جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسپینوزا در مقدمۀ بخش دوم کتاب اخلاق می‌گوید قصد دارد در ادامۀ کتاب به اموری بپردازد که به شناخت برترین سعادت بشر منتهی می‌شود. او در پایان کتاب اعلام می‌کند سعادت عبارت است از عشق عقلانی به خدا. از آن جا که عشق به خدا از نظر اسپینوزا برترین سعادت بشری به حساب می‌آید، درک منظور او از مفهوم عشق الهی ضروری است. او در بخش سوم رسالۀ اخلاق خود برای تبیین سعادت و آزادی انسان، عواطف بشری را تحلیل می‌کند و عشق را به لذتی تعریف می‌کند که همراه با تصور علتش در نظر گرفته شود. او فکر می‌کند چون آدمی‌ ‌به معرفت شهودی و شناخت خداوند دست یابد، در او عشق عقلانی به خدا پدید می‌آید. این عشق علاوه بر این که مقوّم سعادت انسان است، بر کیفیت زندگی او نیز اثرگذار است. لذا این مقاله به تبیین ماهیت عاطفۀ عشق عقلانی به خداوند و کارکردهای اخلاقی و اجتماعی آن از نظر اسپینوزا پرداخته و به این نتیجه رسیده است که این عشق منجر به رهایی بشر از رنج ناشی از انفعالات، رسیدن به آرامش نفس، دستیابی به فضیلت و سعادت و بی اهمیت شدن مرگ و نترسیدن از آن می‌شود.

زهد یکی از عناصر کلیدی در فلسفۀ آرتور شوپنهاور، به‌ویژه نظریۀ رستگاری اوست. رستگاری در نظر شوپنهاور رهایی از رنج است و این رهایی از طریق زهد امکان‌پذیر است. به نظر او زندگی سراسر رنج است و باید راهی برای رهایی از آن جستجو کرد. او علت و منشأ این رنج را اراده و خواست می‌داند. اراده ازنظر او شی فی‌نفسه است و عالم را تجلیات و پدیدارهای اراده می‌داند، بنابراین به نظر او رنج ذاتی بشر و پدیدار و تجلی شی فی‌نفسه یا اراده است. بدین ترتیب برای رهایی از رنج باید به دنبال انکار، سرکوب و اسکات اراده بود. ازآنجاکه انکار اراده با بی‌اعتنایی به خواست ها و خواهش‌ها ممکن می‌شود، شوپنهاور مفهوم زهد را مطرح می‌کند و آن را تنها راه رستگاری حقیقی اعلام می‌کند. نوشتار حاضر بر آن بوده است که مفاهیم زهد و رستگاری موردنظر شوپنهاور را شرح دهد و نشان دهد که چگونه از نظر او زهد می‌تواند آلام بشری را تسکین و به رستگاری رهنمون شود.

رستگاری همواره مفهوم مورد التفات اکثر ادیان و مکاتب فکری در طول تاریخ بوده است. افلاطون نیز به عنوان متفکری مؤسس در این باب‌اندیشیده و بررسی‌اندیشه او در این باب مورد پژوهش مقاله حاضر بوده است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که رستگاری و فلسفه در فلسفۀ افلاطون ارتباط وثیقی دارند. این ارتباط به نقش عقل در فلسفه او برمی‌گردد. عقل برای افلاطون جزئی از نفس است که اولاً انسان را انسان می‌کند و نهایتاً می‌تواند او را الهی نیز بکند. معنای این سخن آن است که افلاطون فکر می‌کند انسان به کمک عقل می‌تواند از چرخه تناسخ رهایی یابد و زنده فناناپذیر شود. توضیح این که از نظر افلاطون موجودات زنده به دو نوع هستند: فناپذیر و فناناپذیر. موجود زنده فناناپذیر همان نفس است که بال و پر (پاکی و کمال) خود را از دست نداده است و در عالم بالا می‌گردد و جهان لایتناهی را می‌پیماید. وقتی نفس بال و پرش را از دست بدهد و به کالبدی زمینی هبوط ‌کند و منشأ حرکت آن می‌شود، تبدیل به موجود زنده فناپذیر می‌شود. رستگاری از نظر افلاطون وقتی حاصل می‌شود که انسان به کمک عقل بتواند به عالمی‌که از آن هبوط کرده است، بازگردد. به دیگر سخن رستگاری حقیقی از نظر افلاطون رهایی نفس از چرخه تناسخ است و رهایی از چرخه تناسخ فقط با زندگی فیلسوفانه حاصل می‌شود.

