جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عارفان در اثبات مسأله «وحدت وجود» که اساس علم عرفان است تلاش‌های متعددی کرده‌ وادله‌ گوناگونی ارائه کرده‌اند. این پژوهش، ضمن بهره‌مندی از ادله عرفا، می‌کوشد بعد از تبیین معنا و محتوای وحدت وجود در عرفان، روش نوینی در اثبات محتوای وحدت وجود ارائه کند. در این پژوهش، پنج مرحله برای اثبات همه محتوای وحدت شخصی وجود، تنظیم شده است: (1. وجود مطلق به اطلاق مقسمی تحقق خارجی دارد؛ 2. وجود مطلق، واجب بالذات است؛ 3. وجود مطلق واجب بالذات، واحد است و کثرت بردار و مشکک نیست؛ 4. موجودات (مخلوقات)، حقیقتا وجود نیستند؛ 5. کثرات، اطوار، شئون، مظاهر و آیات آن وجود حقیقی هستند) و برای هر یک، براهینی بیان شده و بعد از جمع بندی، همه محتوای وحدت وجود، اثبات شده است.

تمدن اسلامی‌بر بنیان‌های نظری متعددی از قبیل هستی شناختی، انسان‌شناختی، جامعه‌شناختی و ارزش شناختی استوار است. یکی از مهم‌ترین بنیان‌های نظری این تمدن، بنیان‌های معرفت‌شناختی است که ارتباط تنگاتنگی با نوع الگوی تمدنی در جامعه پیدا می‌کند. ازآنجاکه رسیدن به یک الگوی تمدنی از اهمیت اساسی برخوردار است، فهم و تبیین این بنیان‌ها نیز دارای اهمیت است. در مقالة حاضر، بر این اساس تلاش شده با الگوی روشی متن و زمینه محوری به تبیین دو بنیان مهم عقل‌گرایی و شمول گرایی پرداخته شود که در نتیجه درآمدی بر تبیین الگوی تمدنی نوین اسلامی‌خواهد بود. از آنجاکه انجام این مهم مستلزم مراجعه به متون دینی است. در این مقاله با چنین روشی به تبیین مهم‌ترین بنیان‌های نظری معرفت‌شناختی تمدن نوین اسلامی‌با تأکید بر کتاب اصول کافی پرداخته شد.

اصل مصلحت یکی از اصول اساسی در استنباط احکام شرعی در فقه شیعه است. مرجعیت مصلحت به‌عنوان منبع استنباط احکام شرعی ریشه در مبانی کلامی این اصل و قاعده دارد. در این مقاله به بررسی جایگاه مصلحت در اجتهاد و استنباط احکام شرعی با رویکرد کلامی شیعه پرداخته‌شده است. پژوهش حاضر پژوهشی توصیفی– تطبیقی است که به شیوة کتابخانه‌ای بر اساس تحلیل اسناد منابع کلامی و فقهی شیعه در زمینة اصل مصلحت انجام‌شده است. مبانی کلامی مصلحت در نظام تشریع از دیدگاه شیعه شامل عناصری همچون، کمال و سعادت، علم الهی، عدل الهی، حکمت الهی، حسن و قبح عقلی است. عنصر مصلحت صرفاً در نظام تشریع خدای متعال و در فرایند تشریع قوانین آسمانی مطمح نظر نیست، فرایند حاکمیت حاکم اسلامی در عصر حضور و غیبت نیز، در دایرة این بحث بوده، دقیقاً به همین جهت اهمیت آن، دوچندان می‌گردد. در بررسی رویکرد کلامی شیعی به مصلحت این‌گونه نتیجه‌گیری می‌شود که تبعیت احكام از مصالح و مفاسد نفس الامری، از نتایج گزارة كلامی معروف در كلام شیعه است كه می‌گوید: افعال خداوند متعال هدفمند است و فعل گزافی (بدون غرض و هدف) برای او محال است.

مسئله عمده در این پژوهش آن است که اسلام از کدام‏یک از رویکردهای انحصارگرایانه، شمول­ گرایانه و کثرت ‏گرایانه استقبال کرده و با اتّخاذ موضع خود، چه ظرفیتی را برای گفت‏وگو و تفاهم فراهم ساخته است؟ در پاسخ به این مسئله، پژوهش حاضر ضمن توجه به مبانی گفت ‏وگوی دینی از منظر متون اسلامی، نشان داده است که انحصارگرایی به معنای خاص در اسلام معنایی ندارد، بلکه ضمنِ رهیافت شمول‏ گرایانه معنا می ­یابد. اتّخاذ این موضع که می ­توان از آن به «انحصارگرایی در عین شمول­گرایی» تعبیر کرد، سبب ایجاد ظرفیت گسترده­ و زمینه مناسبی برای گفت ‏وگو و تعامل با دیگر ادیان ابراهیمی شده است؛ چراکه این تقریر از انحصارگرایی، ضمن اذعان به حقّانیّت مطلق یک دین و حقّانیّت نسبیِ دیگر ادیان، اسلام را به‏ عنوان مکمّل و متمّم آیین موسوی و عیسوی معرفی می‌کند. افزون بر این، توجه به حوزه اخلاق و نجات در رهیافت کثرت‏ گرایانه نیز در غنا بخشیدن به ظرفیت گسترده­ اسلام برای گفت وگو، بی ­تأثیر نبوده و موضع اسلام را در قبال مسئله تعامل و گفت ‏وگوی دینی تقویت کرده است. روش مقاله در مراجعه به آرا و آموزه­ ها، استنادی و در تبیین محتوا، توصیفی ـ تحلیلی است.