جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی تطبیقی استعاره تربیتی سفر در عرفان اسلامی و نقطه مقابل آن، عرفان اومانیستی انجام گرفته است. بدین جهت، به دو متن عرفانی نماینده عرفان اسلامی و نماینده عرفان اومانیستی مراجعه شد. در مورد اول، «منطق‌الطیر» اثر عطار نیشابوری و در مورد دوم، «کوه جادو» اثر توماس مان آلمانی، به عنوان نماینده اصلی دو عرفان مذکور انتخاب شدند. در این راستا، جهت دست یافتن به هدف پژوهش، از روش تفسیری، استنتاجی و تطبیقی بهره گرفته‌ شده و یافته‌های حاصل از آن، در سه گام اصلی شامل تحلیل استعاره تربیتی سفر در منطق‌الطیر و کوه جادو (از منظر هفت نگاشت میان‌حوزه‌ای شامل رهرو یا رهروان سفر، راهبر یا راهبران سفر، مقصد نهایی سفر، مراحل سفر، ره‌توشه، مسیریابی و ملزومات سفر، راهبرد سفر و نیز رهاورد سفر)، استنتاج دلالت¬های تربیتی (اصول و راهبردهای تربیتی) در دو اثر مذکور و تطبیق و مقایسه دو گام قبلی ارائه شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که استعاره تربیتی سفر بر مبنای عرفان اسلامی و عرفان اومانیستی، دو مسیرِ جداگانه برای تربیت تعریف می کند که با وجود اشتراکات فراوان میان این دو مسیر، منتهای متفاوتی برای آنها تصور می‌شود. از جمله اشتراکات میان این دو می‌توان به سلوک مرحله‌ای، آزادی و اختیار متربی و درون‌نگری و از تمایزات میان این دو می‌توان به جایگاه یا خاستگاه شناخت بودن انسان و غایت متفاوت آنها اشاره نمود.

پژوهش حاضر تلاشی است جهت رفع شکاف دیرینه نظریه و عمل تربیتی، با در نظر گرفتن دیدگاه اسلامی در تربیت که بر اساس واسازی مفهوم شهادت انجام شده است. در این راستا، با تأکید بر نقش عامل اصیل در تربیت اسلامی، پیامبر یا رسول به ‌مثابه نمود کاملی از انسان تربیت یافته و به عبارتی، شاهد و گواه عملی شدن نظریه های اصیل و واسطه اصلی میان حوزه نظر با میدان عمل در تربیت، مدنظر قرار گرفته است. از این ‌رو،‌ جریان گذار از نظریه به عمل تربیتی، ذیل این اصل اساسی تشریح می‌شود که نزدیک شدن به رسول، معیاری برای نزدیک تر شدن به حوزه عمل و نمودی عینی برای نظریه تربیت بوده و به ‌تبع آن، فاصله گرفتن از این معیار تربیتی، نشان فصل بین نظر و عمل تربیتی است. بر این اساس، با توجه به سیره عملی رسول در تاریخ اسلام، گذار از نظر به عمل تربیتی در سه سطح یا فاز کلی شامل سطوح شناختی-عقلانی، عاطفی-هیجانی و رفتاری-عملیاتی و با معرفی دوازده مؤلفه اساسی معرفی شده است.

مراجعه به قرآن از نظرگاه مسائل و پیش‌فهم‌های خواننده در مقابل تأکید بر درک دلالت اصلی متن، یک دوقطبی تقلیل‌گرایانه را در مقوله فهم قرآن رقم زده است که طرفداران هر دو قطب را از بهره‌مندی از ظرفیت‌های قطب دیگر باز داشته است. در پژوهش حاضر با هدف برون‌رفت از دوقطبی مذکور، نظریه سازه‌گرایی واقع‌گرایانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. سازه‌گرایی واقع‌گرایانه رویکردی در معرفت‌شناسی است که شکل‌گیری معرفت را مبتنی بر دو پایه نظرگاه فاعل شناسا و واقعیت‌های عینی ساماندهی می‌کند. استفاده از این نظریه در فهم قرآن، از یک سو امکان ساخت سازه‌های شناختی از قرآن را متناسب با مسائل و نظرگاه خواننده فراهم می‌کند و از دیگر سو بدون گرایش به نسبی‌گرایی، برداشت‌های مسأله‌محور را در محدوده دلالت متن ساماندهی می‌کند. بررسی دو آیه دارای ظرفیت‌های دلالی مختلف در این مقاله مبتنی بر روی‌آورد سازه‌گرایی واقع‌گرایانه، نشان می‌دهد که در فرایند فهم مسأله‌محور قرآن، بین دو مؤلفه"مسائل و نظرگاه‌های خواننده" و "گستردگی ابعاد متن" هم‌بستگی تام وجود دارد؛ به گونه‌ای که هر چه مسائل و نظرگاه‌های خواننده متنوع‌تر باشد، امکان راهیابی به ابعاد بیشتری از متن مهیا می‌شود و هر چه ابعاد دلالی فرازهایی از قرآن گسترده‌تر باشد، امکان به کارگیری مسائل و نظرگاه‌های بیشتری در فهم آن فراز وجود دارد.

هدف اصلی این پژوهش، ارائه برخی استلزام های طرح و تدوین نظریه تربیتی با توجه به مؤلفه‌های هستی شناختی پارادایم پیچیدگی می‌باشد. برای دستیابی به این هدف، با بهره گیری از روش های فلسفی، نخست با نقد نحوه اثرگذاری مؤلفه‌های هستی شناختی پارادایم سادگی (واقع گرایی ساده، علیت خطی، تعین‌گرایی) بر نظریه‌های تربیتی معاصر، به معرفی مؤلفه‌های هستی شناختی پارادایم پیچیدگی (واقع گرایی انتقادی پیچیده، علیت پیچیده، تعین‌گرایی ساختاری) پرداخته شد. سپس، برخی استلزام‌های تدوین نظریه تربیتی با اتکا به این مؤلفه‌ها موردبررسی قرار گرفتند. بر این اساس، نظام تعلیم و تربیت مانند یک فراسیستم پیچیده، خودسازمان‌دهنده و چندلایه است که در هر یک از سطوح و لایه‌های آن زیرسیستم‌هایی حاوی عناصر و عامل‌های (انسانی و غیرانسانی) مرتبط با یکدیگر وجود داشته و با سازوکارهای پیچیده ای عمل می کنند. مجموعه این روابط سازنده شبکه‌ای گسترده هستند که طبق نظریه کنشگر-شبکه و با تأکید بر بافت و زمینه نظام تربیتی، شرایط جدیدی برای تولید دانش به وجود آورده و بر این اساس، تلقی جدیدی از مفاهیم یادگیری و یادگیرنده پدید می آید. همچنین، با توجه به ماهیت تحولی جهان هستی، مهم ترین هدف برنامه‌های درسی دخیل کردن هرچه بیشتر دانش‌آموزان در جهان خود یا مشارکت در آفرینش جهانی نو می باشد.