تاکنون نظریه‌های متفاوت و بعضاً متناقضی در تبیین تجربه‌های نزدیک به مرگ ارائه شده است، اما هریک از این نظریه‌ها در توجیه برخی از مؤلفه‌های تجارب مزبور ناکام بوده‌اند. نوشتار پیش رو بر آن است که نظریۀ عالم مثال سهروردی می‌تواند تبیین معقول‌تری از این تجارب ارائه کند. در نظریۀ عالم مثال، جهانی تصویرسازی می‌شود که ویژگی‌های آن با ویژگی‌های ناظر بر تجربه‌های نزدیک به مرگ، همخوانی بسیار زیادی دارد، ازاین‌رو می‌توان بر مبنای این نظریه و البته گاهی با تلفیق برخی نظریات دیگر شیخ اشراق، همچون نظرۀ علم اشراقی، انوار قاهره و عالم ذُکر تبیین مقبولی از تجارب نزدیک به مرگ ارائه داد.

مرگ و اندیشه در باب آن همواره یکی از دغدغه‌های بشر بوده است. تولستوی در داستان مرگ ایوان ایلیچ به طور خاص ماحصل تأملاتش در باب مرگ را در قالب داستان بیان کرده است. هایدگر که در وجود و زمان به بحث فلسفی در باب مرگ پرداخته، به مرگ ایوان ایلیچ تولستوی اشاره کرده است. به نظر می‌رسد مرگ ایوان ایلیچ تولستوی مقوِّم مرحله‌ای‌ از تبیینی بوده است که شرح و کامل آن در فلسفۀ هایدگر آمده است. توضیح این که مرگ ایوان ایلیچ تولستوی بی‌شک یک گام بلند در پرداختن به مرگ از نقطه‌نظر دیدگاه انسانی است که بعد در فلسفۀ اگزیستانس مورد مطالعۀ جدی قرار گرفت و در هایدگر به کمال رسید. بنابراین مطالعه و مقایسۀ این دو دیدگاه مفید فایده به نظر می‌رسد. به همین منظور در این نوشتار ابتدا دیدگاه هایدگر شرح داده شده و سپس دیدگاه تولستوی و هایدگر مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته و حاصل این مقاله آن است که تولستوی در مرگ ایوان ایلیچ دو رویکرد به مرگ را نشان داده است: رویکرد اصیل و رویکرد غیراصیل. رویکردی که هایدگر آن را بسط داده و در فلسفۀ او منجر به توصیف دو نوع زیستن شده است: زندگی اصیل و زندگی غیراصیل.

خوانش فلسفی آثار ادبی، به درک و فهم بهترآن کمک می‌کند. یکی از مکاتب فلسفی مهم در قرن بیستم، که چهره‌های شاخصی همچون کی‌یرکگور، نیچه، هایدگر و سارتر داشت و تأثیر بسیاری بر جریان ادبی پس از خود برجاگذاشت، اگزیستانسیالیسم است. اگزیستانسیالیسم را به فارسی اصالت وجود ترجمه کردهاند. تقدّم وجود بر ماهیّت، فردیّت، آزادی، درون ماندگاری، گزاف بودن جهان و عواطف وجودی مانند غم و دلهره، مبانی اصلی این فلسفه را تشکیل میدهند. سهراب سپهری از برجستهترین شاعران نیمایی معاصر است که به گواهی شعرهایش، دغدغههای وجودی بسیاری داشته است. این دغدغهها در هشت کتاب، بروز و ظهور پررنگی دارند. این جستار در پی تبیین اصول و مبانی فلسفه اگزیستانسیالیسم در هشت کتاب سپهری است. مسأله محوری این پژوهش این است که تفکر سهراب تا چه میزان با مبانی فلسفی این مکتب تطابق دارد؛ به بیان دیگر اوچه مبانی‌ای از فلسفۀ مذکور را در شعر خود به نمایش گذاشته است. روش پژوهش از نوع کیفی و مطالعه کتابخانه‌ای بر مبنای تحلیل محتواست. دلزدگی و ملال سهراب از وضع کنونی جهان، احساسات و عواطف عمیق وی، مرگ، تنهایی، زندگی اصیل و نیز عطف توجه مخاطب به مقولۀ امر متعال، از جمله عواملی است که رگه‌های فلسفه اگزیستانسیالیسم را در شعر او نشان می‌دهد؛ تنهایی و غم، عشق، چیستی زندگی و مرگ و امر متعال از جمله اصول فلسفی اگزیستانسیالیسم است که در هشت کتاب سهراب نیز دیده می‌شود.

