جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله كوتاه و مسجعي است كه در آن گيلاني نظر خود را در توحيد و اعتقادات بيان داشته است. بيان عقايد اصولي عبدالقادر گيلاني است كه در متن آن، به وجوه اختلاف قادريه با فرقه هاي ثنويه، حشويه، قدريه، جبريه، هذليه، نظاميه، عمرويه، راذليه، هشاميه، دهريه و جعفريه، اشاره شده است. دانسته نشد، كه آيا رساله حاضر انشاي خود گيلاني است ؟ يا نقل مضمون گفته هاي او به وسيله شاگردان و جانشينان او است. (سيد محمود مرعشي) آغاز كتاب: بسمله الحمد لله الذي كيف الكيف و تنزه عن الكيفية واين الاين و تعززعن الاينية و وجد في كل شيء و تقدس عن الظرفية

«سر الاسرار و مظهر الانوار فى ما يحتاج اليه الابرار»، به زبان عربى، اثر شيخ عبدالقادر گيلانى است كه رساله‌اى ارزنده براى شناساندنِ اصول تصوف و طريق ذكر براى وصول به شناخت حق و محو و فناء فى الله است. اين رساله، سالك را براى وصول به حقيقت در راهى كه هم دشوار و هم شيرين است، گام‌به‌گام پيش مى‌برد و رهنمون مى‌سازد و خطرها و موانع سر راه را گوش‌زد مى‌كند و او را در هر مرحله، از غافل شدن و خروج از راه راست برحذر مى‌دارد. در فصول بيست و چهارگانه كتاب، مطالب متنوعى همچون: «رجوع انسان به موطن اصلى خود»، «رانده شدن انسان به فروترين مرتبت»، «دكان‌هاى ارواح در كالبدها»، «عدد علوم»، «توبه و تلقين»، «اهل تصوف»، «اذكار»، «شرايط ذكر»، «ديدن خداى تعالى»، «حجاب‌هاى ظلمانى و نورانى»، «نيك‌بختى و نگون‌بختى»، «فقرا»، «طهارت»، «نماز شريعت و طريقت»، «طهارت معرفت در عالم تجريد»، «زكات شريعت و طريقت»، «روزه شريعت و طريقت»، «حج شريعت و طريقت»، «وجد و صفا»، «خلوت و عزلت»، «اوراد خلوت»، «رؤيايى كه آدمى در حالت خواب و نيمه‌خواب مى‌بيند»، «اهل تصوف» و«فرجام كار» مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. نمونه‌هايى از مطالب مطرح شده در پاره‌اى از فصول كتاب: 1. انسان بر دو نوع است: جسمانى و روحانى. جسمانى، انسان عام است و روحانى، انسان خاص. رجوع انسان عام به‌وطنش، رجوع وى به درجات است به سبب عمل كردن به علم شريعت و طريقت و معرفت؛ اين، در هنگامى است كه انسان، عمل شايسته را بدون هيچ‌گونه ريا و خودنمايى انجام دهد... رجوع و وصول انسانِ خاص به وطنش كه مقام قربت است، با علم حقيقت كه همان توحيد در عالم لاهوت است، حاصل مى‌شود. 2. هنگامى كه خداى تعالى روح قدسى را در عالم لاهوت در بهترين صورت آفريد و خواست كه آن را به مرتبه اسفل براند، نخست، آن را در حالى كه با خود بذر توحيد داشت، به عالم جبروت راند... سپس به عالم ملكوت و آن‌گاه، به عالم ملك... 3. دكان روح جسمانى، بدن و اعضا و جوارح ظاهرى است و كالاى آن شريعت است و معامله‌اش، عمل به احكام ظاهريه‌اى است كه خداوند به آنها امر فرموده؛ آن هم بدون شرك ورزيدن... و دكان روح روانى، قلب است و كالاى آن علم طريقت و... دكان روح سلطانى، فؤاد است و كالاى آن، معرفت و... دكان روح قدسى، در سر است و كالاى آن، علم حقيقت و ... 4. علوم، به چهار نوع منحصر است: ظاهر شريعت از قبيل اوامر و نواهى و ساير احكام؛ باطن شريعت كه علم طريقت نام دارد؛ باطن طريقت كه علم معرفت نام دارد؛ بطن البواطن كه علم حقيقت ناميده شده است. بر اساس فرمايش رسول خدا(ص)، شريعت، به منزله درختى است و طريقت، شاخه‌هاى آن و معرفت، برگ‌هاى آن و حقيقت، ميوه‌هاى آن و... 5. شايسته است كه سالك، زيرك و بينا و ناظر به عواقب امور باشد و در سپرى شدن و پشت نمودن آنها انديشه نمايد و فريب ظاهر احوال را نخورد... كرامات و احوال اولياء، ايمن از مكر و استدراج نيست؛ برخلاف معجزات انبياء(ع) كه تا ابد از مكر و استدراج، در امان است.

