جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه 84 سوره اسراء کلیدی‌ترین اساس کنش‌های آدمی را در کلمه «شاکله» جمع نموده است. از ریشه «ش ک ل» تنها دو واژه «شکل» و «شاکله» در قرآن کریم آمده و معنای «شاکله»نزد مفسران و لغویان، محل اختلاف ‌نظر بیشتری بوده است. برخی آن را کاربردی استعاری یا مجاز می‌دانند.تلاش لغویان برای دستیابی به یک معنای جامع برای ریشه «ش ک ل» موفقیت‌­آمیز نبوده و برگزیدن «شباهت» به عنوان معنای محوری در ریشه عربی آن از سوی لغت­شناسان چندان دقیق نیست. مقاله حاضر درصدد است با بهره­ گیری از روش معناشناسی تاریخی با تکیه بر مطالعات ریشه‌شناختی به بیان مؤلفه‌های معنایی ریشه «ش ک ل» در زبان‌های نیای عربی و چگونگی پیوند این مؤلفه‌ها با مفهوم شاکله در زبان عربی بپردازد. در پرتو این روش نخست راهیابی مؤلفه‌های معنایی مربوط به درون و برون در ریشه «ش ک ل» از زبان‌های نیا به زبان عربی و نیز چگونگی تأثیر­گذاری آن بر معنای شاکله نشان داده شده است.

احادیث فراوانی در منابع روایی شیعه در مورد زندگی و آموزه‌های حضرت عیسی وجود دارد. بخش چشم‌گیری از این احادیث، به مقارنه شخصیت امامان شیعه با زندگی و شخصیت حضرت عیسی می‌پردازد. این مقایسه، گاه هم‌چون مقایسه اوصیای حضرت محمد با اوصیای حضرت عیسی جنبه کلی و گاه مانند مقایسه شخصیت امام حسین با شخصیت حضرت عیسی جنبه موردی دارد. این احادیث از یک سو، نگاه مؤمنانه امامان شیعه به حضرت عیسی و آموزه‌های او را نشان می‌دهد و از سوی دیگر، تصریح می‌کند که حضرت عیسی به لحاظ روحی از ازل، مؤمن به ولایت امامان شیعه بوده است. این مقارنه تا آن‌جاست که خواننده از یک سو، احساس می‌کند حضرت عیسی امامی از امامان شیعه بوده است و از دیگر سو، احساس می‌کند که ائمه هر یک خود به تنهایی مسیحایی مستقل بوده‌اند. بررسی این احادیث، ما را در شناخت بهتر زندگی و شخصیت حضرت عیسی و هم‌چنین زندگی و شخصیت ائمه یاری می‌کند و زمینه‌ای مناسب برای تقریب اسلام و مسیحیت فراهم می‌آورد و این حقیقت را فرا یاد می‌آورد که انبیا و اولیا، برادران معنوی بودند و با یکدیگر سر ستیز نداشتند؛ پس مؤمنان با آنان نیز باید برادرانه تعامل کنند.

«ریشه‌شناسی»یکی از مهم‌ترین شاخه‌های زبان‌شناسی درزمانی و مهم‌ترین روش برای تصحیح و تدقیق قول لغویان در تشخیص مشترک لفظییا معنوی به شمار می‌رود که با ایجاد نگاه تاریخی به تغییرات واژگان و پی‌جویی صورت و معانی آنها در زبان‌های کهن می‌پردازد و برای شناخت منطق حاکم بر آن و نقش کلیدی در یافتن معانی حقیقی و مجازی کلمات قرآن کریم تلاش می‌کند. علم ریشه‌شناسی به‌جهت الزام‌آور‌بودن توانایی، در یافتن ریشۀ کلمات در کهن‌ترین زبان‌ها و یافتن صورت‌بندی ساخت واژگان که نیازمندیادگیری زبان‌های کهن و آشنایی با مباحث آواشناسی، وام‌گیری، تغییرات صرفی و تغییرات معنایی و تحلیل‌های پیچیده است، عرصه را برای ورود محقّقان سایر رشته‌های علوم انسانی از جمله قرآن‌پژوهان تنگ‌تر می‌کند.در این پژوهش کوشش شده است، واژۀ «ارث» از رهگذر روش ریشه‌شناسی مطالعه موردی شود. صورت‌های متنوّع آن در زبان‌های کهن سامی همچون اکدی، آشوری، عبری، سریانی، حبشی بررسی شود و نشان ‌دهد معانی مختلف ریشۀ «و ر ث» از یک جامع معنایی برخوردار است و گفتمان غالب موجود در تفاسیر که معنای حقیقی این واژه را « ترکۀ میّت» با بار معنایی فقهی معرفی کرده‌اند و سایر معانی موجود در آیات ارث را مَجاز برمی‌شمارد، از دقّت کافی برخوردار نیستند.