اسپینوزا، فیلسوف هلندی قرن هفدهم و کانت، قهرمان عصر روشنگری، در آثار خود در باب زنان و تفاوتشان با مردان بحث کرده اند. اسپینوزا در فقرات محدودی به بحث زنان و اختلاف جنسیتی مابین انسان‌ها اشاره کرده است و بحث مستقلی در این زمینه ندارد ولی کانت ضمن آثاری مستقل ماحصل تفکراتش را در این زمینه بیان نموده است. مقالۀ حاضر بر آن بوده است که ضمن دستیابی به نگاه این دو متفکر دورۀ مدرن اروپا به زنان و جایگاه آن ها در جامعه به بررسی و مقایسۀ آرای آن‌ها نیز بپردازد و وجوه تشابه و تفاوتشان را دریابد و به این نتیجه رسیده است که علیرغم تشابه نظرات این دو متفکر در این زمینه، فلسفۀ اسپینوزا دارای ویژگی‌ای است که او را به عنوان منبع و حامی‌فلاسفۀ فمنیست نموده و از گزند انتقادات تندی که علیه کانت صورت گرفته است، مصون نگه داشته است.

چکیده فیلسوفان فمنیست در بازخوانی سنت دیرپای فلسفۀ غرب به این نتیجه رسیدند که در این سنت، مفاهیم مهم فلسفی مانند عقل و استقلال در تقابل با ماده و امر غیرمعقول و یا وابستگی و هر آن چه که با مفهوم زن و زنانگی تداعی می‌شود، قرار می‌گیرد. آن‌ها معتقد هستند این تقابل‌ها منجر به تولید مفاهیمی‌مردگرایانه در سنت فلسفۀ غربی شده است. یکی از مفاهیمی‌که مورد نقد فیلسوفان فمنیست قرار گرفته، مفهوم سنتی استقلال به معنای خودبسندگی است. آن‌ها نسبت به این مفهومِ حاصل از سنت فکری مدرن ، واکنش انتقادی نشان داده‌اند و البته در این راستا باز از همین سنت بهره جسته‌اند تا مفهومی متناسب با دیدگاه‌ها و ارزش‌های خود تولید کنند و در بازخوانی سنت فکری غرب، اسپینوزا را منبعی مهم تشخیص داده‌اند. استقلال ارتباطی ، مفهوم موردنظر فمنیست‌هاست. این مقاله مفهوم استقلال ارتباطی را شرح داده و نشان داده که چگونه فمنیست‌ها فلسفۀ اسپینوزا را به عنوان پشتوانه‌ای مهم برای مفهوم استقلال ارتباطی دیده‌اند و نیز یک چالش پیش روی این مفهوم را مطرح نموده است.

بدون شک در دنیای پیرامون ما شرّ و فساد و ناگواری های بسیاری مثل بیماری و جهل و فساد و سیل و زلزله و مانند آن به چشم می خورد، که در وجود و واقعیت داشتن آن ها نمی­توان تردید کرد. شرّ از مباحث مهم در فلسفه، به ویژه در مابعدالطبیعه است و دقیقاً به همین دلیل متفکران بزرگ همواره در باب آن اندیشیده اند و سعی در تبیین آن داشته اند. در این میان افلاطون، که یکی از فیلسوفان بزرگ و اثرگذار است نظری خاص ارائه کرد که بعدها تحت عنوان نظریۀ عدمی ‌بودن شرّ مورد توجه فیلسوفان قرار گرفت. این مقاله بر آن بوده که ضمن سعی در پژوهش و تلاش برای فهم نظر افلاطون در باب شرّ، معنای عدمی ‌بودن شرّ از نظر او را بکاود. بدین منظور این مقاله با استناد به آثار خود افلاطون نشان می دهد که افلاطون شرّ را امری وجودی می‌دانسته و منظورش از عدمی بودن آن نیز باید در پرتو نظریۀ مُثُلش فهمیده شود. به علاوه این مقاله کوشیده است تا مطابق با نظر افلاطون منشأ ورود شرّ را به عالم توضیح دهد.