر این به طور کلی می¬توان رابطۀ «عموم و خصوص من وجه» را بین این تجربیات و آموزه¬های آخرت¬شناسانۀ اسلامی - به خصوص در مباحث احتضار، برزخ و مکاشفات عرفانی مرگ ارادی عارفان مسلمان - در نظر گرفت و در قسمت¬های اشتراکی¬ای که نصوص اسلامی بر آنها صحه می¬گذارند، می¬توان از نتایج این تجربیات به عنوانِ ابزاری کمکی برای شناخت ملموس¬تر عالم آخرت استفاده نمود. لازم به ذکر است که این تجربیات به جهت تفاوت و حتی تقابلشان با برخی از آموزه¬های اسلامی، چالش¬هایی را پیش روی پژوهشگران علوم و معارف اسلامی قرار می¬دهند که پاسخ به آنها افق¬های نوینی را برای متکلمان اسلامی می¬گشاید. اما باید توجه داشت که این چالش¬ها به هیچ وجه از اعتبار این تجربه¬ها نمی¬کاهد و نقاط مشترک میان این تجربه¬ها و آموزه¬های اسلامی می¬تواند به عنوان نقطۀ ثقل این حوزۀ مطالعاتی در کلام اسلامی باشد که با تکیه بر آن می¬توان بر تک تک این چالش¬ها فائق آمد و پاسخی مناسب و شایسته به هر یک از آنها داد که مطمئناً این امر بر تلاش متکلمان مسلمان مبتنی است. کلید واژه‌ها موت(اصطلاح فلسفی و عرفانی)، تجربه ترک بدن، تجربه‌های(ادراکات) نزدیک به مرگ، احتضار، مرگ ارادی یا اختیاری، خلع و لبس.

لطفا برای مشاهده متن چکیده فارسی و عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.