کتاب الفتح الربانی و الفیض الرحمانی، تألیف عبدالقادر جیلانی (561-470ق) با مقدمه محقق آغاز و مطالب دربردارنده 62 مجلس وعظ می‌باشد که نویسنده در فاصله سال‌های 545 و 546 ایراد کرده است. مطالب کتاب کاملا به صورت وعظ و خطابه بوده و در تأیید سخنان، از آیات قرآن استفاده شده است. در مقدمه، به موضوع کتاب و انتساب آن به نویسنده، اشاره شده است. مواعظ کتاب، در موضوعات مختلف و گوناگونی عرضه شده که از جمله آنها، عبارتند از: عدم اعتراض بر خدا؛ فقر؛ توبه؛ خیرخواهی برای برادر دینی؛ صبر؛ ابتلای مؤمن؛ عدم تکلف؛ معرفت خدای عز و جل؛ نهی از نفاق؛ عمل به قرآن؛ جهاد با نفس و هوی و شیطان؛ قول بدون عمل؛ خروج حب دنیا از قلب؛ زهد در دنیا؛ نهی از کذب؛ اعتراف به نعمت‌های الهی؛ غضب محمود و مذموم؛ ادای اوامر و اجتناب از نواهی؛ رؤیت خدا در قیامت؛ نهی از کبر؛ تفقه در دین؛ اخلاص در عمل؛ حب اولیای الهی و صالحین؛ تقوی؛ نفس اماره؛ عمل صالح؛ رضا به قضای الهی؛ صدق؛ خواطر انسان؛ توحید و... خطابه‌ها و مواعظی که در این کتاب جمع شده، بهترین قطعات عرفانی اسلامی است که در آن‌ها، از لزوم محبت به کاینات و ترجیح نفوس دیگر بر نفس خویش، یعنی ایثار، سخن رفته است. صوفی کامل هرگز ترسی از آتش دوزخ ندارد. او در پی وصال است. صوفی کامل همه چیز را از خدا می‌بیند. بهشت و دوزخ به چشم او یکی است. آنچه می‌خواهد وصال دوست است. اما نویسنده بااینکه صوفی کاملی است و ادعا می‌کند که همه پرده‌های ظاهری از برابر چشمان او برداشته شده و او را بینایی کامل عطا گشته است، باز حفظ ظاهر را به مراد دل عوام سخن می‌گوید. او می‌کوشد که درهای دوزخ را به روی مسلمانان ببندد و به بهشتشان رهبری کند. وی در مواعظ خود، لغات و اصطلاحات علمی - عرفانی کم به کار می‌برد، با همه اینها، یکی از مستمعان دایمی شیخ گفته که چیزی از مواعظ او نفهمیده است. نویسنده بااینکه از آوردن اصطلاحات عرفانی خودداری می‌کند، ولی به هیچ وجه از تعلیم مقدمات تصوف روی گردان نیست. او می‌کوشد بفهماند که زخارف دنیایی، میان عاشق و معشوق - که جز خدا نیست - حجابی بیش نیست. انسان باید بکوشد تا این ححاب از میان برداشته شود. او مردم را به نیکی و احسان می‌خواند، ولو این احسان موجب ضرر ظاهری آنان باشد. او در عین فروتنی و تواضع، خود را محکی برای شناسایی خلق الله معرفی می‌کند و منظورش این است که او می‌تواند اشخاص مستعد را از غیر مستعد تشخیص دهد. اما گاهی ادعاهای بزرگی می‌کند و عبارات غیر متعارف بر زبان می‌آورد؛ مثلا می‌گوید که من مافوق عقول مردم هستم و هفتاد باب از علم لدنی به روی من گشاده شده که وسعت هریک از آن باب‌ها به قدر مابین زمین و آسمان است؛ یا می‌گوید که کره ارض را به من مسلم داشتند، اینک مشرق و غرب و بر و بحر و جبال و صحاری و تمامی اقطار آن، مرا به قطبیت خطاب می‌کنند. به هرصورت وی بااینکه یکی از اقطاب بزرگ زمان خویش بود، ولی نظر تازه ای در تصوف نداشته است. در انتهای کتاب، به حالات شیخ در زمان وفات و وصایای وی به فرزندان سخن رفته است.

