جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به تناسخ در نگاه نصیریان به ظهور قائم تأثیر برجسته‌ای دارد. آن‌ها معتقدند بدکاران پس از آن‌که از صورت انسانی خارج شدند، در قالب جمادات، نباتات، بهائم در می‌آیند و این عذاب تا ظهور قائم ادامه دارد. پس از ظهور، آن‌ها به‌صورت انسانی خود در می‌آیند و توسط قائم کشته می‌شوند تا جایی که جوی‌های خون جاری می‌شود. از منظر نصیریان شیخین نیز پس از مرگ به عوالم تناسخی وارد و مدام شکنجه می‌شوند. آن‌ها پس از ظهور قائم محاکمه و به اشد مجازات محکوم خواهند شد. این پژوهش با بررسی منابع غالیان پیشانصیری و نصیری، نشان می‌دهد که از اواخر قرن دوم گفتمان مجازات شیخین در حلقات غالیان کوفی وجود داشته و سپس در آثار حسین‌بن‌حَمدان خَصیبی پیشوای نصیریان همراه با تفصیل و جزئیات فراوانی برجسته‌سازی شده است. بعد از وی نیز شاگردانش این مضمون را در قالب‌هایی جدید بازسازی کرده‌اند. بررسی إسناد - متن این روایات نشان می‌دهد که اندیشه‌های غالیانه و نیز شعوبی‌گری و عرب‌ستیزی در شکل‌گیری و فربه شدن این گفتمان نقش بسزایی داشته است. این تحقیق با روش تحلیل محتوا با طی کردن گام‌هایی چون جمع‌آوری داده‌ها، مقوله‌یابی و کدگذاری روایات، مقایسه کمی و کیفی آن‌ها و بررسی إسناد-متن روایات نتایج خود را ارائه داده است.

نُه روایت در بحارالانوار به مجازات و سوزاندن شیخین به‌ دست قائم اشاره دارد. مساله این پژوهش تاریخ‌گذاری و ریشه‌یابی فرقه‌شناختی این روایات و نیز تطورسنجی آن‌هاست. بررسی منابع روایی فرق شیعی یعنی زیدیه، اسماعیلیه، نصیریه و دوازده ‌امامی نشان می‌دهد که ریشه این گفتمان به حلقه‌های غالیان قرن دوم به بعد می‌رسد و شرح و تفصیل آن توسط خصیبی پیشوای نصیریان صورت گرفته است. افکار غالیانه، جریان شعوبی‌گری و عرب‌ستیزی در شکل‌گیری و فربه‌شدن این گفتمان نقش بسزایی داشته و اصل تبّری از اصول کلامی امامی سبب راه یافتن این روایات به برخی منابع امامی شده است. در آثار متقدم امامیه این مجازات در قالب عباراتی موجز و مشابه فقط در انتهای دو روایت کمال‌الدین دیده می‌شود که تقطیع و تلخیصی است از آنچه پیش‌تر در میان غلات رواج داشته است. در إسناد هر دو روایاتِ صدوق نام متهمان به غلو به چشم می‌خورد. دلائل‌الامامه - کتابی غالیانه و مجهول‌المولف- نیز روایاتی در این موضوع دارد که متأثر از الهدایهالکبری است. بحارالانوار با تکرار چندباره روایات غلات و امامیه بسامد روایت را بالابرده است. تکرار این روایات در منابع اخباریان قرن یازده و بعد از آن این موضوع را در منظومه فکری امامیه برجسته کرده، حال‌آنکه ریشه این روایات به غلات و نصیری‌ها می‌رسد. این تحقیق با روش تحلیل محتوا با طی کردن گام‌هایی چون جمع‌آوری داده‌ها، مقوله‌یابی و کدگذاری روایات، مقایسه کمّی و کیفی آن‌ها و بررسی إسناد-متن روایات نتایج خود را ارائه داده است.