با توجه به اهمیت روزافزون نقش دانشها در بهبود وضع جوامع بشری و به منظور رشد و گسترش مرزهای دانش، بیش از یک دهه است که وزارت فرهنگ و آموزش عالی پیشین یا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کنونی، اساسنامه نمونه انجمنهای علمی کشور را در پنج فصل و 26 ماده ابلاغ کرده و گویا کمیسیونی هم در وزارت مزبور برای رسیدگی به امور این انجمنها تشکیل داده است. به موجب اساسنامه پیشنهادی، انجمنهای علمی صرفا در زمینه های علمی، پژوهشی و تخصصی مربوط به حوزه خود فعالیت می کنند. این انجمنها که بنیادی غیرانتفاعی هستند از تاریخ ثبت دارای شخصیت حقوقی بوده و رییس هیات مدیره انجمن نماینده قانونی آن است ...

حدیث «اکثر اهل الجنه البله» حدیثی مشهور است که همواره بر زبان مسلمانان به ویژه عارفان و متصوفان جاری بوده و هست. در این مقاله در آغاز، با جست و جو در منابع شیعه و اهل سنت مسیر نقل این حدیث در منابع فریقین پیگیری و نشان داده شده است. آنگاه با به کار بستن قواعد و معیارهای حدیث شناختی و واکاوی قرینه های موجود، سند و راویان حدیث مزبور به محک نقد کشیده و در نتیجه نشان داده شده است که هیچ یک از طرق این حدیث خالی از ضعف نیست. سپس با توجه به نظر شارحان و محدثان، متن حدیث نقد و تحلیل شده و با فرض صدور حدیث از سرچشمه علم نبوی (ص) سعی شده معانی درست آن به دست داده شود. در همین بخش از پژوهش به دیدگاه عارفان هم که این حدیث را با مبانی ذوقی خود بسی موافق یافته اند اشارت رفته است.

متکلمان مسلمان در طول تاریخ بر محور مسأله معرفت اختلاف نظرهایی داشتند. یکی از نزاع‌های آنان بر این مدار بود که آیا معرفت به صورت کلی و یا درخصوص معارف بنیادین دینی نظیر معرفت خدا، معرفت اسما و صفات الهی، شناخت نبی و امام و... ضروری و غیر اختیاری است یا از سنخ معارف اکتسابی به شمار می‌آید؟ برخلاف آن چه برخی می‌پندارند، متکلمان امامیه در مدرسۀ کوفه دربارۀ مسألۀ علم و معرفت دارای دیدگاه ویژه‌ای بوده‌ و در این باب به نظریه‌پردازی می‌پرداخته‌اند. آنان بر اضطراری بودن معرفت و علم، دست کم در معارف بنیادین دینی اتفاق نظر داشته، بر این باورند که آدمی در دستیابی به معرفت اختیاری ندارند. اصطلاح ضروری و اضطراری در این دوران با واژۀ ضروری در منطق ارسطویی تفاوت داشت و مقصود آنان از ضروری بودن معرفت آنست که خداوند سرشت انسان را بر توحید و معرفت خود آفریده و معرفت خویش را در عوالم پیشین به آدمیان عطا کرده است. از این رو انسان‌ها در کسب و تحصیل معارف بنیادین دینی به ویژه شناخت خدا نقشی ندارد. البته بین متکلمان کوفه در این مسأله، اختلاف نظرهای جزئی نیز وجود داشته است. دانشمندان اصحاب حدیث نیز در قرون نخستین اسلامی با نوع تبیینی که از آیات فطرت و میثاق داشتند، معتقد به اضطراری بودن معرفت خدا بودند. در میان معتزلیان اما در باب علم و معرفت دو گرایش وجود داشت. گرایش مشهور آنان تمامی معارف بنیادین دینی را اکتسابی دانسته و به لوازم این اندیشه نظیر وجوب نظر و اول الواجبات در معرفت ملتزم گشتند. اما برخی از بزرگان معتزله مانند ابوالهذیل و جاحظ مخالف با جریان اصلی معتزله و هم‌سو با اندیشۀ امامیه و اهل حدیث به ضروری بودن معرفت خدا اعتقاد داشتند. از این رو باید گفت اندیشۀ ضروری بودن معارف به ویژه معرفت خدا در قرون نخستین اسلامی، اندیشه‌ای جدی در میان جریان‌های اسلامی بوده است تا آن‌جا که باور مشهور معتزله را باوری مخالف با جریان فکری عمومی متفکران مسلمان در آن عصر بود.از سوی دیگر بیشتر متکلمان امامیه در مدرسۀ بغداد بر خلاف رأی متکلمین عصر حضور معرفت خدا را از اساس امری اکتسابی می‌دانستند و بر این بـاور بودند که معرفت خدا تنها از طریق نظر و استدلال حاصل می‌شود. بغدادیان افزون بر اعتقاد به باور اکتسابی بودن معرفت الله، لوازم این اندیشه همچون وجوب معرفت خدا و وجوب نظر و استدلال را نیز پذیرفتند.علت تغییر رویکرد بغدادیان در مسألۀ علم و معرفت به تغییر روش آنان در مطالعۀ آموزه‌های کلامی بازمی‌گردد. روش ترکیبی عقلی ـ نقلی متکلمان کوفه آنان را بر این می‌داشت تا در مسألۀ علم ومعرفت نیز با پشتوانه قرار دادن آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار به نظریه‌پردازی دست بزنند و باور اضطراری بودن معارف بنیادین دینی را مطرح نمایند چرا که آنان بر این باور بودند که عقل در پرتو نقل به واقعياتی دست پيدا میکند که هر چند عقلی است اما بدون تعليم نقل، قادر به دستيابی و درک آن نبود. از این رو آنان با استفاده از آیات و روایات متعددی اعتقاد داشتند که معرفت خداوند امری فطری است که در عوالم پیشین و به هنگام اخذ میثاق از انسان‌ها به آنان عطا شده است. از سوی دیگر آنان تکلیف بندگان به معرفت خدا را امری نادرست می‌پنداشتند زیرا در وجود انسان هیچ ابزاری برای تحصیل معرفت خدا وجود ندارد. اما متکلمان شیعه در مدرسۀ بغداد با پی گرفتن مسیر عقل‌گرایی انحصاری معتزله و با تأویل آیات و روایات فراوانی که بر اضطراری بودن معارف بنیادین دینی دلالت داشتند، به باور اکتسابی بودن معرفت خدا گرویدند به طوری که می‌توان گفت در باب معرفت خدا میان اندیشمندان امامیه در بغداد و معتزله هیچ تفاوتی وجود نداشته و دیدگاه آنان در این موضوع کاملا هماهنگ با یکدیگر است. این هماهنگی نیز به سبب از دست رفتن پشتوانه‌های معرفتی امامیه در دوران شدت و تدوین زبان علمی کلام به دست معتزلیان بود. از این رو بغدادیان در مسایلی که اختلاف مکتب شیعه و اعتزال در آن، دارای اهمیت والایی نبود، با معتزلیان همراهی کردند تا بتوانند حقانیت مکتب خویش را در موضوعات اساسی‌تر همچون امامت، وعد و وعید و حقیقت ایمان به اثبات برسانند تا با حرکتی آگاهانه و مؤثر مکتب امامیه را پس از مدتی به محاق رفتن، تجدید حیات نمایند.

