جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از مراتب حکم در علم اصول، به چگونگی شکل‌گیری حکم تا رسیدن آن به مکلف می‌پردازد. این بحث مورد اختلاف اصولیان واقع شده است. محقق خراسانی1 معتقد به مراحل چهارگانه برای حکم است. این مراحل عبارتند از: مرتبة اقتضاء، مرتبة انشاء، مرتبة فعلیت و مرتبة تنجز. این نوشتار ضمن تشریح این دیدگاه به برخی از نقدهایی که به آن شده می پردازد و سعی می‌کند تبیینی قابل دفاع از آن ارائه دهد.

تردیدی در جانشینی امارات و اصول در مقام قطع طریقى محض نیست؛ اما در مورد جانشینی ظنون مقام قطع موضوعی این پرسش مطرح است که آیا می‌توان با یک خطاب واحد دو تنزیل را انجام داد؛ یعنی هم ظن را جانشین قطع در آثار قطع کرد و هم مؤدا را جانشین واقع نمود. شیخ انصاری1 تنزیل امارات و اصول را در مقام قطع صفتى نمى‏پذیرد، اما معتقد است که امارات و ظنون می‌توانند جانشین قطع موضوعی طریقى شوند. محقق خراسانی معتقد است که ظنون و امارات ثبوتاً نمی‌توانند جانشین قطع موضوعى طریقی شوند. محقق اصفهانى1 ضمن رد دیدگاه محقق خراسانی، نهایتاً در محال دانستن این که با خطاب واحدی مثل «الظنّ کالقطع» بتوان دو تنزیل را انجام داد، با محقق خراسانی، هم عقیده است. از نظر استاد لاریجانی امارات چه به لحاظ اثباتى و چه به لحاظ ثبوتى می‌توانند جانشین قطع موضوعى شوند. این نوشتار به تبیین، بررسی و سنجش دیدگاه‌ها در این خصوص می‌پردازد.

"4. در قضایای یقینی،رابطۀ موضوع و محمول باید به گونه‌ای باشد که محمول، ذاتی موضوع باشد،یعنی به گونه‌ای باشد که با قطع نظر از همه چیز با وضع موضوع، محمول هم وضع شود و با رفع موضوع،رفع گردد؛زیرا اگر با بودن موضوع،امکان نبودن محمول،وجود داشته باشد به این معنا خواهد بود که ما به صدق حمل محمول بر موضوع یقین نداشته و کذب قضیه را ممکن می‌دانیم که خلف است. موضوعی که در حد موضوعات مسائل و محمولات آن اخذ شده باشد؛زیرا آن‌چه از مقدمات مذکور برمی‌آید این است که در مسائل و قضایای برهانی همواره باید محمول، عرض ذاتی موضوع باشد و هرگاه برای آن،موضوعی دیگر تصور کنیم،آن محمول،عرض ذاتی موضوع بالاتر هم خواهد بود و همچنین در ناحیۀ محمولات. P} تعریف موضوع علم می‌گوید: بر طبق برهان مذکور طبق تعریفی که برای عوارض ذاتیه ارائه گردید، لازم می‌آید که در مسائل یک علم همۀ محمولات از نوع لوازم ضروری و لا ینفک علم باشند و این به معنای آن است که دیگر مسأله‌ای برای علم وجود نداشته باشد؛زیرا همگی مسائل علم از نوع قضایای تحلیلی کانتی خواهند بود. در ادامه دکتر حایری ضمن پذیرش نظر مرحوم محقق بروجردی،قائل به تفصیل شده و اظهار می‌دارد که مراد از عوارض علوم-به طور مطلق-نمی‌تواند عرض واقع در کلیات خمس باشد،بلکه باید در این بحث قائل به تفصیل شد؛زیرا اعراض در کلیات خمس بر دو قسمند:یک قسم،مواردی هستند که محمول خارج از ذات موضوع است ولی از لوازم آن محسوب می‌شود به طوری که همیشه همراه ماهیت است؛مثل زوجیت برای عدد چهار."

«محمدنقیب العطاس» یکی از موافقان و نظریه پردازان اسلامی سازی معرفت است. وی در تبیین فرایند تحقق علوم اسلامی، آن را تنها شامل تهذیب و تکمیل علوم موجود نمی داند؛ بلکه مرحله تولید علوم جدید براساس مبانی اسلامی را نیز بر آن می افزاید. این مقاله با تبیین فرایند تحقق علوم اسلامی از دیدگاه عطاس، برخی از اشکالات مطرح شده بر دیدگاه وی، همچون عدم تبیین واقع نمایی گزاره های دینی، برنتافتن علوم اسلامی شده از سوی جامعه علمی، ناهمسازی معارف تولیدشده و دوگانگی دانش را بررسی کرده است. همچنین به نظر نگارندگان، ضعف روش شناختی، گام برداشتن درون روش شناسی پارادایم رقیب و ناکارآمدی، برخی از کاستی های این نظریه است.