جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب شرح زندگی و آرای "هانا آرنت" داشنمند علوم سیاسی قرن بیستم است. به تصریح نگارنده: "از لحاظ روش‌شناختی، در سه زمینه‌ی اصلی، برداشت فلسفی از آثار آنت بر برداشت سیاسی غلبه می‌کنند". نخست این که او در سرتاسر زندگی‌اش بنا بر روحیه و طبیعت، بیش‌تر به هگل گرایش داشت تا به مارکس. در آثار هگل، علاوه بر آن که فلسفه با فهم همراه است، این فهم مهمی است که ذهن و عین را به طرزی دیالکتیکی به هم می‌آمیزد. کاری که به هدف آرنت در تقریبا همه‌ی آثارش، نزدیک است. دوم آن که چنین برداشتی بیش از برداشت‌هایی که به بعد سیاسی آثار آرنت نظر دارند، می‌تواند جنبه‌ی پدیدارشناختی (یا به قول خودش فلسفه‌ی اگزیستانس) را در کار او آشکار کند. سوم آن که چنین برداشتی، متضمن وحدت هدفمند‌تری در مجموعه‌ی کار آرنت است: این که او در مواجهه با معایب و فجایع سیاسی و اخلاقی قرن بیستم تلاش می‌کرد به سکویی دست یابد که از آن‌جا بتواند، آن‌چه را بر سر ما آمده است، درک کند. (پروژه‌ی تفکر درباره‌ی آن‌چه را بر سر ما آمده است، درک کند. (پروژه‌ی تفکر درباره‌ی آن‌چه انجام می‌دهیم)، استقلال‌ رأیی را که لازمه‌ی این امر است و نیز خصوصیات لازم برای اسناد مسئولیت و داوری کردن را دریابد. از لحاظ ماهوی به گمان من پروژه‌ی آرنت، شکستی قهرمانانه بود. البته او سر نخ‌های فلسفی برای یافتن پاسخ‌های مناسب به این معضلات در اختیار ما نهاد. تاکید داشت که پاسخ‌ها باید خاص و مشخص باشند. از لحاظ اخلاقی، دستوری و تجویزی باشند و نه صرفا آن‌چه اوضاع و احوال، اقتضا می‌کند و در چارچوب تکامل تفکر و جامعه‌ی غربی با معنی و معقول باشند او هرگز این الزامات متعارفی را به طور کامل در ترکیبی جامعه با یک دیگر آشتی ندارد و معلوم نیست که در صورت اتمام حیات ذهن نیز موفق به انجام چنین کاری می‌شد. با این حال، برداشت من بر اساس این اثر ناتمامی است که پس از مرگ او به چاپ رسید. معتقدم که آثار پیشین آرنت به رغم اهمیتشان، در کار او جنبه‌ی مقدماتی داشتند: "سرچشمه‌های توتالیتاریسم" از پیش‌زمینه‌های تاریخی و اجتماعی بحران عمده‌ی قرن بیستم سخن می‌گوید؛ وضع بشر حیات فعال را (که موضوع اصلی کتاب است) به طرزی نقادانه از حیات متامل مشکف می‌کند؛ انقلاب ضرورت‌گریز از آن فشارهای اجتماعی را نشان می‌دهد که منجر به شکست انقلاب فرانسه و روسیه و مهم‌تر از همه از این حیث "آیشمان در اورشلیم" که به امری بنیادی می‌پردازد یعنی درباره‌ی شرایط داوری عمل انسان در شدیدترین و سخت‌ترین قضایا، کندوکاو می‌کند. "حیات ذهن" خود به سه جلد تقسیم شده است، تفکر، اراده و داوری در خصوص ساختار مجموعه آثار آرنت و ماحصل تجربه‌های او در زندگی نیز صادق است. این برداشت به دید من، تعبیری هم‌دلانه و توام با حسن نیت از مساله‌ی تغییر موضوع در آثار اوست. تغییری که دستاوردهای برگزیده‌ی هریک از کتاب‌های پیشین را حفظ می‌کند. این برداشت‌ ما را همراه آرنت به قلمروی متافیزیک و معرفت‌شناسی می‌برد.

