جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سوبژکتیویسم گوهر و ذات مدرنیته است، توسعه مدرن عقلانیت خود را که از مهم‌ترین شاخصه‌های آن می‌باشد بر مبنای معرفت‌شناسی سوبژکتیویسم قرار داده که مبتنی بر اصالت سوژه است. بر این اساس یگانه موجود حقیقی، انسان است و دیگر موجودات تمثیل و وجود ذهنی، قائم به سوژه و اصول تعریف شده در نزد او هستند و در نتیجه عقل ابزاری و خودبنیاد انسان که پایین ترین مرتبه عقل انسانی است جانشین عقل دینی و وحی می‌شود. عدم توجه به مراتب بالاتر عقل, داشتن درک واضح تر از بدن, عدم تبیین چگونگی نیل به وجود از معرفت و تقدم درک هستی خود نسبت به حالات ذهنی مهم ترین نقدهایی است که برذات سوبژکتیویسم وارد شده است. از جهت پیامدها نیز می توان گفت بحران عقلانیت و رشد فزاینده عقلانیت ابزاریِ سکولار و در نتیجه رواج پوچ‌گرایی، انکار مرجعیت وحی و در نتیجه اعطای حق قانون‌گذاری به انسان، تغییر معیار ارزش‌ها و بحران ارزش‌های اخلاقی، دوری انسان از هویت فطری و خدابنیاد و محروم گشتن از درک حقیقت و در نهایت دور شدن از مسیر سعادت واقعی و همه جانبه در اثر بسط شئون مختلف سوژه ریشه در اندیشه سوبژکتیویسم دارد.

انسان عامل و کارگزار اصلی توسعه به شمار می‌رود و تعریف ارائه شده از او مبنا، مسیر و اهداف توسعه را مشخص می‌سازد. در میان نظرات متعدد در باب هویت انسان، دیدگاه صدرا هویت واقعی انسان را نفس یا روح مجرد معرفی کرده که دارای فطرت و سرشت اولیه با گرایش به حقیقت و میل به کمال است. اما دیدگاه غرب در باب ابعاد وجودی انسان، غالباً فیزیکالیستی و ماتریالیستی است و تحت تفکر اومانیستی، انسان جدای از مبدأ و معاد و فارغ از هر گونه تکلیف مورد بررسی قرار می‌گیرد و بحثی از کرامت اکتسابی او به میان نیست. یکی از ابعاد مهم توسعه، توسعه فرهنگی است که متأثّر از اصول فرهنگی حاکم بر نظام فکری جامعه است. اصول حاکم بر فرهنگ غربی اومانیسم، سکولاریسم و سوبژکتیویسم است که منجر به اصل و معیار قرار گرفتن انسان خودبنیاد غربی و دوری از هویت و فطرت الهی او می‌گردد. بُعد دیگر توسعه مدرن، بُعد اجتماعی آن است که مبانی انسان‌شناختی آن ریشه در هستی‌شناسی مادی و مکانیکی دارد و بر اساس اصالت انسان، اصالت لذت و سودگرایی پایه‌ریزی شده که منجر به حاکمیت سکولاریسم در مراتب متعدد آن در جامعه غربی گردیده است. توسعه سیاسی غرب تحت اصول لیبرالیسم و سوسیالیسم دارای ماهیتی امپریالیستی و استعماری است که با تکیه بر تفکر اومانیستی و با اندیشه اصالت انسان شکل گرفته و حق قانون‌گزاری و حاکمیت را به انسان اعطا می‌کند. آخرین بعد از توسعه مدرن، بعد اقتصادی آن است که ماهیتی کاپیتالیستی و سرمایه‌سالار دارد و نقطه مشترک آن با لیبرالیسم تمرکز بر ابزار رسیدن به هدف است نه خود هدف. در پژوهش حاضر تأثیر مبانی انسان‌شناختی مدرن در ابعاد مختلف توسعه مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد.