جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده کتاب حکمت نامه کودک، محمدی ری‌شهری است؛ همکار و مترجم کتاب عباس پسندیده است. این کتاب توسط انتشارات دار الحدیث قم منتشر شده است. برای آشنایی بیشتر با محتویات این کتاب در پیشگفتار آن آمده است که: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَجِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا»؛ فرزند شايسته، خواسته طبيعى و فطرى همه انسان‌هاست. همه آرزو دارند فرزندانى سالم و صالح داشته باشند؛ فرزندانى كه روشنی‌بخش ديده و شادی‌بخش جان آنها باشند. حتّى انسان‌هاى ناشايسته نيز دوست دارند فرزند آنها خوب و شايسته باشد. امّا همت پرورش‌یافتگان در مكتب قرآن، از اين خواست طبيعى فراتر است. آنها مى‌خواهند نه‌تنها فرزندانشان خوب و شايسته باشند؛ بلكه مى‌خواهند فرزندان آنها در كنار خانواده، پيشوا و سرمشقِ انسان‌هاى شايسته بشوند. آنان، در مقام نيايش به خداى مهربان چنين مى‌گويند: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا. پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان، آن ده كه مایه‌روشنی چشمان ما باشد و ما را پيشواىِ پرهيزگاران گردان». مسئله مهم اين است كه: چگونه مى‌توان به اين آرزوى بلند، دست‌یافت و زمينه اجابت اين دعا را در مورد فرزندان فراهم ساخت؟ پاسخ اين است كه پرورش فرزند شايسته، بر سه ركن اساسى استوار است. اين اركان عبارت‌اند از: 1. خانواده شايسته 2. رعايت حقوق كودك 3. وظیفه‌شناسی كودك. حكمت نامه كودك، رهنمودهاى قرآن و پيشوايان اسلام را درباره اين اركان، در سه بخش ارائه مى‌نمايد. بخش اوّل، شامل چهارفصل است و در آن، مسئوليت جامعه اسلامى در ساماندهىِ خانواده‌های شايسته، نقش وراثت در خوش بختى فرزند، نقش تغذيه پدر و مادر در سلامت و سعادت فرزند و نقش چگونگى انعقاد نطفه در آينده فرزند از زبان پيشوايان اسلام، بيان می‌شود. در بخش دوم، حقوق كودك از نگاه اسلام، در شش فصل ارائه می‌گردد: فصل اوّل، درباره حقوق نوزاد است، اين حقوق عبارت‌اند از: 1. بزرگداشت تولّد، 2. غسل ولادت، 3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ، 4. كام برداشتن با آب فرات و تربت سیدالشهدا، 5. انتخاب نام نيكو، 6. تراشيدن سر و صدقه دادن هم وزن آن طلا يا نقره، 7. عقيقه كردن، 8. ختنه كردن. فصل دوم، درباره حقوق كودك شيرخوار است. اين فصل، رهنمودهاى پيشوايان اسلام درباره تغذيه كودك از شير مادر و يا دايه شايسته و ضرورت احترام به احساسات نوزاد را بيان می‌نماید. در فصل سوم، تعليم و تربيت كودك، به‌عنوان مهم‌ترین حقوق كودك، موردبررسی قرار می‌گیرد و نكات مهمی درباره اهمیت تعليم و تربيت كودك و مسئوليتى كه دولت اسلامى و خانواده‌ها در اين زمينه دارند (از مهم‌ترین چيزهايى كه هنگام تربيت كودك، ضروری است و تربيت جنسى او و از همه مهم‌تر، روش تربيتى اسلام) ارائه می‌گردد. در فصل چهارم، اخلاق تربيت، مانند: مهربانى با كودك، احترام به كودك، سلام كردن به كودك، عدالت رفتارى ميان فرزندان، وفا به وعده داده شده به كودك و شاد كردن او، به‌عنوان حقوق تربيتى كودك، مطرح می‌شود. در فصل پنجم، توجّه مربّيان به نقش آرايش و ارضاى حقّ زيبايى طلبى كودك و همچنين نقش بازى در رشد كودك، جلب می‌گردد. در فصل ششم، تأكيد بر دعا براى فرزندان و نهى از نفرين كردن آنها، بيانگر نقش تربيتى دعا در كنار برنامه‌ریزی و تلاش است. لذا از آن به‌عنوان يكى از حقوق كودك، ياد می‌شود. دعاى امام سجاد علیه‌السلام براى فرزندانش كه در پايان اين فصل آمده، رهنمود ارزنده‌ای براى خانواده‌های مسلمان است. بخش سوم، اختصاص به وظايف كودك دارد. بر مربّى شايسته، لازم است علاوه بر انجام دادن وظايفى كه در بخش اوّل و دوم اين مجموعه آمده، زمينه وظیفه‌شناسی كودك را نيز فراهم سازد. اين بخش، در چهار فصل، رهنمودهايى را در زمينه وظايف شخصى كودك، وظايف او در برابر پدر، مادر، آموزگار، بزرگ‌تر از خود و دوستان، تقديم مى‌دارد گفتنى است كه مخاطبان حكمت نامه كودك، عبارت‌اند از: خانواده‌ها، مربّيان امور تربيتى كودكان و پژوهشگران تعليم و تربيت كودك. بنابراين، كودكان، مخاطب مستقيم اين مجموعه نيستند. نكته ديگر، اين كه تلاش كرده‌ايم حكمت نامه كودك، جامع متنِ مهم‌ترين رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در زمينه آموزش و پرورش كودك باشد.

