جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده علم اقتصاد معاصر میان احتمال عینی و معرفت‌‌شناختی فرق گذاشته و از احتمال عینی در نظریه‌های اقتصادی استفادۀ فراوانی کرده است. اما در پی نقدهای ذهن‌گرایان بر احتمال عینی، جهت‌گیری استفاده از حساب احتمال در اقتصاد به‌سمت بیزگرایی و احتمال معرفت‌شناختی میل کرد. در این مقاله، با بررسی جایگاه حساب احتمال در بخش‌های مختلف علم اقتصاد، پیشنهاد می‌شود دانش اقتصاد اسلامی برای تبیین مبانی نظریه‌های اقتصادی از آرای حکمای اسلامی در این زمینه استفاده کند. حکمت متعالیه، احتمال عینی را نوعی از احتمال روان‌شناختی و تنها یقین و جزم منطقی را معتبر می‌داند. لذا احتمال همان توقع ذهنی است که هر چه قانون‌مند باشد، از احتمال روان‌شناختی خارج نمی‌شود. بر اساس نظریۀ اعتباریات علامه طباطبایی (ره)، احتمال روان‌شناختی با مراتب مختلف آن، موضوع احکام عقل عملی است و در برخی موارد در نبود علم منطقی، می‌توان از آن پیروی کرد. استفاده از این آرا، موجب تغییراتی در روش‌شناسی و معرفت‌شناسی اقتصاد اسلامی می‌شود. روش‌شناسی اقتصاد اسلامی از حساب احتمال به‌عنوان روش تأیید نظریات اقتصادی (در صورت نبود علم) استفاده می‌کند. همچنین جایی که خود رفتار انسان، بر اساس احتمال باشد، می‌توان از حساب احتمال بهره برد. در مواردی هم که نمی‌توان به علم رسید، می‌توان از حساب احتمال برای پیش‌بینی احتمالی استفاده کرد. توجه به امور مذکور، این فایده را برای دانش اقتصاد اسلامی دارد که دچار نابسامانی معرفت‌شناختی و روش‌شناختی نخواهد شد. شهید صدر (ره) تفسیری بر اساس علم اجمالی از حساب احتمال ارائه داده که در آن احتمال به حد علم منطقی نمی‌رسد و از کاشفیت بی‌بهره است. نظریۀ ایشان را می‌توان با انجام دادن برخی اصلاحات، ذیل احکام عقل عملی معتبر شمرد. روش این مقاله در جمع‌آوری، اطلاعات کتابخانه‌ای و در تحلیل اطلاعات، تحلیلی - انتقادی و در ارائۀ روش اقتصاد اسلامی، اکتشافی است.