جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

 لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

یا رب چه غمزه کرد صراحی که خون خم        با نعره های قلقلش اندر گلو ببستاین بیت معروف حافظ، بنا بر اختیار علامه قزوینی چنین است. بعضی از نسخ خطی دیوان خواجه در مصراع نخست، به جای «غمزه»، «غمز، نعره و نغمه» و در مصراع دوم به جای «نعره»، «نغمه» آورده اند. در این مقاله، پس از طرح فضای معنایی غزل و گزارش مفهوم کلی (عاشقانه - عارفانه) آن، با عرضه دلایل کافی و طرح شیوه ای که در تصحیح متون فارسی معمول و بایسته است، برای مصراع نخست «نغمه» و برای مصراع دوم «نعره» پیشنهاد، و انتخاب و رای بعضی از محققان تایید شده است.

در میان متون اولیه صوفیه، نخستین اثری که در آن از فرقه های صوفیان سخن گفته شده است، کشف المحجوب هجویری، از آثار قرن پنجم هجری است. هجویری (م: حدود 470) در یکی از ابواب این کتاب، صوفیان را دوازده فرقه معرفی کرده و محوری ترین اصل اعتقادی عملی آنان را شرح داده است. برای بعضی از محققان تصوف و خوانندگان کشف المحجوب این سوال پیش آمده است که آیا این فرقه ها در واقع وجود داشته اند. یا هجویری در تالیف کتاب خود چنین ترتیبی را سامان داده است؟ نوشته حاضر جست و جویی درباره فرقه های صوفیه در قرون اولیه، شناسایی دوران حیات آنان و یافتن پاسخی برای آن پرسش است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

«حلقه در گوش کردن» آیینی کهن است که در میان اقوام و گروه های مختلف اجتماعی، و برای مقاصد گوناگون معمول بوده است. بررسی ها نشان می دهد که از گذشته های دور، هم در گوش انسان ها و هم در گوش حیوانات حلقه می کرده اند و هرچند گونه هایی از آن را به قصد زینت و آرایش به کار می برده اند، غالبا برای گروه های فرودست جامعه، نشانه غلامی و بردگی بوده است. نگارندگان در این مقاله، با تامل در پیشینه این آیین در طول تاریخ و استخراج شواهد و نمونه های متعدد آن از متون ادبی و تاریخی، کاربردها و معانی مختلف و تنوع جنس و شکل این حلقه ها را در عرصه تاریخ و ادب فارسی نشان داده اند.

بینامتنیت را نخستین بار ژولیا کریستوا در مورد روابط میان متون به کار برد. پس از وی افرادی نیز به بررسی مباحث بینامتنی از دیدگاه های متفاوت پرداختند و مفهوم آن را تغییر دادند. یکی از این افراد ژرار ژنت است که گسترده تر و نظام یافته تر بدان پرداخت و روابط میان متنی را با تمام متغیرات آن مورد بررسی قرار داد و آن را ترامتنیت نامید. اسکندرنامه های منظوم که در شکل گیری آن ها مجموعه ای از «پیش متن» ها موثراند در طول تاریخ حیات خویش با بسیاری از عناصر فرهنگی و اعتقادی ملل و زبان های مختلف درآمیخته و محتوایی داستانی و افسانه ای یافته اند. با وجود تمایزاتی که نیت مولفان، اقتضائات اجتماعی و فکری روزگار هر اثر و گاه «دلهره تاثیر» در این آثار به وجود آورده، وام گیری ها و تاثیر و تاثرهای این متون نشانگر بینامتنیت صریح آن هاست. اسکندرنامه های منظوم فارسی را می توان بر اساس آرای وی مورد بررسی قرار داد و از دیدگاه تازه ای به مطالعه روابط میان این متون پرداخت. در این نوشتار ویژگی های میان متنی (اسکندرنامه های فردوسی، نظامی و امیرخسرو) از دیدگاه بینامتنی (هم حضوری) و بیش متنی (تاثیر و تاثر) ژرار ژنت بررسی می شود تا با مشخص شدن مشترکات بینامتنی این آثار، میزان و چگونگی تاثیرپذیری و تاثیرگذاری آنها بر یکدیگر مشخص شود و نشان داده شود که این تاثیرات در چه حوزه هایی بیشتر اتفاق افتاده و تا چه اندازه ای آگاهانه بوده است.

هرچند بسیاری از متون ادبی ما به کوشش استادان و محققان و به شیوه علمی و انتقادی تصحیح شده اند، اما هنوز مجموعهای از آثار قدما را می شناسیم که به طبع انتقادی نرسیده اند و صورت کاملا قابل اعتمادی از آنها عرضه نشده است. از جمله این متون، دیوان کمال الدین محمودبن علی مشهور به خواجوی کرمانی (م: 750) است که علاوه بر داشتن ارزشهای فراوان مستقل فرهنگی و ادبی، واسطه پیوند غزل سعدی و حافظ هم هست و بنابراین تصحیح دقیق و عرضه مطلوب آن فواید مضاعف دارد. نوشته حاضر نشان می دهد که کوششهای انجام گرفته در تصحیح دیوان (غزلهای) خواجو تنها در حکم کاری مقدماتی است و کاستیها و خطاهای بسیاری در آن راه یافته است که غالبا ناشی از شیوه تصحیح و نقص احتمالی نسخه هاست. گذشته از آن که فراوانی خطا خوانیها و غلطهای چاپی هم از میزان صحت و اعتبار کار مصحح کاسته است.