جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله تلاش می شود میان «هرمنوتیک» به عنوان نظریه و راهی برای تفسیر متن، و «تحلیل گفتمان» به عنوان نظریه سازوکار شکل گیری و ساخت معنا در بافت های مختلف ارتباط برقرار شود. به این منظور، پس از مرور دیدگاه های مربوط به آن ها در هرمنوتیک و تحلیل گفتمان، عناصر تشکیل دهنده اصلی هر تفسیری معرفی و توصیف خواهد شد و با ارایه مثال هایی نشان داده خواهد شد که هر کدام از این عناصر تشکیل دهنده یا سازنده معنایی در گفتمان های متفاوت می تواند در تفسیری که از متن در ذهن خواننده (خوانشگر یا مفسر) شکل می گیرد تاثیر بگذارد. به طور کلی می توان این عناصر سازنده و تاثیرگذار بر معنا و تفسیر متن را در چهار عنوان کلی ارایه کرد: 1- متن؛ 2- بافت (بافت بلافصل، بافت کلان)؛ 3- تولید کننده (مولف)؛ 4- فهمنده (بازتولید کننده/ تفسیرگر).

در این جستار، تلاش می شود تا متن کویر،‌ نوشته دکتر علی شریعتی بر اساس انتخاب سازه های مختلف در متن - یعنی بر مبنای محور جانشینی - و بر اساس چگونگی چینش سازه ها در کنار هم - یعنی بر مبنای محور همنشینی - و نیز عناصر پیرامونی دیگری که بر کار این دو محور و در نتیجه بر تفسیر حاصل از متن تاثیر می گذارد - یعنی محور همکنش تحلیل و بررسی شود. به این منظور، ابتدا برخی کلید واژه های نظری این رویکرد معرفی خواهد شد، و سپس متن یاد شده تحلیل خواهد گردید.

نگارنده این رساله قصد دارد با تکیه بر مبانی نظری زبانشناسی قومی و با بهره گیری از روش های ریشه شناسی و گونه شناسی ساخت، مولفه های معنایی قسط و عدل را استخراج کند. سپس با ورود به آیات قرآن کریم، مبتنی بر رویکرد معناشناسی ساختاری، همنشین های قسط و عدل استخراج و مقایسه می شوند تا روابط معنایی میان آن دو و حوزه های کاربرد هر یک مشخص گردد. نتیجه این پژوهش، دست یابی به مولفه های متقابل قسط و عدل در قرآن کریم است. بدین ترتیب، «قسط» دارای مولفه های معنایی «حق» و «قانون» بوده و ناظر به یک عدالت قضایی و اجتماعی است. در مقابل «عدل» دارای مولفه های معنایی «برابری»، «بی طرفی» و «تناسب» است و به نوعی، به عدالت عرفی و اخلاقی اشاره دارد.

واژه حق یکی از کلیدی ترین واژه هائی است که دویست ونود بار درقرآن کریم تکرار شده است و همراه واژگانی آمده که درواقع مبنای ارزشگذاری آنها گشته است. این واژه علاوه برزبان عربی در کاربرد قرآنی نیز مصادیق متنوعی یافته است؛به عنوان مثال خداوند خود وتمامی تصرفاتش درجهان ازقبیل خلقت ارسال نزول وحی وعده وعید...رابرحق دانسته است.مولفه های معنایی حق درقرآن کریم تاکنون بارویکرد بررسی همنشینی وجانشینی مورد توجه واقع نگردیده هرچند درکتب تفسیری به فراخور حال زوایایی ازمعانی وابعاد آن تبیین شده است. ازآنجای که بررسی تمامی همنشین ها وجانشین ها حق برای دستیابی به مولفه های معنایی آن به تحقیقی بسیار گسترده نیاز دارد.دراین تحقیق ازمیان همنشین ها، واژه های کتاب رسول، دین، خلق وباطل وازمیان جانشین ها واژه های صدق قسط هدایت وبینات انتخاب شده است وروش کاربراین اساس قرارگرفته است که تمامی همنشین هاو جانشین های حق مورد تحلیل واقع شود تامولفه های معنایی تک تک آنهاروشن گردد و باتوجه به مولفه های معنایی همنشین هاوجانشین هابرخی مولفه های معنایی حق مشخص شود.پژوهش حاضردارای چهار فصل است.فصل اول به بررسی مبانی نظری تحقیق می پردازد که شامل تاریخچه معنی شناسی معرفی شیوه همنشینی وجانشینی وتحلیل مولفه های معنایی است.فصل دوم به همنشین های انتخاب شده حق اختصاص داردکه درآن همنشین های این واژگان مورد بررسی قرارمی گیرد.درفصل سوم جانشین های منتخب حق.براساس تحلیل همنشین هامورد بررسی واقع می شود ودرفصل چهارم به تحلیل مولفه های معنایی حق براساس همنشین هاو جانشین های بررسی شده پرداخته شود.

