جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به نقش علم در شکوفایی جوامع بشری، بررسی تجربه‌های تاریخی و تمدنی می‌تواند در تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های علمی از سوی سیاست‌گذاران و دولت‌مردان به کار آید. دولت صفویه و میراث فکری، فرهنگی و مذهبی آن به دلایل متعددی مانند نزدیکی نسبی زمانی با عصر حاضر، یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی برای این گونه بررسی‌ها به شمار می‌رود. این پژوهش با رویکرد وصفی ـ تحلیلی و بهره‌مندی از منابع تاریخی چون تواریخ عمومی، سلسله‌ای و دودمانی، سفرنامه ها و زندگی‌نامه‌ها در پی یافتن نقاط ضعف و قوت سیاست‌ها و تدابیر علمی در دولت صفویه است. یافته‌های این پژوهش نشان‌می‌دهد، ظهور تحولاتی چون گسترش فرهنگ اسلامی ـ شیعی، صیانت از اصول فکری و مذهبی، توجه به مطالبات و نیازهای اجتماعی از نقاط قوت و مواردی چون انقطاع علمی و تمدنی، فقدان پویایی و نوآوری، عدم بهره‌مندی از ابزارها و شیوه‌های جدید آموزش و پژوهش، عدم بهره‌مندی مطلوب از دست‌آوردهای علمی و جلوگیری نکردن از مهاجرت دانشمندان به خارج از کشور از مهم‌ترین، نقاط ضعف سیاست‌های علمی این دوره به شمار می‌روند.

بررسی عوامل تأثیرگذار بر گفتمان اجتماعی و سیاسی دوره قاجار از آن رو دارای اهمیت است که در این دوره، جامعه ایران به دلیل رویارویی تفکر تجدد خواهی و سنت گرایی درگیر ناهمگونی‌های اجتماعی و سیاسی شده بود. این دوران، زمینه ساز فرصتی برای سیاست‌مداران دگر اندیش گردید که اندیشه‌های عرفی جامعه و ادبیات و گفتمان خواص را تغییر دهند. اماکن مذهبی به دلیل ارزش‌هایی که از آن برخوردارند، نقش مهمی در روشن‌گری جامعه و هدایت طبقات مختلف جامعه به سوی انجام و مسئولیت‌های دارا هستند. اماکن مذهبی عصر قاجار نیز با ایجاد اتحاد و انسجام ملی، سازمان‌دهی نهضت‌ها و جریان‌ها، توجه دادن به موضوع‌های ملی و فراملی، ایجاد گفتمان تعامل و هم‌گرایی، هدایت‌گری، سنجش مشروعیت و مقبولیت سیاست‌ها و به مقابله با هجوم و ترفندهای سیاست‌مداران بیگانه و بیگانگان سیاسی برخاستند. این مقاله با شناسایی کارکرد سیاسی و اجتماعی اماکن مذهبی دوره قاجار، علاوه بر کشف کارکردهای گوناگون اماکن مذهبی در این دوره، الگویی برای کارکرد شناسی و آسیب شناسی اماکن مذهبی در عصر حاضرارائه خواهد کرد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.