شناسایی زنجیره های اصلی مؤثر در تاریخ نگاری اسلامی قبل از ابن اسحاق در فهم دقیق تر تاریخ اسلام و اعتبار اقوال و اخبار منعکس در منابع قرون اوّلیه اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. معمولاً برای توضیح تحولات تاریخ نگاری اسلامی در این دوره از مکتب های تاریخ نگاری در جهان اسلام می گویند و آن را به مکتب عراق، حجاز، شام و یمن تقسیم می کنند. در این مقاله، اصل این رویکرد به چالش گرفته شده است. نگارنده بر آن است که جهت فهم دقیق تر تحولات تاریخ اسلام در دوره مورد بحث و تا دو قرن پس از آن، باید منظری دیگر را مبنای بررسی و تحقیق قرار داد. تداخل مختصات مکاتب تاریخ نگاری به حدی است که عملا انطباق مصداق بر مکتب را غیر ممکن می کند؛ در عین حال تصویر روشنی از تحولات تاریخ نگاری اسلامی نمی‌تواند ارائه کند. نظریه مطرح شده در این مقاله این است که مناسب ترین دسته بندی رویکردهای تاریخ نگاری اسلامی در قرون نخستین توجّه به علایق خاندانی و رسوبات اندیشه دینی نومسلمان است.

آن چه در ذیل مىآید متن سخنرانى دکتر على محمد ولوى است که در جمع دانشجویان موسسه آموزش عالى باقرالعلوم(ع) ایراد فرموده اند. گفتنى است جلسه یاد شده, به دعوت انجمن علمى تاریخ (گروه خواهران), تشکیل شده است.

زندگى رسول گرامى اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) سرشار از نکاتى است که اگر با نگاهى نو به آن توجه شود, بسیارى از خط مشى ها و سیاست هاى اصولى در حوزه هاى مختلف علمى, معرفتى, اجتماعى, سیاسى, دفاعى و... شناسایى خواهد شد. بررسى دقیق و همه جانبه ابعاد مختلف زندگى این بزرگان, مخصوصا با شیوه هاى جدید و بابهره گیرى از آخرین دستاوردهاى علمى, از ضرورت هاى جوامع اسلامى است. یکى از حساس ترین و سرنوشت سازترین حوادث صدر اسلام, غزوه احزاب است. مورخان, این غزوه را بیشتر از آن جهت با اهمیت مى دانند که آخرین صحنه تهاجم دشمن به نیروهاى اسلام و نقطه اوج اقدامات دفاعى مسلمین بود. اما آن چه کمتر در منابع تاریخى مورد توجه قرار گرفته, مدیریت این حادثه سرنوشت ساز و مهم است. مدیریت پیامبر اکرم(ص) در جریان این غزوه ابعاد مختلفى دارد. در مقاله حاضر کوشش شده است, در حد امکان یکى از اقدامات مدیریتى پیامبراکرم(ص) در جریان یکى از تدابیر آن حضرت یعنى ((حفرخندق)) مورد بحث و بررسى قرار گیرد. البته مقاله حاضر به مدیریتى که رسول الله(ص) در جریان حفر خندق اعمال فرمودند محدود نمى شود, بلکه موضوع اداره و بهره گیرى کامل از این اقدام دفاعى هم مورد بحث قرار مى گیرد.

غزوه تبوک، در نهمین سال هجرت پیامبر(ص) رخ داد. سه رویکرد در جامعه اسلامی آن روزگار به چشم می‌خورد: «پاسداری از سنّت‌های گذشته»، «تثبیت قدرت و تحکیم جایگاه فردی و قبیله‌ای خود در سازمان‌بندی سیاسی جدید» و «پایبندی به آموزه‌های دینی و مقابله با سنّت‌های جاهلی». در چنین جامعه­ای، اقدام‌های پیامبر(ص) برای نهادینه‌ساختن ارزش‌های نوین، در قالب‌های مختلفی دنبال می­شد و حرکت‌های نظامی ایشان را هم می­توان از این زاویه نگریست. در این نوشتار، با استفاده از روش گونه­شناسی، اقدام‌ها و سخنان پیامبر(ص) در غزوه تبوک بررسی شده و با اقدام‌ها و گفتارهای آن حضرت در غزوه خیبر مقایسه گردیده است. بر اساس این مقایسه، می­توان گفت برخلاف غزوه خیبر که هدف اصلی آن نظامی بود، غزوه تبوک با هدفی عمدتاً اجتماعی ـ سیاسی برنامه‌ریزی شده بود

