جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم کلّی تهذیب و تزکیه عبارت از تطهیر و پاکسازی نفس از اخلاق ناپسند و صفات رذیله، و آراستن آن به فضایل می‌باشد. تهذیب و تزکیه به‌عنوان یکی از واجبات، موجب رستگاری انسان و بالا رفتن انگیزه برای اکتساب اخلاق الهی است، که بدون تزکیه امکان ندارد. مهم‌تر از همه، توجّه به هدف اساسی بعثت انبیای الهی، اهمّیت و جایگاه تهذیب و تزکیه در قرآن را مشخص می‌کند. در این راستا، روش فلسفی و عقلی که ویژگی آن تکیه بر اعتدال میان قوای چهارگانه نفس می‌باشد، و همچنین روش عرفانی که توجه خاص به روابط انسان با خدا دارد، و روش نقلی که برگرفته از کلام معصومین(ع) بوده و به‌دور از هرگونه خطا می‌باشد، از روش‌های تزکیه و تهذیب به‌شمار می‌روند، که هر یک از آن‌ها دارای امتیازات و نکات برجسته‌ای است. از نگاه قرآن و روایات، شناخت نفس و خدا، عبرت‌آموزی، موعظه، توبه، ذکر، تقوا و ایمان، هرکدام در مراحل و مراتب خود از عوامل تزکیه و تهذیب بوده، و راهی برای خودسازی می‌باشد. جهل و نادانی، تکبّر و استکبار، کفر و نفاق و رذایل اخلاقی که هرکدام از آن‌ها سرچشمه بسیاری از گناهان و اخلاق ناپسند می‌باشد، از موانع و آفات تهذیب و تزکیه است که انسان باید در برطرف کردن آن‌ها تلاش کند؛ و در غیر این صورت، به مقصد نخواهد رسید. با توجّه به آیات قرآن که در باب تهذیب و تزکیه آمده است، افزایش رزق و روزی، محبوبیت نزد خدا و آرامش روحی و روانی مومنان و دوستان خدا و صاحبان نفس مطمئنّه را می‌توان از آثار و ثمرات دنیوی تهذیب دانست. همچنین کمال، سعادت، قُرب الی‌الله و همنشینی با خوبان، از آثار اُخروی تهذیب و تزکیه است. پیشنهاد می‌شود که تحقیق بیشتری در مورد عوامل و موانع تهذیب از نگاه روان‌شناختی و شناخت نفس و ابعاد آن در قرآن صورت بگیرد.