«فتوح الغيب»، اثر شيخ عبدالقادر گيلانى: در اين رساله، در باره‌ى موت معنوى، فناى از خلق، تقرب به خداوند متعال، كشف و مشاهده، نفس و احوال آن، تسليم در برابر اوامر الهى، خوف و رجاء، توكل و مقامات آن، كيفيت وصول به حق تعالى به‌واسطه‌ى مرشد، نهى از شكوى، احوال مريد، ورع، مذمت حسد و امر به ترك آن، نعمت و ابتلاء، مذمت نوم، ترك حظوظ، عدم منازعه در باره قدر الهى، بدايت و نهايت، محبت و محبوب، معرفت، امر به دعا و نهى از ترك آن، جهادِ با نفس و اهل مجاهده و محاسبه بحث مى‌شود و در تكمله آن، وصاياى شيخ عبدالقادر نسبت به اولادش بيان مى‌گردد؛ وصايايى از قبيل اينكه همواره تقواى الهى را پيشه خود سازند و از احدى غير از حق تعالى خوف نداشته باشند و بر كسى و چيزى غير از ذات مقدس الهى تكيه نكنند. نمونه‌هايى از مطالب مطرح شده در پاره‌اى از مقالات كتاب: 1. هر مؤمنى در احوال خويش، ناگزير از سه چيز است: امرى كه آن را امتثال نمايد؛ نهى‌اى كه از آن اجتناب كند و قدرى كه به آن راضى شود. 2. هر گاه بنده به بليه‌اى دچار شود، نخست، به خويش تكيه مى‌كند؛ اگر خلاصى نيافت، از كسانى همچون سلاطين و صاحب‌منصبان و دنياداران و... يارى مى‌جويد؛ اگر رهايى نيافت، با دعا و زارى و ثنا، به پروردگار خويش رجوع مى‌كند. وى تا زمانى كه خود بتواند گرفتاريش را رفع كند، به خلق مراجعه نمى‌كند و تا زمانى كه خلق را ياور خود بيابد، به خالق رجوع نمى‌نمايد. آن‌گاه اگر در نزد خالق نصرتى نيابد، خود را در پيش روى او مى‌افكند و پيوسته با بيم و اميد، درخواست و تضرع و زارى مى‌كند، سپس خالق دعاى وى را اجابت نمى‌كند تا از همه اسباب بريده شود... تا جايى كه جز فعل حق را نبيند و موحدى داراى يقين گردد... 3. اهل مجاهده را ده خصلت بايد كه اگر استوارش دارند، به مراتب عالى دست مى‌يابند: سوگند نخوردن به خدا، خواه راست و خواه دروغ؛ اجتناب از دروغ، خواه شوخى و خواه جدى؛ اجتناب از خلف وعده؛ اجتناب از لعنت كردن هر كسى؛ اجتناب از نفرين نمودن هر كسى، حتى كسى كه به وى ستم كرده و... نمونه‌اى از وصاياى شيخ به فرزندان خويش: وصيت به فرزندش، عبدالوهاب: بر تو باد تقواى الهى، از هيچ‌كس جز خدا نترس، به هيچ‌كس جز خدا اميدوار مباش، همه حوائج را به خدا واگذار و جز بر او تكيه مكن و...