ژوهش در زمینه سازگاری آیات قرآن کریم ارتباط نزدیکی با مساله فهم قرآن کیریم پیدا می کند و فهم قرآن در سطح واژگان و عبارتها تنها اختصاص به اهل بیت علیهم السلام دارد. متن قرآن، نسخه ای عربی از وحی آسمانی و شکل یافته درباره زمانی خاصی برای تبلیغ دین الهی است بنا بر این فهم آن گروه شناخت جنبه های معنا شناسانه زبان عربی، مردم شناسی عصر نزول و همچنین شناخت شگردهای تبلیغی بکار رفته در آن است. فهمی بیگانه از جنبه های معنا شناسانه زبان عربی و همچنین نا آشنایی با مردم شناسی عصر نزول و بها ندادن به شگردهای تبلیغی بکار رفته در قرآن کریم زمینه را برای پندار وجود ناسازگاری در قرآن کریم پدید می آورد. دانسته های مشترکی که آیات با اتکا بر آنها شکل یافته اند چند معنایی، افزایش و کاهش معنایی، واقع گریزی،بافت موقعیتی، بافت زبانی، کانون معنایی، سطوح معنایی آیات، سازوکار مجاز و استعاره از جنبه های مهم معناشناسی زبان قرآن هستند. زبان قرآن در سطح مفاد واژگان و عبارتها برای همه آگاهان از جنبه های معنا شناختی آن که بخاطر حضور در عصر نزول یا در نتیجه پژوهش، از مردم شناسی آن عصر آگاهی کافی دارند روشن و قابل درک است و آیات متشابه نیز از این قاعده مستثنا نیستند زیرا این آیات جز آیاتی که دستاویز تمسخر و تحلیلهای مغرضانه کافران و ناراست قلبان قرار می گرفتند نیستند از آنها می توان تمثیلهای قرآن به پشه، مگس و عنکبوت را نام برد. علاوه بر توجه به جنبه های معنا شناختی زبان قرآن، توجه به سیر تدریجی ارائه تکالیف الهی در آن و همچنین دقت در شرایط کارآمدی هر حکم در درک سازگاری آیات نقشی مهم ایفا می کند.

