جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ریشه و ماده افعال از مهمترین و اساسیترین قسمتهای هر زبان است. ریشه جزءِ بنیادی واژه است که میان لغتهای تشکیل دهنده یک خانوداه لغوی مشترک است و معنای اصلی آن لغتها را در بردارد و ماده از افزودن جزیی به ریشه ساخته میشود. با استخراج ریشه ها میتوان بسیاری از مبهمات زبانهای ایرانی را در حوزه معنایی و دستوری گشود. ماده های فعلی، اساس ساخت فعلها را در گویشهای مختلف تشکیل میدهند و غالبا از تعدادی ریشه محدود مشتق شده اند. گویشهای تاتی، تالشی و گیلکی از گروه زبانهای ایرانی شمال غربی اند که در حاشیه دریای خزر رایج اند. در این گویشها بسیاری از عناصر زبانهای ایرانی دوره باستان و میانه حفظ شده است. در این مقاله ابتدا به ریشه و ماده های فعلی و چگونگی ساخت آنها در گویشهای مزبور میپردازیم، سپس وجوه تشابه و تفاوت آنها را در این حوزه با یکدیگر بررسی میکنیم.

در اغلب گونه های گیلکی، فعل های «گذشته ساده» پیشوندی تصریفی (/-bv/) دارند که اکثر منابع نحوی گیلکی یا آن را وند وجه دانسته و یا کلا از پرداختن به نقش آن سرباز زده اند. با برافتادن این پیشوند از گذشته ساده، غالبا فعل به گذشته استمراری تبدیل می شود. در این تحقیق نشان داده خواهد شد که وند مزبور، وند وجه، زینت یا زائد نیست و نمودنما محسوب می شود. این وند در گیلکی، با توجه به ملاحظات تاریخی و تحولات صورت پذیرفته، اساسا تصریفی نیست، بلکه به تدریج به سوی تصریفی و دستوری شدگی گام برداشته است. بر این اساس، فرایند فوق، گذشته ساده را از لحاظ صوری به سوی نشان داری سوق داده است و این در حالی است که فعل مزبور در روزگاران پیشین مقوله ای نشان دار نبوده است. بنابراین می توان گفت که ارزش های نشان داری به لحاظ تاریخی و بر پایه تحولات تدریجی، ممکن است تغییر نمایند.