نگاه افــراد غـــیر مسلــمان به مســلمانان همـــــیشه از ســر کنـــجکاوی و بــررسی یک " واقعیت خارجی " که در جهان پیرامون آنها وجود داشته است ، می باشد . به نظر می رسد که آنان عمدتا ، مسلمانان و تاریخ اسلام را به عنوان یک حقیقت موجود در جهان ، بررسی نکرده اند ، بلکه مانند جهانگردانی بوده اند که به مکانی تاریخی و دارای آثار شگرف باستانی وارد شده اند و در نزد خود شروع به تجزیه و تحلیل این تمدن کرده اند. تمدنی که مختصری از آن در پیش رویشان نمایان بوده است وآنها در حالی که از عظمت آن دچار شگفتی شده اند ، افکاری را از تخیل خود همراه با قراینی که درستی علــت آنها را درک نمی کنند ، با هم ترکیب کرده و تحلیلی ارائه می دهند ، تحلیل و تفسیری که می تواند کنکاشی غیر علمی وغیر حقیقی از واقعیت موجـــودباشد . اما با این حال شــکی نیست که در دهکده ی جهانی امروز هــمین تحلیل ها و تفسیرها می تواند زیربنای روابط ملل مسلمان با غـیر مسلـــمان باشد . علی الخصوص اینکه این تحلیل ها وتفسیرها از آنجایی که مشمول قاعده ی نگاه از بـــیـــرون هســتند ، به چــــیزهــایی تــوجه می کنند که ما به عـــنوان مســـــــلمان به آنـهــا بی توجــهیم .ما به عنوان مسلمان به هر حال یک نگاه " درون دیــنی " به مــسائل داریم و در نتیجه بسیاری از تفاوت ها و اشکالات را نمی بینیم . حال آنکه کسانی که از یک فرهنگ و دین و آیین دیگر می آیند به راحتی متـوجه این مسائل می شوند و در پی کشف عــــلل وعوامل آن می روند و سعی می کنند که توجیهی منطقی برای آن مسائل بیابند که ما به راحتی و بدون پشتوانه ی توجیهی آن را پذیرفته ایم . این شاید بدان دلیل باشد که افراد به هر دینی که معتقد باشند - چه آنهایی که به مسیحیت معتقدند و چه ما که به اسلام پایبندیم - تا وقـتی که در محدوده ی اعتقادات و باورهای خود بحث می کنند ، خیلی چیزها را بدون دلیل می پذیرند . اما به محض اینکه از این دایره خارج می شوند و سراغ دین طرف مقابل می روندانتظار دارند همه ی حرف ها و اعــتقــادات و باورهایشان ، قابلیت اثبات داشـته باشد یا بههر حال تمام قواعد استدلال پذیری بر آنها حاکم باشداین همان چیزی است که ممکن است افراد یک فرقه یا گروه و یا مذهب را نسبت به تحلیل ها و نظریات دسته ی مقابل بدبین کند و باعث شود که آنان انگ عناد و لجاجت و تعصب به تفسیرهای آنان بچسبانند. شیعه شناسی و شیعه پژوهی از جمله مواردی است که در سالهای اخیر بعد از پیروزی انقلاب 57 در ایران و قدرت گرفتن برخی گروه های شیعه در برخی نقاط دیگر ، در غرب روندی رو به تزاید داشته است . البته پررونق شدن این کار و افزایش در آمد از طریق تحقیقات در این زمینه ، اثرات نامطلوب خود را بر آن گذاشته و باعث افت علمی این تحقیقات و بازاری شدن آنها در غرب شده است . افراد نادری هستند که کارهایی قابل توجه و عمیق در این زمینه ارائه می دهند . در حالی که اکثراتوجهشان معطوف مسائل روز و اسلام سیاسی یا جایگاه زن در فرهنــــگ اسلامی و از این قــبیل موضوعات است و به بیشتر رویداد های روز نظر دارند . درواقع باید گفت که هنوز دوره ی پر شکوه و مستدل و مستند اسلام شناسی بهطور اعم و شیعه پژوهی به طور اخص ، به قرون قبل علی الخصوص قرن نوزده و اوایل قرن بیستم که شاهد ظهور اسلام شناسانی نامی و محقق بوده است ، تعلق دارد . محققانی که پایه ی اساسی بسیاری از تحقیقات و تفسیرهای پژوهشگران نوین به نظریات و تحلیل های آنان بر می گردد ، بی شک آشنایی با این گروه از اسلام شناسان که نظریاتشان زیر ساخت گفتمان های نوین اسلام پژوهان معاصر غربی است ، اولین گام در جهت آشنایی با دیدگاه های بیرونی در این زمینه است.متاسفانه غرب ، بیشتر مطالعات خود در زمینه تشیع را در عرصه های اجتماعی انجام داده است. به همین دلیل در غرب عمدتا اعمال و رفتار شیعیان به عنوان مبانی نظری مکتب آنانتلقی شده است که همین امر موجب شده مطالعات آنان دارای نقاط ضعف متعددی باشد . اما مسلما پاسخ دادن به خطاهای علمی تنها از طریق پرداختن و تحلیل و تجزیه نوع نگاه کنکاش گر امکان پذیر است تا از این طریق درستی یا عدم درستی نظریات آنانمشخص شود . کاری که با کمال تاسف یا انجام نمی شود و یا در صورت انجام ، فاقد رویکرد عالمانه و روحیه و نهج علمی است ، که همین امر مزید بر انفعال شیعه در عصر کنونی و استمرار عدم شناخت صحیح غرب از تشیع می شود .برخی پژوهشگران غربی تشیع را به مثابه " مجموعه ای از رویدادهای ناگهانی در جامعــه اسلامی " مورد بررسی قرار می دهند و به بخش شیعـــه از مجموعه ی پیکره ی امت اسلامی به عنوان بخشی که در طی زمان و به دنبال حوادث و تحولات اجتماعی معین که موجب شکل گیری و سپس رشد و توسعه ی تدریجی این جریان فکری و مذهبی خاص شده است ، می نگرند . این گروه در پی اثبات عقیده ی خود ، وقایع و تحولاتی را که به پیدایش ، شکل گیری و رشد این پدیده و تولد این جریان فکری منجر شد ، مورد بررسی قرار می دهند و علل و عواملی چند را در این زمینه بر می شمارند . جمع آوری عقاید و نظریات این محققین در این زمینه در یک مجمـــوعه ، فارغ از حب و بغض ها و پیش داوری ها و یا درج علایق ایمانی و جبهه گری های متعصبانه شاید راهی ، فرا روی کسانی باشند که قصد دارنداز طریق آشنایی با این نظریات و آراء ، در صدد رفع اشتباهات و تحلیل های نادرست و دلایل آنان برآیند . بدیهـی است که عنایت به چنین تحقیـــقی درباره ی کل اسلام شناسان و آثارشان ، مـجالی به مراتب بیش از این و بـــضاعتی به مراتب فراتر از بنیه ی علمی نگارنده می طلبد که امید است با توجه به ضرورت و اهمیت چنین تحقیقاتی ، دیگر کسان به این امر همت گمارند .