قرائت‌های مختلف قرآن از دیرباز یکی از مسائل مهمّ علوم قرآنی بوده است. اگرچه عموم اهل سنّت در توجیه تنوّع قرائت‌ها به احادیث نزول قرآن بر هفت حرف استناد کرده‌اند، نگره‌ای که در میان شیعیان به دیده قبول نگریسته شده آن است که قرآن بر یک حرف نازل شده و اختلاف خوانش‌ها امری بشری و ناشی از راویان است. برخی از دانشمندان امامی معاصر با تأکید بر این نگره و براساس خوانش مستقرّ امروزین در شرق جهان اسلام، روایت حفص از قرائت عاصم را همان قرائت رسول خدا (ص) دانسته‌اند. امّا این ادّعا به لحاظ تاریخی قابل اثبات نیست و روش علمی در برخورد با تنوّع خوانش‌های قرآن پذیرش فی الجمله آنها و سعی در ارائه ملاک‌هایی است که بتوان با آن خوانش اقرب به واقع را تعیین نمود. این روش در سنّت تفسیری معمول بوده و ما از همان ابتدا با ترجیح قرائتی بر قرائت‌های دیگر مواجه هستیم. ملاک‌هایی که در سنّت تفسیری به کار گرفته شده‌اند شامل موافقت بیشینه با رسم مصحف، اجماعات قرائی به خصوص قرائت عامّه، موافقت با قرائات منسوب به عبدالله بن مسعود و اُبَیّ بن کعب، دانش‌های زبانی عربی، روایات منقول از معصومین و صحابه، ترجیح مبتنی بر سیاق و ترجیح مبتنی بر فهم درایی بوده که از آیه مورد نظر ارائه می‌شده است.در این رساله ضمن بررسی میزان کارآیی هر یک از ملاک‌های فوق و ارائه نمونه‌هایی برای هر یک تلاش گردید از حوزه‌ها و نگره‌های دانش زبان‌شناسی در راستای توسعه ملاک‌های ترجیح قرائت کمک گرفته شود. ترجیح مبتنی بر پیوستگی سوره به مثابه یک متن واحد، ترجیح مبتنی بر هم‌نشینی واژگان در قرآن کریم و ترجیح سبک‌شناختی ملاک‌هایی بودند که در این راستا پیشنهاد و برای هر یک نمونه‌هایی ارائه گردید.در مجموع در این رساله 164 حرف از حروف قرائات مشهور مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده ظرفیت‌های بینا‌رشته‌ای در تفسیر قرآن کریم و ترجیح قرائی خصوصاً دانش‌های زبان‌شناسی متن و سبک‌شناسی معرّفی و به کار برده شود.

پایان‌نامه‌ی حاضر به بررسی ویژگی‌های زبانی اختلال دوقطبی در نامه‌های صادق هدایت و تأثیر اختلال دوقطبی می‌پردازد. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا ثابت کند که آیا بر اساس علم زبان‌شناسی و از طریق بررسی زبانی می‌توان به اختلال دوقطبی افراد به طور خاص صادق هدایت پی برد یا نه. پژوهش می‌تواند با بررسی معیارهای زبانی اختلال دوقطبی در زمینه‌ی مطالعات بالینی گام موثری بر دارد. به نظر می‌رسد که شناخت و زبان همسو با یکدیگرند و هیچ کدام غلبه بر دیگری ندارد. همچنین بر اساس فرانقش اندیشگانی، زبان بازتاب اندیشه‌ی آدمی است و تجربه‌ی انسان را تفسیر می‌کند. در این پژوهش، از نامه‌های صادق هدایت به شهیدنورایی استفاده شده است. مخاطب شخصی ثابت انتخاب شده است تا عوامل تأثیرگذار به حداقل برسد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از حوزه‌های معنایی و همچنین تغییرات موضوعی و گام‌ متن نامه‌ها به منظور سنجش فشردگی و تنکی کلام استفاده شده است. نتایج پس از بررسی زبانی هر نامه حاکی از آن است که با استفاده از معیارهای زبانی بیان‌شده‌ می‌توان دوره‌های اختلال دوقطبی مانند دوره‌ی هیپومانیا، افسردگی، عادی و آمیخته را تشخیص داد. نتایج این پژوهش هم‌راستا با دستاوردهای روان‌پزشکی است و البته معیارهای معنایی دیگری مانند تحقیر و تمسخر نیز به علم روان‌پزشکی معرفی شده است که هر دوی آن‌ها همسو با تعاریف این علم نیز است. یکی از دستاوردهای این پژوهش وجود دوره‌ی آمیخته در دوره‌هایی از اختلال دوقطبی است که صادق هدایت آن را تجربه کرده است. همچنین ویژگی‌های معنایی، میزان تغییرات موضوعی و گام در این دوره نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. در این پژوهش مقایسه‌ای با کار فدایی (2009) انجام‌ شده است. نتایج بیان‌گر آن است که در بررسی دوره‌های اختلال دوقطبی بر اساس نامه‌ها که با فاصله‌ی زمانی کم‌تری نسبت به آثار صادق هدایت است، دید بهتری را می‌تواند از ویژگی‌های اختلال دوقطبی در صادق هدایت به ما بدهد. همچنین مطالعه‌ی زمانی نامه‌ها ویژگی‌های دوره‌های اختلال دوقطبی مانند هیپومانیا که با فشار کلام همراه است و یا دوره‌ی افسردگی که با فقر کلام همراه است را در فواصل زمانی به خوبی نشان داده است.