جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «خدا و الحاد جدید» با عنوان فرعی پاسخی انتقادی به داکینز، هریس و هیچنز به ترجمه علی شهبازی و ویراستاری رسول رسولی از سوی انتشارات دانشگاه مفید منتشر شده است. کتاب حاضر در ۹ فصل با عناوین الحاد جدید به چه معناست، چگونه می‌توان الحاد جدید را الحادی دانست، آیا الهیات مهم است، آیا خدا نوعی فرضیه است، چرا مردم باور دارند، آیا می‌توان بدون خدا خوب بود، آیا خدا شخص‌وار است، الهیات مسیحی و الحاد جدید و خدایی برای تکامل تشکیل یافته است. جان. اف هات نویسنده کتاب درباره انگیزه خود برای تالیف این اثر می‌نویسد: «در نوشتن این کتاب تصمیم دارم مغالطات بنیادینی را برملا کنم که الحاد جدید را بسیار ناکارآمدتر از آن می‌کند که در آغاز به نظر می‌رسد. نمی‌توان به هر نویسنده‌ای به تفصیل پرداخته و به همه مطالب پاسخ داد و نه برای نشان دادن ناسازی‌های آنها نیازی به چنین کاری هست. ملحدان جدید آنقدر نقاط مشترک با یکدیگر و با اقسام گوناگون قدیمی الحاد دارند که آنچه من در نقد یکی بگویم صرف نظر از اختلافاتی که دارند عموما قابل اطلاق به دیگران است این مطلب به ویژه در مورد جهان بینی مشترک آنها و بسیاری از دانشمندان فیلسوفان و دیگر متفکران معاصر نیز صادق است. منظورم در اینجا بینشی در مورد واقعیت است که قبلاً از آن با عنوان طبیعت‌گرایی علمی یاد کردم، بینشی که روز به روز بر تاثیر آن افزوده می‌شود.» در فصل نخست کتاب به این پرسش پرداخته می‌شود که چگونه می‌توان الحاد جدید را جدید خواند. در این فصل به اختصار ادعاهای سه نویسنده داکینز، هریس و هیچنز آورده می‌شود و نویسنده توجه و ملاحظه ویژه خود را درباره آن بیان می‌کند. درباره الحاد طبیعتا پنج پرسش مطرح می‌شود و این پرسش‌ها در واقع موضوع فصل‌های سوم تا هفتم است؛ آیا الهیات مهم است(فصل سوم)؟ آیا خدا نوعی فرضیه است که علم بتواند آن را تایید یا رد کند؟(فصل چهارم)؟ چرا اصلا مردم به باورهای دینی گرایش دارند؟(فصل پنجم)؟ آیا می‌توان بدون خدا خوب بود؟(فصل ششم)؟ آیا می‌توان در عصر علم به مفهوم خدای شخص وار باور داشت؟(فصل هفتم) در فصل دوم این پرسش مطرح می‌شود که الحاد جدید در حقیقت چگونه ملحدانه است؟ اگر نیچه و کامو و سارتر بودند درباره داکینز، هریس و هیچنز چگونه می‌اندیشیدند؟ در اینجا میان الحاد «بی‌پرده و سرسخت» منتقدان کلاسیک دین از یک سوی و الحاد «تلویحی و نحیف جدیدی» که ویژگی ملحدان جدید ماست از دیگر سوی تمایز قائل می‌شود. مولف سپس به این مطلب می‌پردازد که چگونه این دومی با معیارهای سفت و سخت اولی برابری می‌کند. در نهایت در فصل هشتم پاسخی مخصوصاً مسیحی به پرسش‌های مطرح در فصل سوم تا هفتم داده می‌شود. هفت فصل نخست این کتاب عاری از رهیافتی اختصاصاً مسیحی به الحاد جدید است. نقد مولف به گونه‌ای سامان داده شده که خداباوران غیر مسیحی به ویژه یهودیان و مسلمانان همچنین ملحدان و لا ادری‌گران بتوانند با آن همراهی کنند. در فصل هشتم نشان داده می‌شود که آنچه ملحدان جدید از خدا مراد می‌کنند تقریباً دخلی به آنچه امروزه ایمان و الهیات مسیحی از این عنوان مراد می‌کند، ندارد. مولف در بخش دیگری از مقدمه این کتاب می‌نویسد: «هرچه درگیری من با نوشتن این کتاب عمیق‌تر می‌شود بیشتر برایم روشن می‌شود که من نه تنها دارم الحاد جدید را نقد می‌کنم بلکه دارم قسمتی از اندیشه اخلاق و معنویت دینی را نیز نقد می‌کنم که الحاد جدید علیه آن است. نظر من این است که جایگزین‌های الهیاتی قابل اعتماد و جالب تری برای هر دو وجود دارد اما هر چند ملحدان جدید، خدای آفرینش باوران، بنیادگرایان، تروریست‌ها و قائلان به طراحی هوشمند را رد می‌کنند، نکته جالب این است که آنها مصمم هستند که با این افراطیون وارد بحث و مناظره شوند و نه با دیگر الهی دانان مهم انتخابی. البته این نشان‌دهنده آن است که آنها ناآگاهانه برداشت‌های ظاهر گرایانه و محافظه کارانه از تفکر دینی را بر اقسام برداشت‌های دیگر ترجیح می‌دهند که به طور سنتی جریان اصلی تفکر دینی را تشکیل داده‌اند. برداشت‌هایی که این ملحدان از آنها به خاطر غیر راست کیش بودنشان کاملا بی اطلاع بوده و تلویحا آنها را رد می‌کنند، در واقع سخن ملحدان جدید این است که اگر اصلاً خدا وجود دارد باید اجازه داد بنیادگرایان سنن دینی ابراهیمی یک بار برای همیشه هویت این خدا را مشخص کنند. من بر این باورم که آنها این استراتژی را نه تنها برای این در پیش گرفته‌اند که وظیفه خود را در نابودی دین آسان‌تر کنند، بلکه بدان خاطر که آنها در لفافه سادگی دیدگاه‌های مخالفان خود در باب واقعیت را تحسین می‌کنند. این که خود آنها سخت دلبسته نوعی جهانبینی ساده هستند قرائن و شواهد روشن آن را می‌توان در وفاداری آنها به پیش فرض‌های بسیار ساده طبیعت گرایی علمی یافت.» جان اف هات به عنوان متخصص حوزه علم و دین در این کتاب تاکید می‌کند که ملحدان جدید، درکی سطحی و بی‌مایه از دین دارند چراکه این را تنها در جریان‌های افراطی آفرینش باوری، ظاهرگرایی مبتنی بر کتاب مقدس و تروریسم می‌بینند. او نشان می‌دهد که آنها آشنایی چندانی با الهیات و جریان‌های معتدل دینی ندارند. برخی از خطاهای روش شناختی ملحدان جدید در تقلیل گرایی آن‌ها و تاکید انحصار ایشان بر علم به عنوان شیوه قابل اعتماد برای پرداختن به واقعیت نهفته است. این کتاب می‌توان پاسخ به ادعاهای افراطی بنیادگرایی علمی دانست. کتاب «خدا و الحاد جدید» با عنوان فرعی پاسخی انتقادی به داکینز، هریس و هیچنز به ترجمه علی شهبازی و ویراستاری رسول رسولی با شمارگان ۳۰۰ نسخه در ۲۲۴ صفحه از سوی انتشارات دانشگاه مفید منتشر شده است.