مروری بر کتاب جنون و بی خردی: پاسکال می گفت: «دیوانگی بشر آن چنان ضروری است که دیوانه نبودن خود شکل دیگری از دیوانگی است.» داستایوسفکی در دفتر خاطرات یک نویسنده نوشته است: «برای آنکه از عقل سلیم خود مطمئن شویم، راه چاره آن نیست که همسایه مان را محبوس کنیم.» تاریخ این شکل دیگر دیوانگی را باید نگاشت؛ شکل دیگری که در آن، خرد حاکم انسان همسایه او را محبوس می کند و انسانها از طریق این عمل و با واسطه زبان بیرحمانه نادیوانگی با یکدیگر رابطه برقرار می کنند و وجود یکدیگر را به رسمیت می شناسند و... «جهانی که می‌پنداشت با توسل به روانشناسی حد و اندازه‌ی جنون را تعیین و آنرا توجیه می‌کند، اکنون باید خود را در برابر جنون توجیه کند.» ــ میشل فوکو اولین نسخه‌ی کتاب تاریخ جنون در سال ۱۹۶۱ و به زبان فرانسه منتشر شد و سپس چهار بار دیگر مجددا و گاه با تغییراتی انتشار یافت. ایده‌ی اصلی تاریخ جنون بررسی تبارشناختی روابطِ متغیّر بین «جنون» و «ناعقلانیت [بی‌خردی]» است. به نظر فوکو (۱۹۲۶-۱۹۸۴)، ماهیتِ راستین هر دو اصطلاح مذکور ندرتاً بیان شده یا بسیار کم مجال صحبت از آن وجود داشته و مکررا یکی از آنها جای دیگری را گرفته است. «ناعقلانیت» به‌عنوانِ «عقلِ کور» تعریف می‌شود یا عقلی که در دوره‌ی حبس در تیماستان مغشوش و سردرگم شده است. در دوره‌ی مدرن، «ناعقلانیت» هرچه‌بیشتر به زیر سطح جامعه می‌خزد و تنها از طریقِ برخی هنرمندان قابل فهم می‌شود. اما از طرف دیگر، اصطلاح «جنون» را داریم که تدریجاً به‌عنوان بیماری روانی درک می‌شود. نهادهای قدرت و جامعه می‌کوشند از خلال برنامه‌های روانپزشکی و پزشکی، یا به‌وسیله‌ی داروها و نظارت شدید «جنون» را کنترل کنند. به باور فوکو «ناعقلانیت» بعد از قرن هجدهم محو می‌شود، و فوکو بابت این مسئله متاسف است. فوکو تاکید می‌کند که «جنون» چیزی طبیعی و بی‌تغییر نیست، بل در عوض به جامعه‌ای بستگی دارد که در آن «جنون» رخ می‌دهد. ساختارهای اقتصادی، روشنفکری و فرهنگی مختلف معلوم می‌کنند که چگونه «جنون» در بطن جامعه شناخته و تجربه می‌شود. از این لحاظ، هر جامعه، جنون خاص خود را تولید می‌کند. از حیث تبارشناختی، تاریخ جنون نمی‌تواند شرحِ حالاتِ متغیّر یک بیماری خاص یا یک حالت ثابت باشد. برای مثال، جنون در عصر رنسانس تجربه‌ای بود که در باقی جهان ادغام شده بود و مجانین و مردمان عادی یکپارچه بودند و مثل امروز از هم تفکیک نشده بودند. اما در قرن نوزدهم «جنون» به عنوان یک بیماری اخلاقی و روانی شناخته شد. پس به یک معنا، دو نوع بسیار متفاوت از جنون وجود دارد. سرانجام اینکه، فوکو «جنون» را در یک «فضای» فرهنگی مشخص در بطن جامعه مستقر می‌بیند؛ هم شکلِ این فضا و هم اثرات این فضا بر دیوانه به صورت‌بندی‌های جامعه بستگی دارد. ایده‌ی ساختار در همه‌ی آثار فوکو تلویحاً وجود دارد. فوکو در پروژه‌ی تاریخ جنون می‌خواست به زیر پوست جامعه رخنه کند تا ساختارهای فرهنگی، روشنفکری و اقتصادی را بیابد که چگونگی شکل‌گیری «جنون» را رقم می‌زنند. او به الگوهای متغیّر دانش، مجموعه‌ی مناسبات نیروها، و در هم‌تنیدگی یا اثرات این مضامین ضمن گسست‌های تاریخی علاقمند است. از این منظر، اعمال افراد اهمیت کمتری دارند.