جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایران تجربه مستعمره­ شدن را نداشت، اما رویکرد ضداستعماری در میان ایرانیان رواج داشته‌است. ریشه چنین رویکردی اغلب در بستر تاریخ روابط ایران با قدرت‌های اروپایی نظیر انگلیس و روسیه و دخالت این کشورها در مسائل داخلی ایران مورد مطالعه قرار گرفته‌است. فرض بر این است که ایرانیان برای ترویج افکار ضداستعماری، وقتی خود تجربه استعمار را نداشتند، از یک نمونه تاریخی سرزمین مستعمره برای ترویج دیدگاه‌های خود بهره برده‌اند. در این میان، استعمار انگلیس در هند، سرزمین همسایه، مورد توجه ایرانیان بود. مسئله این است که آیا تجربه استعمار هند، می‌توانسته به عنوان الگویی از تجربه استعمار در نظر ایرانیان باشد و یکی از عوامل شکل‌گیری رویکرد ضداستعماری‌شان شده باشد؟ این مسئله در این پژوهش با توصیف و تبیینی تاریخی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای دنبال شده‌است. ازاین‌رو، آراء ایرانیانی که در موضوعات مختلف به حضور انگلیس در هند واکنش نشان دادند مورد ارزیابی قرار گرفته‌است. نتیجه این مقاله نشان می‌دهد که تجربه استعمار هند یکی از سرچشمه‌های آغاز رویکرد ضداستعماری ایرانی بوده‌است و ایرانیان با ترس از نابودی هویت دینی و ملی، همواره از تاریخ هند تحت تسلط انگلیس برای ترویج افکار ضداستعماری بهره می‌بردند.

تاریخ تحلیلى اسلام مشهورترین کتاب دکتر سیدجعفر شهیدى است که طى سالیان اخیر همواره به عنوان متن درسى براى آموزش تاریخ اسلام از آن استفاده مى‏شود. در این مقاله، این کتاب از دو منظر، نقد و بررسى شده است: 1ـ از منظر عناصر بیرون از متن (نویسنده، ناشر، خوانندگان و گفتمانى که اثر متعلق به آن است)؛ 2ـ از منظر عناصر موجود در متن (عنوان، ادبیات موضوعى، ادبیات کتاب، محتوا، روش و کمیت اثر).

پرداختن به مفاهیم جامعه‌شناختی تبلیغ در بخش نخست این مقاله، به قصد آشنایی به این مفاهیم و به عنوان مدخلی برای به بحث و بررسی مفهوم تبلیغ در قرآن و سنّت نبوی است.در این مسیر خود به خود امکان تطبیق و مقایسه میان دیدگاههای جامعه‌شناسی تبلیغ با آنچه در اسلام (قرآن و سنت نبوی) در این خصوص مطرح است فراهم می‌شود.اسلام به عنوان یکی از ادیان تبلیغی (Missionary Religons) به این مقوله توجّه خاصی دارد.در آیات متعددی از قرآن- مستقیم و غیرمستقیم - به موضوع تبلیغ، روشها و قوانین حاکم بر آن، گستردگی و محدودیت آن و ... پرداخته شده است.تبلیغ به عنوان وظیفة اصلی رسولان الهی، تبلیغ به عنوان یک وظیفة همگانی، گستردگی شعاع تبلیغ، شیوه‌ها و قوانین حاکم بر روند تبلیغات، استقامت در این راه، و سرانجام محدودیتهای تأثیر تبلیغات، از موضوعات و عناوینی هستند که به تصریح یا تلمیح و اشاره در قرآن مورد بحث قرار گرفته‌اند.بررسی در سیره رسول اکرم (ص) نیز به عنوان اولین و بزرگترین مبلغ اسلام، مطالب قابل‌توجه‌ای در این باره به سنت خواهد داد.در این مقاله به دلیل محدودیت، سیره تبلیغی پیامبر (ص) در سه سال اول بعثت، موسوم به سالهای دعوت پنهان مورد بررسی قرار گرفته است.

ضمن بحث و ارائه نظر درباره شخصیت حسین بن علی (ع) و قیام و شهادت ایشان، گاه به داستان زنی ارینب نام اشاره می شود که یزید عاشق او شد و معاویه شوهرش را فریفت تا او را طلاق دهد و به همسری یزید درآید، اما هنگامی که فرستاده معاویه برای خواستگاری او می رفت، امام (ع) خواست تا پیشنهاد ازدواج وی را نیز مطرح سازد، ارینب ازدواج با امام را ترجیح داد، اما امام (ع) او را به همسر سابقش برگرداند و گفت که غرض وی از این ازدواج بازگرداندن او به همسرش بوده است، و بدین سان عشق یزید و نقشه معاویه ناکام ماند.اهمیت این داستان در آن است که در بعضی از منابع این رویداد برساخته را از زمینه ها و دلایل تقابل حسین بن علی (ع) با یزید شمرده اند. در این مقاله روایات مختلف مربوط به این داستان بررسی و حقیقت ماجرا آشکار می گردد.