مسلمانان شیعه اسماعیلی، بخشی از امت مسلمانان جهان می‌باشند که در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود تاثیر عمده‌ای در تاریخ و تمدن اسلامی برجای گذاشته‌اند. اسماعیلیان جنوب خراسان مانند سایر هم‌کیشان خود در ایران، در طول تاریخ، اغلب مورد آزار دیگر گروههای مسلمان بوده‌اند. آنها در چنین شرایطی از ابتدا درباره عقاید و تعالیم خود تقیه می‌کردند. پس از سقوط الموت مرحله جدیدی در تاریخ اسماعیلیان آغاز شد. بسیاری از نزاریان جنوب خراسان که از قتل عام مقولان جان سالم به در برده بودند، به مناطقی در خارج از ایران مهاجرت کردند، آنهایی که در خراسان باقی ماندند، عمدتا به روستاهای دور افتاده پناه برده، در گروههای کوچک و پراکنده، به نوعی زندگی مخفیانه در پوشش تصوف روی آوردند. اسماعیلیان جنوب خراسان در عصر حاضر، در بیرجند و روستاهای پیرامون آنها پراکنده‌اند. در این رساله، علاوه بر بهره‌گیری از تحقیقات جدید سعی شده که تاریخ نزاریان جنوب خراسان بر اساس منابع داخلی و روایات خود آنها بررسی شود تا گامی هرچند کوچک در اره شناخت بهتر و صحیح‌تر تاریخ این فرقه در جنوب خراسان برداشته شود.