جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کلام اهل بیت عصمت و طهارت به عنوان عالمان و معلّمان قرآن و عِدل آن، برترین و مُتقن ترین راهنمای بشر در مسیر سعادت است، لکن انسان در این مسیر اصیل، ناگزیر از بهره‌مندی و به کارگیری رهنمودهای الهی انبیاء، اوصیاء و معصومین بوده، با استعانت از آن دستورالعمل‌های راهگشا، طیّ طریق بندگی نموده، به مراتب والای انسانی و اخلاقی نائل می‌گردد.از آن میان، ادعیه ماثور از ائمه هدی از جمله دعاهای منسوب به امام سجّاد(ع) در صحیفه سجّادیه، از جایگاهی ویژه در این منظومه تعالی بخش برخوردار بوده، تامّل و تدقیق در آن، مستمسکی مطمئن و حبل‌ُالمتینی موثّق در این مسیر است؛ لذا جهت کشف رهنمودهای الهی آن امام همام در ادعیه مذکور در باب "روابط چهارگانه انسانی"(رابطه انسان با خدا، خود، خلق و خلقت)، به بررسی کمّی و کیفی آنها با روش تحقیقی "تحلیل محتوای کمّی و کیفی" به عنوان یکی از بهترین شیوه های متن پژوهی و مطالعات میان‌رشته‌ای پرداخته و پس از احصاء آمارها و دسته‌بندی یافته‌ها و داده‌ها، به تحلیل محتوایی آن کلمات روح‌بخش رسیده، با تبیین ارتباطات مذکور، به میزان ارج و اهمّیت هر یک از آن عوامل اصیل و اثرگذار در کمال و تعالی انسانی و نسخه‌ای کارآ و کامل در تعیین سرنوشت ابدی نوع بشر دست یافته‌ایم.

هدف این پژوهش یافتن انواع رزق در صحیفه سجادیه و راههای دستیابی و توسعه آن می باشد. صحیفه سجادیه شامل 54 دعا و نیایش از حضرت زین العابدین امام سجاد علیه السلام بوده و یکی از کتب دعایی معتبر نزد شیعیان دوازده امامی است. با اینکه این صحیفه مشتمل بر دعا و نیایش میباشد ، اما بسیاری از معارف دینی را می توان در بین ادعیه آن جستجو نمود.یکی از مفاهیمی که بطور گسترده در متون دینی بکار گرفته شده واژه رزق است. هدف از این تحقیق یافتن انواع رزق با کمک محتوای ادعیه صحیفه سجادیه و راههای دستیابی و توسعه آن بر این مبنا بود. بعد از یافتن انواع رزق به نظر آمد که تقسیم بندی آن در دو حیطه مادی و معنوی مناسب باشد. این تحقیق در چهار فصل تنظیم شده است : فصل اول کلیات، فصل دوم : رزق مادی در صحیفه سجادیه، فصل سوم : رزق معنوی در صحیفه سجادیه. و در انتهای هر بخش بعد از معرفی رزق، راه های دستیابی و توسعه آن با تکیه بر ادعیه صحیفه سجادیه و روایات مأثور از اهلبیت علیهم السلام نیز بیان شد. فصل چهارم به جمع بندی و نتیجه گیری اختصاص یافت.روش این تحقیق کتابخانه ای بوده که پس از مطالعه دقیق صحیفه سجادیه و استخراج مصادیق رزق و همچنین مطالعه روایات مربوط به رزق ، انواع رزق مشخص و دسته بندی گردیده و راه های دستیابی و توسعه هر رزق مطرح شده است و ضمنا مطالب مربوط به هر رزق که در صحیفه سجادیه ذکر شده است تحت آن عنوان ذکر گردیده است.پس از بررسی، تجزیه و تحلیل ادعیه صحیفه سجادیه این نتیجه به دست آمد که فراوانی و گستردگی مصادیق رزق معنوی بیشتر از رزق مادی است و با تدبر در مضامین ادعیه برای برخی از آنان راه های توسعه و دستیابی نیز بیان شد.

یکی از مؤثرترین و كارآمدترین طرق تربیتی در سیره اهل بیت(ع)، عبرت آموزی است. عبرت سبب شناخت و معرفت انسان گشته و تاریخ با تکرار خود، اندیشه ورزان را به تأمل در وقایع تاریخی وادار نماید. همچنین پند و عبرت از افعال و تجارب گذشتگان خطا پذیری انسان را در زندگی کاهش داده و سبب استفاده مفید از عمر و سلامت و سعادت بشر می گردد. تحولات تاریخی و دقت در نظم و عجایب خلقت، توجه به مرگ و حیات تمدن های بزرگ، و نابودی دولت ها و ....جهان و قوانین و سنت های حاکم بر آن را برای انسان تبیین نموده است. این پژوهش با عنوان « عبرت‌آموزی در صحیفه سجادیه » تلاش دارد تا با روش تحلیلی_توصیفی به بررسی اهمیت و ضرورت عبرت‌آموزی در زندگی انسان پرداخته و مهم‌ترین اهداف و منابع آن را مورد بحث و تفصیل قرار دهد. همچنین آثار و پیامدهای عبرت‌آموزی در صحیفه سجادیه و در کلام امام سجاد(ع) نیز در این پژوهش به بحث و بررسی گذاشته شده است. آیات و روایات متعددی به اهمیت عبرت‌آموزی و پندپذیری در زندگی انسان پرداخته است. امام سجاد(ع) نیز در فرازهای متعددی از صحیفه سجادیه این موضوع را مطرح نموده و با بیان مصادیق مختلف و منابع متعدد این مساله را گوشرد نموده‌اند. پایان‌نامه حاضر در چهار فصل تنظیم گردیده است. در فصل اول کلیات و مفهوم شناسی و در فصل دوم با عنوان « ضرورت و اهداف عبرت‌آموزی » به بررسی ضرورت عبرت‌گیری و مهم‌ترین اهداف آن در صحیفه سجادیه پرداخته است. در فصل سوم منابع عبرت‌آموزی مورد بررسی قرار گرفته، و در فصل چهارم با عنوان « آثار و پیامدهای عبرت‌آموزی» اثرات مثبت عبرت‌پذیری بر نفوس آدمی و تربیت آن و نقش آن بر سعادت انسان از نگاه صحیفه سجادیه به بحث و تفصیل گذارده شده است. این پایان‌نامه با نتیجه گیری و پیشنهادها و ارائه فهرست منابع خاتمه می‌پذیرد.

استعاذه یکی از تعابیر قرآنی است، به معنای طلب پناهندگی ازتنها قدرتی که شایسته‌ی التجاء می‌باشد، از شر هر شروری که در رأس آنها به تصریح قرآن کریم شیطان لعینی است که سعی می کند در هر فرصتی با القای وسوسه بر انسان مسلط شود.حال اگر انسان توفیق پناهندگی به خداوند را پیدا کرد و قلب و زبان و عمل خود را به ذکر و یاد خداوند تخصیص داد؛ بهترین راه مقاومت را در برابر شیطان یافته است. که این همان استعاذه است؛ در مرتبه‌ی اول لسانی است، با الفاظی چون « أعوذبالله » ، و در مرتبه‌ی دوم قلبی است، یعنی زبان و قلب برای استعاذه حرکت کند، تا با تمام وجود به خداوند پناه ببرد.اما انسان به دلیل کثرت علائق، دائما در تلاطم حالات روحانی به جسمانی است و همواره انگیزه های باطل و شر بیش از انگیزه های پسندیده جلوه‌گر است، همین امر سبب تضعیف صفت معنوی و اخلاقی استعاذه در جامعه شده است.بنابراین ضرورت تبیین دوباره‌ی این مفهوم قرآنی بیش از پیش احساس می شود. لذا نگارنده در این پژوهش برای شناخت بیشتر، با روش تحلیل محتوای کیفی، ابتدا به اهمیت، حقیقت، اقسام و مراتب استعاذه و ارکان آن پرداخته است.و از آنجا که این پژوهش با محوریت صحیفه سجادیه می‌باشد، در هر مبحث از ادعیه‌ی صحیفه و کلام سیدالساجدین، برای تفهیم مؤلفه های استعاذه، بهره گرفته شده است؛ تا راه احیاء این فریضه‌ی اسلامی هموار شود. در میان ادعیه‌ی صحیفه، آن دسته از دعاهایی که مربوط به آموزه های اخلاقی است بیشتر از دیگر دعا ها با بحث استعاذه مرتبط است و خود امام علی بن الحسین علیه السلام نیز با برشمردن هدفمند، به معرفی تعدادی از این رذائل پرداخته و از شرآنها به خداوند پناه برده است.بنابراین ما هم با تأسی از روش امام سجاد علیه‌السلام برای احیاء استعاذه، سعی نمودیم تا با معرفی برخی از رذائل به آسیب شناسی آنها پرداخته و با ارائه‌ی راهکار درمانی، حقیقت استعاذه را در انسان احیاء نماییم.

