جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آستان قدس رضوی به عنوان یک قطب مذهبی مهم در مطالعات تاریخ ایران و تاریخ محلی خراسان جایگاه ویژه ای دارد. در ساختار تشکیلاتی این نهاد مذهبی، منصب تولیت بالاترین مقام به شمار می آید. در کنار این منصب، مناصب دیگری چون نایب التولیه، قائم مقام التولیه و ناظر آستانه وجود دارد که صاحبان این مناصب کارگزاران اصلی آستانه اند. بر اساس منابع و اسناد، منصب تولیت در ادوار قبل از دوران صفوی- از همان قرون اولیه پس از شهادت امام رضا (ع)- تحت عنوان نقیب یا نقبا وجود داشته و افرادی از سادات موسوی و رضوی که از نسل امام رضا (ع) بودند با تصدی منصب نقابت، بر امور آستانه نظارت می کرده اند. این منصب از دوران صفوی با عنوان متولی تغییر نام داده و در دوره قاجار تحت عنوان نایب التولیه ادامه ی حیات می دهد و موقعیت متولی در مقایسه با دوره های قبل، تغییر می کند. این تغییر به دلیل موقعیت سیاسی و مشاغل حکومتی است که متولی قبل از عهده دار شدن منصب تولیت برعهده داشته است. مسائلی چون شیوه های انتصاب متولیان، کارکردها و وظایف و عوامل متعددی بر افزایش حوزه ی اقتدار متولیان تأثیرگذارده است. شاید بتوان مهمترین عامل را در نحوه ی تعاملات این منصب با حکومت مرکزی و والیان خراسان جستجو کرد. در رساله ی حاضر تلاش شده به بررسی سیر تطور، نحوه ی انتصاب و کارکردهای منصب تولیت پرداخته شود. در کنار این مباحث تعاملات این منصب با والیان خراسان و حکومت مرکزی نیز مورد بحث قرار گرفته و در انتها عوامل تأثیرگذار بر این منصب مورد تحلیل واقع شده است.روش مورد استفاده برای انجام این پژوهش از نوع روش تحقیق تاریخی است. برای جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و اسناد موجود در مراکز اسنادی کشور بهره گرفته شده است.

موقعیت و جایگاه مذهبی مشهد بخاطر قرار گرفتن مزار امام هشتم شیعیان دوازده امامی در این شهر باعث شده است تا در دوران گذشته همچون امروز هر ساله سیل عظیمی از زائران مسلمان از مناطق مختلف ایران وکشورهای همجوار به این شهر وارد شوند. این زائران از مناطق مختلف جغرافیایی, اقوام و نژادهای گوناگون و خاستگاههای اجتماعی متفاوتی بوده اند که در حقیقت با انگیزه زیارت رنج پیمودن راههای دور و نزدیک را بر خود هموار ساخته اند. در این پایان نامه سعی بر آن است تاریخچه چگونگی پیدایش وشکل گیری این مرکز زیارتی ، میزان توجه و اهتمام حکومتها در توسعه و آبادانی این شهر ،اوضاع سیاسی – اجتماعیحاکم بر آن ، تشکیلات و تأسیسات زیربنایی همچون موقوفات و مراکز خدماتی و رفاهی مورد نیاز زائرین و اقدامات متولیان دوره قاجاردر این راستا را مورد بررسی قرار دهد تا از رهگذر آن به شناسایی عوامل تأثیر گذاربر افزایش و کاهش آمار جمعیت زائرین مشهدنائل گردد و در پایان شناخت ویژگیها و شاخصه های فرهنگی -اجتماعی زائرین و تعاملات آنها با تشکیلات آستان قدس در دوران حکومت قاجاریه مهمترین رسالت این تحقیق می باشد.