جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

منظومۀ عاشقانۀ «خسرو و شیرین» اثر حکیم نظامی گنجوی را نمی­توان اثری صرفاً عاشقانه با لذات جسمانی دانست. بررسی کلّ منظومه نشان می­دهد که نظامی در زیر پوسته و ظاهر داستان، به جهان معنا نظر داشته و عشق الهی را در عرصۀ داستان متجلی ­ساخته است. در تحلیل عارفانه، شیرین مقام عاشق و معشوق حقیقی هر دو را به دوش می­کشد که بُعد زمینی وجودش در شخصیتِ شکر و بُعد روحانیش در شخصیت فرهاد جلوه می­کند. در این مقاله با بررسی صفات عاشقانِ منظومه که با سالکان طریقت برابری می­کند و اصطلاحات عارفانه‌ای چون وحدت، فنا، عنایت و... به تبیین عشقی عرفانی پرداخته ایم که عاشق حقیقی را با یاری راهبرانی چونان پیران طریقت، سرانجام در مقام «فنا» به سراپردۀ معشوق حقیقی در جهان جان ­ها می­کشاند.

نظیری نیشابوری از شاعران پیش گام سبک هندی است. شعر نظیری نشانه هایی از سبک های پیشین به ویژه عراقی را در خود دارد. او در میان شاعران سبک عراقی، به شعر سعدی و حافظ، بیشتر از دیگر شاعران توجه داشته است. البته میزان تاثیرپذیری شعر نظیری از غزل های حافظ با هیچ شاعر دیگر قابل مقایسه نیست، زیرا نظیری سعی داشته در تمام وجوه شعر خود را به شعر حافظ نزدیک کند، از جمله واژگان و ترکیبات، موسیقی بیرونی و کناری، صور خیال و زیبایی های ادبی، مفاهیم، اندیشه ها، و عواطف شعری. در این پژوهش سعی شده تاثیرپذیری غزل نظیری نیشابوری از غزل حافظ، در تمام محورهای مذکور، دقیقا بررسی و آشکار شود تا اثبات گردد که تقلید و پیروی از شیوه غزل سرایی حافظ، بعد از حیات وی، پیوسته ادامه داشته و در سبک بازگشت ادبی به اوج رسیده است.

این مقاله بر آن است تا به کشف این نکته دست یابد که قائم مقام فراهانی علاوه بر پیروزی از سبک نثر گلستان سعدی آیا به آثار شعری او نیز نظر داشته است یا نه؟ پس از بررسی کامل نامه های قائم مقام و آثار سعدی این نتیجه به دست آمد که قائم مقام هرجا لازم دانسته از شعر بزرگان ادب فارسی برای غنا و استحکام کلامش بهره جسته است. از جمله آن شاعران می توان رودکی، فردوسی، ناصرخسرو، انوری، خاقانی، نظامی، مولوی، سعدی و حافظ را نام برد.بی گمان، تاثیر سعدی در سخن قائم مقام از دیگر شاعران بیشتر و نمایان تر است. بدیهی است هم سبک نثر سعدی و هم شیوه های عمومی بیان او همچون سادگی، روانی و خوش آهنگی در سخن قائم مقام تاثیر گذاشته است. به هر روی هرچند سعدی از نظر زمانی با قائم مقام قرنها فاصله داشته، ولی مقبولیت همگانی سخن سعدی نیز در این اقبال و روی آوردن قائم مقام به آثار شیخ، بی تاثیر نبوده است.