کتاب مشهور تاریخ اسلام یکی از معدود آثار باقی مانده از زنده یاد دکتر علی اکبر فیاض (1277- 1350ش) به شمار می آید این کتاب اولین بار در سال 1327 شمسی منتشر شد و تاکنون بارها توسط انتشارات دانشگاه تهران تجدید چاپ شده است. دکتر فیاض در این اثر نسبتا مختصر، گزارشی مستند و هنرمندانه از دوره هایی مهم و طولانی از تاریخ اسلام ارائه کرده است. این اثر به رغم نقاط قوت بسیار (استفاده درست از منابع متعدد و متنوع، نثر زیبا و فاخر، رعایت بی طرفی علمی و ...) کاستی هایی نیز دارد. اگر از چاپ نامناسب آن صرف نظر کنیم، می توان به اشکالاتی در تنظیم فصول کتاب، ارائه مطالبی بی ارتباط با عنوان کتاب، عدم استفاده از شیوه واحد ارجاع، ایجاز مخل، برخی جملات نارسا و اغلاط جغرافیایی، ثبت نادرست بعضی تاریخ ها، بی دقتی در ثبت شماری از وقایع و عدم برخورد نقادانه با بعضی روایت های تاریخی اشاره کرد. در این مقاله این کتاب در دو بخش ارزیابی و بررسی شده است: 1. از منظر عناصر بیرون متن: نویسنده، ناشر و چاپ، خوانندگان و زمینه اثر،2. از منظر عناصر درون متن: عنوان، حجم، تبویب، منابع، ارجاعات، نثر، محتوای کتاب و روش نویسنده

بررسی شخصيت و زندگی خاتون بخارا، اولين و آخرين زنی که بر منصب بخاراخداتی نشست و هم زمان درگير رقبای داخلی و حملات پی در پی فاتحان عرب بود، اطلاعاتي ارزشمند درباره حيات سياسی و اجتماعی بخارا به دست می دهد. داستان روابط عاطفی خاتون با سعيد بن عثمان، فرمانده عرب که در شعری برجای مانده، به رغم ابهاماتش دارای ارزش ادبی و تاريخی فراوان است. در اين نوشتار ضمن گزارش تلاش های محققان معاصر در خوانش اين شعر، سعي شده با لحاظ پاره ای ازحوادث تاريخی و برخی ملاحظات زبانی، خوانش ديگری از اين شعر ارایه شود.

این مقاله به بررسی اوضاع و شرایط حکومت امام علی (ع) و تاثیر آن بر اجرای برنامه های آن حضرت می پردازد. دگرگونی های پیش آمده در بینش و روش مسلمین، اوضاع آشفته اجتماعی ناشی از شورش عمومی علیه خلیفه سوم و قتل او، تضعیف نهاد خلافت به دنبال دو خلیفه کشی متوالی، اختلافات ناشی از خونخواهی عثمان، وجود دشمنی های ریشه دار میان قبایل قریش، اطاعت نکردن شهرها و مناطق مهم دنیای اسلام از حکومت امام و کافی نبودن یاران و کارگزاران همراه، از مهم ترین عواملی است که اوضاع را برای حکومت امام و پیش برد برنامه های ایشان دشوار و آن را با ناکامی قرین کرد.

این رسالهْ فرهنگ کاملى است، از اسامى و مشخصات صحابه حضرت رسول اکرم (ص). ویژگى خاص این فرهنگ شیوه ارائه مطالب اَن است. درکتب رجال و طبقات معمولا ابتدا نام فرد مورد نظر اَمده، سپس نام پدر و نسبت قبیله اى قید گردیده و بدنبال آن اطلاعاتى- کم یا زیاد- بدون در نظرگرفتن ترتیب خاصى به رشته تحریر در آمده است. لذا همواره براى یافتن هر نوع اطلاعاتى از شرح احوال فرد مورد نظرباید تمامى مطالبىراکه ذیل نام او اَمده است، وگاه به چندین صفحه مى رسد، به دقّت مطالعه کرده و از نظر گذراند. لیکن در این فرهنگ بر اساس اطلاعات موجود از زندگانى صحابه، جدولى با سیزده محور رسم شده، و تقریباً کلیه اطلاعات اصلى شرح حال صحابه ذیل عناوین این/ محورها مندرج گردیده است. و تنها، با یک مراجعه سریع به هر نوع اطلاعات لازم در خصوص فرد مورد نظر مى توان دست یافت. مراحل و شیوه کار: براى تهیه و تدوین این فرهنگ مراحل زیر طى شده است :1- زندگینامه هر فرد در ماَخذ مربوطه به دقّت مورد مطالعه قرارگرفته، و اطلاعات لازم از زندگانى او بر روى یک فیش درج شده است. 2- پس ازمرحله فیش بردارى کلیه فیشهای مزبور براساس سیستم الفبایى عربى تنظیم گشته است. 3- در مرحله سوم کلیه مطالب مندرج در فیشها بصورت منظم وارد خانه هاى جدول فوق الذکرگردیده است، در هر قسمت از جدول بوسیله شماره یا شماره هایى به ماَخذ در پائین صفحه ارجاع داده شده است.

نخستین تاریخ های خراسان بزرگ در عصر اسلامی، در فاصله نیمه سده دوم تا نیمه سده سوم هجری همزمان توسط تاریخ نگاران عراق (ابومخنف، هشام کلبی، ابوعبیده معمر بن مثنی و مدائنی) و خراسان (حفص بن منصور مروزی و سلمویه بن صالح) به رشته تحریر درآمدند. هدف اولیه آثار عراقیان به دست دادن تاریخ پیروزیهای اعراب مسلمان در این منطقه بود، ولی عملا به ابعاد دیگری از تاریخ این مهم ترین ایالت شرق دنیای اسلام نیز پرداختند. مورخین خراسانی نیز فتوحات، اوضاع سیاسی و مالی منطقه را مورد توجه قرار دادند. از این کتب، هیچ نسخه مستقلی در دست نیست، ولی بخشهایی قابل توجه از شماری از آنها در کتب نویسندگان دوره های بعد نقل شده و این چنین زمینه بازسازی آنها فراهم آمده است. نتیجه کوشش در این زمینه، احیای چند اثر مهم از میراث تاریخ نگاری اسلامی است.