صحیفه سجادیه یادگار ارزشمند امام سجاد علیه السلام عظیمترین ثروت ادبی عصر اموی است که امام سجاد علیه السلام در دعای بیست و هفتم آن، با تعابیر شگرف و اسلوب منحصر به فردشان ادبیات دعا را به اوج رسانده اند. انتخاب واژگان صحیح، بلاغت و کمال فصاحت این اثر جاوید سخنوران بلیغ را عاجز کرده است لذا آن را به اخت القرآن، زبور آل محمد و انجیل اهل بیت علیهم السلام نامگذاری نموده اند. در این پژوهش با شیوه توصیفی-تحلیلی، به شرح و بسط واژگان دشوار دعای بیست و هفتم صحیفه سجادیه با استناد به فرهنگهای اصیل و شروح معتبر صحیفه سجادیه پرداخته و همچنین آرایه های ادبی و صناعات بلاغی موجود در این دعا مورد کنکاش قرار گرفته است. در سبک اندیشه‌ای حضرت نیز به میزان استخدام آیات قرآن و نکات قرآنی در کلام حضرت، استفاده از حوزه بینامتنی و چگونگی استفاده ایشان از احادیث و جملات دیگر معصومین، بیان تئوری پردازی نظامی سیاسی حضرت و در نهایت مقایسه سبک حضرت با سبک دیگر دعاهای ناب ایشان از جمله دعای ابوحمزهثمالی، مناجات خمسه عشر و غیره پرداختهایم. سرانجام متوجه شدیم که درخواستهای حضرت از باریتعالی در حق مرزداران تماماً در حق خود ایشان و اهل بیت پیامبر استجابت شده و در نهایت حضرات معصومین علیهم السلام را به عنوان مرزدار واقعی اندیشه اسلام معرفی نمودهاند. دعای حضرت در حق مرزداران در واقع دعا در حق کسانی است که از مرزهای واقعی اندیشه اسلام یعنی اهل بیت علیهم السلام حفاظت و حراست و دفاع می‌نمایند. امامی که خودش مصداق دعاهای مستجاب شدهی حضرت در حق مرزداران می‌باشد، در این دعا از خداوند درخواست حفظ و حراست خویش را مینماید و این خود گواه بر اینست که ایشان مرز حقیقی اسلام میباشند.