فرزند پروری از دیر زمان از موضوعات مورد توجه انسان های بزرگ بوده است. در منابع اسلامی نیز به شیوه های تربیت فرزند اشاره شده است. اندیشمندان اسلامی با الهام گیری از کلام خدا، دستورالعمل هایی در این زمینه ارائه داده اند. در منابع مختلف چهار سبک فرزند پروری مستبدانه، سهل گیرانه، مسامحه کارانه و مقتدرانه مطرح شده است. بر مبنای آموزه های اسلامی، پدر و مادر وظیفه اصلی فرزند پروری را بر عهده دارند. در این مقاله در ابتدا سبک های رایج فرزند پروری مورد بررسی شده در ادامه دیدگاه اسلام در مورد سبک های فرزند پروری آمده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که سبک مقتدرانه نزدیکترین شیوه به روش تربیتی اسلام است. هدف این دیدگاه در نهایت تربیت یک انسان جاه طلب و برتری طلب است ولی هدف اسلام، پیشرفت معنوی با خدمت به همنوع و در نهایت قرب الهی است.

یکی از دغدغه های مهم و همیشگی بشر، سلامت روانی است. انسان همواره به دنبال راه کارها و روش هایی برای درمان بیماری های روانی ـ اخلاقی و تأمین بهداشت روانی بوده است. این نوشتار بر آن است تا راه کارها و روش های تأمین بهداشت روانِ فردی را در نظامی منسجم و کاربردی و با ارائه ی طرحی تازه، با توجه به آموزه های اسلامی بررسی کند. از این رو نگارنده، پس از مفهوم شناسی و تبیین بیماری های روانی ـ اخلاقیِ فردی، ابتدا روش های تأمین بهداشت روانی ـ اخلاقیِ فردی را با دو محور درمان عمومی و درمان اختصاصی آغاز کرده و ذیل هر محور راه کارهای پیش گیرانه و درمانی را در سه سطح پیش گیری های اولیه، ثانویه و ثالثیه یا مقابله، در دوره های مختلف زندگی قبل از تولد، کودکی، نوجوانی و جوانی، میانسالی و کهنسالی و نیز فراسنی، براساس آیات و روایات بررسی می کند تا در نهایت نظامی غنی از روانشناسی اسلامی و اخلاقِ کاربردی اسلام را ارائه دهد. لازم به ذکر است به دلیل گستردگی و غنای روانشناسی اسلامی و اختصار این مقاله، نگارنده ناچار است تنها درآمدی کلی و طرح گونه و همراه با ذکر مثال هایی از آیات و روایات ارائه دهد و نوآوری این مقاله در چینش و تقسیم بندی و نیز برخی گزاره های تازه از آیات و روایات در روانشناسی اسلامی می باشد.

هدف پژوهش عبارت بود از استخراج اصول فرزندپروری در سبک زندگی اهل‌بیت(ع)؛ به این منظور از روش تحلیل نظری رفتار و گفتار آنان، به عنوان الگوی رفتاری، استفاده شد؛ از جمله دستاوردهای پژوهش، عبارت است از اصولی مانند: زمینه‌سازی (چون تربیت پیچیده و پیوسته است، باید در هر مقطع سنی، مقدمات تربیت در مقطع بعد فراهم شود)، پیشگیری (باید به آسیب‌های احتمالی در فرایند تربیت و راه اجتناب از آن توجه شود)، تکریم (هر نوع اقدامی که موجب خدشه‌دار شدن حرمت فرزند می‌گردد نامطلوب است)، تدریج (‌باید برنامه تربیتی به صورت گام‌به‌گام، متناسب با اقتضائات سنی، جنسیتی و... طراحی و اجرا گردد)، توجه به توانایی و ظرفیت متربی (برنامه‌ها باید تناسب با مراحل رشدیِ فرزندان داشته باشد)، عدم تحمیل بر کودک (والدین باید فرزندان را تا قبل از سن تمییز در انجام فعالیت‌های مورد علاقه و تجربه‌آموزی آزاد بگذارند).