جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین عقلانی نظریه امامت، از مهمترین و کارآمدترین ابزارهایی است که می تواند زمینه گسترش و صدور این اندیشه را به سراسر جهان فراهم آورد. از این رو، در این نوشته برآنیم یکی از نخستین تبیین های عقلانی این دیدگاه را بررسی کنیم؛ تبیینی که به وسیله ابونصر فارابی ارائه شده است. او از نخستین فیلسوفان جهان اسلام است که به ضرورت وجود رئیس اول و جانشین او (امام) در مدینه فاضله توجه کرده و در اثبات آن استدلال عقلی ارائه کرده است. دیدگاه او به گونه ای است که گویا بر مبنای تفکر شیعی بنا شده و تبیین عقلانی آن به شمار می رود. با توجه به این نکته، پرسش اصلی ما در این مقاله این است که آیا ویژگی ها و صفاتی که فارابی برای امام و جانشین رئیس اول در مدینه فاضله بر می شمارد با ویژگی ها و خصوصیات مطرح در کتاب های تشیع تناسب و همخوانی دارد؟ اگر آری آیا استدلال او می تواند مدعای مکتب تشیع را اثبات کند و یا نتیجه آن چیزی غیر از مکتب تشیع است. به منظور دستیابی به پاسخ مناسب در دو مرحله به بررسی این دیدگاه می پردازیم. نخست استدلال فارابی را تبیین می کنیم و سپس هم خوانی آن را با نظریه امامت در مکتب تشیع مورد بررسی قرار می دهیم.

در مکتب تشیع، امامت یکی از اصول مسلم اعتقادی است. این اصل در ردیف نبوت جای دارد. امامت در لغت به معنای دوستی، یاری دادن، به دست گرفتن کاری، فرماندهی کردن، است. در اصطلاح، منصب الهی و خدادادی است که در برگیرنده همه فضیلت‌ها و کمالات انسانی است. مطابق این تعریف، امامان معصوم(علیهم‌السلام)، از سوی خداوند و به وسیله پیامبر(صلّی‌الله علیه و آله و سلّم) تعیین می‌شوند و دارای همان فضائل و امتیازات پیامبر(صلّی‌الله علیه و آله و سلّم) (به جز مقام نبوت) هستند.در این راستا، فارابی و ملاصدرا به تبیین و تحلیل شئونات و جایگاه امامت پرداخته اند.ابتدا فارابی به صورت موجز و مجمل در چارچوب مدینه فاضله به این مسأله پرداخته سپس ملاصدرا به صورت مفصل به این مسأله و لواحق آن با توجه به آیات و روایات مربوطه پرداخته است.