کی از مسائل مهم در آیین بودا این است که چگونه می‌توان ستوه‌ها (موجوداتی که رنج می‌کشند) را از چرخة بی‌معنایی که تجربه می‌کنند (سمساره) رها کرد و به درک واقعیت، آن‌گونه که هست، واداشت. در این نوشتار از نوعی «استعداد فطری» لازم برای درک و تجربة واقعیت، آن‌گونه که هست، سخن به میان می‌آید و به راه‌حلی اشاره می‌شود که آیین مهایانه برای نجات موجودات از چرخة سمساره و واداشتن آنها به درک واقعیت ارائه می‌دهد؛ راه‌حلی شگفت‌انگیز: فریب. این شیوه در یکی از مقدس‌ترین متون مهایانه، یعنی سورة نیلوفر، و در چندین تمثیل بیان شده است. این مقاله در کنار گزارشی اجمالی از این تمثیل‌ها، به بررسی این راه‌حل می‌پردازد.

از جمله مهم‌ترین اتفاقاتی که تأثیر بسزایی در تحولات الاهیاتی قرن بیستم داشت، فاجعه بزرگ هولوکاست بود؛ تا جایی که الاهیات و حتی جهان را به قبل و بعد از هولوکاست تقسیم‌بندی می‌کنند. چنین رخداد مهمی تصور از خدای سنتی را به پرسش کشید و الاهی‌دانان یهودی و مسیحی را بر آن داشت تا در تبیین و توجیه این رویداد و نقش خدا در جهان، مفاهیم و تلقی‌های تازه‌ای از خدا مطرح کنند. در این مقاله کوشیده‌ایم با رویکردی پدیدارشناسانه، پاسخ‌های برخی از مهم‌ترین الاهی‌دانان یهودی به پیامدهای الاهیاتی هولوکاست و تصور از خدا در الاهیات پساآشویتس یهودی را، در قالب پاسخ‌های سنتی و مدرن، بررسی و نقد کنیم.

جریان‌شناسی خداناباوری جدید و معضلات پیشِ روی دینداران از جمله مسائلی است که در این سال‌ها، الاهی‌دانان مسیحی را به موضع‌گیری واداشته است. خداناباوری جدید، خوانشی جدید از الحاد است که هجمه‌ای خصمانه علیه هر گونه دین‌باوری، به‌ویژه دیانت مسیحی را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده است. در سال‌های منتهی به دهه اول قرن بیست‌ویکم، دفاعیه‌های متعهدان به دین در برابر این هجمه جدید رو به فزونی گذاشته است. در این مقاله، پاره‌ای از استدلال‌های متألهان مسیحی در دو دسته کلی استدلال‌های مبتنی بر گزاره‌های علمی و استدلال‌های کلامی‌فلسفی در دفاع از دین را گزارش می‌کنیم و ارزیابی مختصری از آنها خواهیم داشت.

