جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی ازمقوله های اصلی بلاغت؛علم بیان می باشد.ابتدایی ترین وساده ترین گونه در میان انواع بیانی؛تشبیه است که دیگر گونه ها ازجمله استعاره وتشخیص وحتی رمز وکنایه برمبنای آن بنا نهاده شده است.حال اگر برای بیان وجه شباهت؛دو طرفتشبیه (مشبّه ومشبّه به)را ذکر کنیم که دراین صورت با تشبیه سروکارداریم و یا از ذکر یکی از طرفین بپرهیزیم، درهر صورت با زیر ساخت تشبیهی مواجه ایم.تشبیه بین عناصر عینی وذهنی پیوند ایجاد می کند،پیوندی که به طور ظاهری و دیداری در بعضی موارد امکان ظهور ندارد.عناصر به کاررفته در اشعار شاعران برگرفته از محیط اجتماعی ونحوه ی زندگی،طبیعت وگونه های گیاهی وجانوری، موجودات ماورائی وآسمانی می تواند باشد.با استفاده از تشبیه هریک از این عناصر درکنار عنصر دیگر قرار می گیرد وبهتر شناسانده می شود.هر چه میزان تفاوت دورکن به کار برده شده بیشتر باشد؛ آن تشبیه را دلپسند تر وجذّاب تر نشان می دهد زیرا ذهن خواننده بیشتر وبیشتر درگیر می شود و این دلپسندتر شدن بسته به قوّه ی خیال واندیشه ی شاعر دارد در اینکه بتواند تضاد را در کمال توافق جلوه دهد و اندیشه با کمک عناصر بیانی به ویژه تشبیه که بارزترین صور خیالی است به این مهم می رسد.اندیشه ی شاعران با تأثر احساس از محیط وطبیعت وعنصر خیال دست به آفرینش ادبی می زند؛بدون نیروی خیال هیچ کدام از دو عنصر اندیشه واحساس نمی توانند به آفرینش هنری برسند و شاعر باالهام از شگرد های نوسازی تشبیه؛ شکل ساخته شده را تزیین می نماید. ابزار های نوسازی در تشبیه موجب به وجود آمدن انواع تشبیه در علم بیان شده اند،هرچند این شگردها ازقبل تعیین شده می باشد وطبق اصول بلاغت در شا خه ی علم بیان قرار گرفته است؛با این وجود امکان رشد وبرتری هر شاعری در هردوره ی زمانی بسته به کاربرد این ابزارها در اشعار می باشد.در این پژوهش هدف بر این است تا با بررسی تشبیه وانواع آن در غزل سه تن از شاعران کلاسیک ادبیّات فارسی؛سنایی غزنوی،سیّد حسن غزنوی وخاقانی شروانی به میزان بهره مندی این شاعران از گونه ی بیانی تشبیه به عنوان اساسی ترین شگرد زیباسازی کلام پی ببریم.

سید حسن غزنوی (م 556ق) از شاعران توانایی است که شعر و شخصیت او به دلیل زندگی در یکی از پربارترین دوره های شعر فارسی، چنان که باید شناخته نشده است. دیوان وی نخستین بار با اشکالات بسیار در سال 1328 ش. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، منتشر شده است. این اشکالات در چند حوزه ذیل قابل بررسی است: شیوه تصحیح (مشخص نبودن نسخه اساس و ترتیب استفاده از سایر نسخه ها، مشخص نبودن منبع ابیات و اشعار، نقص نسخه ها)؛ نسخه بدل ها (ذکر نسخه بدل ها بدون علامت (/ رمز) نسخه، عرضه ناقص نسخه بدل ها، ترجیح حاشیه بر متن، یکسانی حاشیه و متن)؛ صورت های نادرست؛ افتادگی ها (اشعار، ابیات)؛ اشکالات کلی (تکرار ابیات و اشعار، غلط های چاپی، نداشتن تعلیقات و نقص در نمایه های پایانی، استفاده از منابعی با چاپ های غیرعلمی). گذشته از نکاتی همچون تعیین و توضیح شیوه مشخص تصحیح و عرضه کامل نسخه بدل ها با رعایت جانب امانت که از اصول اولیه و بدیهی تصحیح علمی است و قطعا باید در تصحیح انتقادی این دیوان مد نظر قرار گیرد؛ امروزه نسخه هایی معتبر از دیوان این شاعر نیز به دست آمده است که بسیاری از اغلاط، تصحیف ها و افتادگی های چاپ مدرس را رفع می کند. در این مقاله با ارائه نمونه های متعددی از کاستی های طبع مدرس بر لزوم تصحیح مجدد دیوان سید حسن غزنوی تاکید شده است.