ارتباط ناگسستنی و پیوند مستحکمی بین قرآن و صحیفه سجادیه این دو کتاب گرانسنگ و پرمحتوا وجود دارد. جلوه های این پیوند وثیق را می‌توان در آیاتی که مستقیما در صحیفه سجادیه آمده و نیز از میان مضامین قرآنی آن، که در لایه های مفهومی ادعیه نمایان است جست و جو و کاوش نمود. این نوشتار درصدد بیان ارتباط بین قرآن و صحیفه سجادیه است؛ بدین نحو که ابتدا کلیه آیات و مضامین قرآنی صحیفه سجادیه جداگانه دسته بندی شده و سپس به تحلیل کمّی آنها از طریق ارائة آمار و ارقام ها در قالب نمودار و جداول و البته ذکر بعضی یافته ها پرداخته شده است. این تحلیل کمّی در قالب پنج فصل بیان شده که فصل اول بیان کلیات است. فصل دوم که سنجش فراوانی آیات و مضامین قرآنی و واژگان کلیدی است به سه بخش تقسیم شده که در بخش اول، سنجش، برمبنای آرایه اقتباس است. بخش دوم، سنجش، بر مبنای نظام تربیتی صحیفه سجادیه است و بخش سوم، سنجش واژگان کلیدی است. فصل سوم به سنجش فراوانی موضوعات اصلی و فرعی پرداخته، فصل چهارم پیرامون سنجش فراوانی قالب‎‌های بیانی و فصل پنجم پیرامون آگاهی از شرایط فرهنگی اجتماعی جامعه عصر امام سجاد علیه السلام و در پایان جمع بندی و نتیجه گیری است. در کل باید گفت در سنجش اقتباس ها، بیشترین آمار مربوط به اقتباس متغیر و بعد از آن اقتباس استنباطی است. در سنجش واژگان، نگاه امام بیشتر معطوف به رحمت خدا بوده است. در سنجش موضوعات، آمار فراوانی موضوعات اعتقادی و انسانی و در سنجش قالب های بیانی، مبحث تمجید نمود قابل توجهی دارد. همچنین اوضاع بحرانی جامعه عصر امام سجاد نیز با نگاه به کثرت فراوانی موضوعات ترسیم شده است.

از مهم‌ترین و گران‌قدرترین منابع مکتوب دین اسلام، صحیفه سجادیه است. صحیفه سجادیه شامل دعاها و راز و نیازهای امام سجاد(ع) می‌باشد که دارای محتوایی غنی و پربار است. در میان 54 دعای موجود در صحیفه سجادیه، دعای عرفه به عنوان طولانی‌ترین دعا، مورد توجه بسیاری از اندیشمندان و سیره‌پژوهان قرار گرفته است. دعای عرفه، چهل ‌و هفتمین دعای صحیفه سجادیه، به مثابه یکی از مهم‌ترین سخنان امام سجاد(ع)، اساسی‌ترین پیام‌ها را در خود گنجانده است که شامل نکات اخلاقی و تربیتی جامعی است. بی‌شک تحلیل و بررسی کلام حضرت و دست‌یابی به هدف اصلی ایشان از خواندن این دعا، نیازمند بهره‌گیری از روشی است که به فهم عمیق و دقیق متن و لایه‌شناسی آن بینجامد. کارآمدترین روش با این ویژگی روش تحلیل محتوا است که در این پایان‌نامه تلاش شده است با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی و بر مبنای استخراج مضامین فراگیر و مضامین سازمان‌دهنده از متن دعا، به سنجش فراوانی موضوعات اصلی و موضوعات فرعی دعا پرداخته شود و مهم‌ترین مضامین موجود در دعا استخراج شوند. همچنین با بهره‌گیری از جداول تحلیل محتوا، نمودارهای سنجش فراوانی مضامین فراگیر و سازمان‌دهنده نیز ترسیم شده‌اند. با نگاه همه‌جانبه به دعای عرفه و انسجام ساختاری میان فرازهای این دعا، این نتیجه حاصل شد که محتوای اصلی دعای عرفه صحیفه سجادیه پیرامون عبودیت بوده و هدف اصلی امام سجاد(ع) بیان مصداق‌های بندگی و توصیه به ولایت‌پذیری است. بنابراین با نتایج حاصل از تحلیل این دعا، مدل عبودیت استخراج شد که بر مبنای آن سه اصلِ وظایف بندگان در برابر پروردگار، وظایف بندگان در برابر پیامبر(ص) و اهل بیت او(علیهم ‌السلام) و کیفیت مناجات با خدا در روز عرفه شکل می‌گیرد که ذیل این سه مضمون فراگیر، 19 مضمون سازمان‌دهنده و 136مضمون پایه قرار گرفته است.