الحاد جدید وصف جریانی است که در دهۀ نخست قرن حاضر، با انتشار سلسله‌ای از کتاب‌های پرفروش و در واکنش به حملات تروریستی برخی افراطیون دینی، به عرصۀ افکار عمومی آمد. این جریان هرچند ریشه در گذشته دارد و مبانی و مفروضات آن همان مبانی و مفروضات ملحدان گذشته است، با اتخاذ رویکردی بسیار خصمانه، به جریانی توفنده و جدید علیه دین و دین‌داران تبدیل شد. سخنگویان، و به اصطلاح پرچمداران آن عبارت‌اند از داکینز، دنت، هریس، و هیچنز. برخی از این ملحدان پیش‌تر به عنوان یک طرح کلان دست به عمومی و همه‌فهم کردن علومی چون زیست‌شناسی، به ویژه نظریۀ فرگشت و انتخاب طبیعی، زده بودند و اینک از آن جهت حمله به باورهای دینی استفاده می‌کنند. آنها در نقد خود به جای تکیه بر استدلال یا نقد دلایل و براهین مؤمنان، رویدادهای تاریخی و نیز رفتار و کردار برخی گروه‌های تندرو دینی، به ویژه اسلامی، را معیار داوری خود دربارۀ دین و خداباوری می‌دانند. همچنین ملحدان جدید بدون آن که مبانی و تکیه‌گاه‌های خود را اثبات کنند، با تکیه بر آنها چنین وانمود می‌کنند که باورهای دینی اموری فرگشتی است و در نتیجه می‌توان با توجه به این نظریه و نیز با تکیه بر جهان‌بینی طبیعت‌گرایانه آن باورها را تبیین تجربی و طبیعی کرد. در این مقاله با توجه به دیدگاه‌های منتقدان آنها، اعم از خداباور و الهی‌دان و خداناباور، نشان داده‌ایم که اولاً طبیعت‌گرایی آن ‌گونه که این ملحدان از آن می‌گویند و بر آن تکیه می‌کنند، یک نظریۀ علمی نیست، بلکه در واقع نوعی جهان‌بینی و نگرشی مابعدالطبیعی است. ثانیاً ملحدان در همین موضع مرتکب خطای آشکاری می‌شوند و آن خلط معانی گوناگون طبیعت‌گرایی است. ثالثاً بر خلاف نظر آنها میان علم و دین تعارضی نیست، بلکه اگر تعارضی هست به قول پلنتینگا میان طبیعت‌گرایی و علم است.

الهیات عصب نقطۀ تلاقی علم جدید و الهیات است که در آن الهیدانان و عصب‌شناسان به‌کمک ابزارهای علمی روز فرایندی را بررسی می‌کنند که مغز انسان در یک تجربۀ دینی از سر می‌گذراند. برخی از ایشان بر پایۀ همین تحقیقات تجربه‌های دینی را رد یا دربارۀ صحت و سقم آن سکوت اختیار می‌کنند و برخی دیگر با شواهد و مدارکی صحت آن را اثبات می‌کنند. با ظهور این رشتۀ جدید، برخی با استناد به آزمایش‌هایی که در محیط آزمایشگاهی بر روی بیماران انجام شده است، در صحت تجربۀ دینی تردید کرده‌اند و این تجربه‌ها را حاکی از نوعی اختلال روانی می‌دانند. با توجه به چنین انتقاداتی، پرسشی که پیش ‌روی مدافعان تجربۀ دینی قرار می‌گیرد، امکان راستی و صحت تجربۀ دینی است. بنابراین نقد و ابطال این ایرادها و اثبات صحت تجربۀ دینی به‌طور کلی، در دستور کار ایشان قرار می‌گیرد. در این پژوهش پس از معرفی اجمالی الهیات عصب و تجربۀ دینی، به برخورد عصب‌ شناسان با تجربۀ دینی می‌پردازیم و ابطال‌پذیری تجربۀ دینی را از منظر عصب‌شناسی بررسی می‌کنیم. در همین مسیر خواهیم دید که برخی از این پژوهشگران که جهان‌بینی مادی دارند، ذهن را همان مغز دانسته‌اند و مفاهیم موجود در آن را نیز مادی تلقی می‌کنند، در نتیجه مفاهیمی مانند خدا را محصول مغز و ذهن می‌پندارند. در طرف مقابل پژوهشگرانی مانند نیوبرگ در صدد ایجاد نوعی سازگاری میان علم و دین برآمده‌اند و تجربۀ دینی را به‌شکل عام صحیح و حاصل کارکرد صحیح مغز و ارتباط با ماورا دانسته‌اند و با تمایز قائل شدن میان تجربۀ فرد بیمار و تجربۀ مؤمنانه، از اساس به ابطال فرضیات نوروتئولوژیست‌های ملحد می‌پردازند.