دستاوردهای زبان شناختی معاصر، تفسیر ساختاری قرآن کریم را وارد مرحله جدیدی کرده است. دستور نقش گرای نظام مند هلیدی مهم ترین نظریه زبان شناسی متن در حال حاضر مورد توجه بسیاری از زبانشناسان است. هدف این نوشتار، آشنا ساختن مفسران و قرآن پژوهان با روش های جدید زبان شناسی به ویژه دستور نقش گرای نظام مند هلیدی در حوزه فهم متون دینی است. نگارندگان در این پژوهش، با بهره گیری از نظریه زبان شناختی هلیدی، سوره کوثر را تفسیر نموده اند و با استفاده از ابزاری چون بافت و متغیرهای بافتی، فرانقش تجربی و ساختار تعدی، فرانقش بینافردی و ساختار وجهی، فرانقش متنی و ساختار صوری و اطلاعاتی متن، نکات معناشناسی جدیدی را درباره سوره کوثر به دست داده اند.

دولت عباسی که پیدایش خویش را مرهون بهره برداری زیرکانه از احساسات ضد اموی جامعه اسلامی و به ویژه دوستداران اهل بیت(ع) می دید، طراحی خاصی برای تثبیت حکومت و گسترش سیطره بر همه جغرافیای جهان اسلام در پیش گرفت. آنان در دوره اول حیات حکومتشان با استفاده از ابزارهای متعددی، همه گرایش های سیاسی و فکری پرطرفدار آن روز را به سمت خویش متمایل ساختند و از به کاربستن همه ابزارهای ممکن برای مشروعیت بخشی و تحکیم جایگاهشان دریغ نورزیدند. مجموعه اقدامات سیاسی، عقیدتی و فرهنگی ایشان در دوره شکل گیری و تثبیت، شبهاتی را پیرامون مساله امامت و حوزه های پیرامونی آن پدید آورد. این مقاله به بازخوانی ابزارهای عباسی در چالش آفرینی مسیر امامت شیعه برای نیل به اهدافشان پرداخته است.