جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده پس از مفهوم‌شناسی بحث، به پیشینۀ اعتقادی وصایت و جانشینی، جایگاه، مبانی و پیش‌فرض‌های بحث در متن مقدس قرآن و کتاب مقدس عبری پرداخته است. او معتقد است اصل امر وصایت در هر دو متن مقدس بروشنی بیان شده است و لذا به یکی از مشترکات بحث یعنی «تنصیصی‌بودنِ امر وصایت» در هر دو متن اشاره می‌کند و می‌کوشد ادعای مذهب تشیع و یهود در باب مقام انتصابی و الهیِ وصی و امام پس‌از پیامبر را اثبات کند. اما درباب بحث وصایت، مهمترین افتراق این‌دو متن، در مقام عصمت پیامبران و جانشینان ایشان است.

یکی از شرحهای مشهور نهج البلاغه، شرح ابن ابی الحدید معتزلی است. شرح ابن ابی الحدید به لحاظ ادبی و تاریخی ممتاز است و بایستی بدین ویژگی ها معرفی شود. ابن ابی الحدید درشرح خود افزون بر انجام تفسیرهای معمول در حوزه مفردات و جملات نهج البلاغه - که غالبا رنگ بلاغی و کلامی هم دارد - از راه های مختلف اصالت نهج البلاغه را اثبات کرده است. برخورد ایجابی با اصیل بودن نهج البلاغه و در نتیجه نشان دادن برتری های کلام علی (ع) بر سخنان سخنوران مهم عرب، تحلیل کلام علی (ع) با استفاده از قاعده های ادبی و به عبارتی استناد به وحدت سبک و اسلوب در نهج البلاغه - در عین قایل بودن به تواتر بخشهایی از این کتاب - و طرح شبه های وارد شده بر نهج البلاغه و پاسخگویی به آنها، ازجمله راه هایی است که ابن ابی الحدید در اثبات اصالت نهج البلاغه پیموده است. این مقاله بر آنست که مهمترین کوشش های ابن ابی الحدید را در زمینه های یاد شده بررسی کند.

چکیدهمسأله‎ی وصایت و خلافت از انبیا، یکی از مسایل جنجالی و مهم در جهان اسلام است که اختلاف در آن تا به حال تبعاتی جبران نا پذیر داشته است. از اینرو، قاعده و قانون این مسأله را با مراجعه به قرآن، روایات ودیدگاه متکلمان مورد بررسی قرار دادیم، تا شاید در جهت کاستن از آن تبعات موثر افتد. بنابر روایات و بعض نقل های تاریخی اوصیای انبیا کسانی هستند که بعد از انبیای صاحب شریعت امر هدایت مردم را به عهده دارند. براساس نقل ایندو منبع، هر نبی ملزم به وصیت بوده و از برخی اوصیا؛ مانند شیث، یوشع بن نون، شمعون بن صفا و علی بن ابی طالب علیه السلام نام برده اند. در قرآن از این عنوان( وصایت انبیا) خبری نیست، ولی شواهد و قرائن فراوانی در این کتاب مقدس بر تأیید وصایت انبیا وجود دارد. عمدۀ آن قرائن و شواهد این است که امامت و خلافت به خاطر تحقق حاکمیت إلاهی و اتمام حجّت استمرار دارد. استفادۀ وصایت از این قرائن و شواهد به این صورت است که خداوند نبوت و امامت را در خاندان نوح و ابراهیم علیهما السلام قرار داده است. معنای این سخن این است که هیچ وقت بار امامت و نبوت زمین نمی‎ماند. کسانی که برای تحمّل نبوت و امامت برگزیده می‎شوند؛ یا به انتخاب مستقیم و بی واسطه است یا با انتخاب با واسطه( یعنی آن کسی خود اول به نبوت یا امامت برگزیده شده است نبی یا امام بعد خود را تعیین می‏کند). از صورت دوم، در روایات به وصایت تعبیر شده است. از اینرو، اوصیای انبیا یا نبی است یا امام. به همین جهت وصایت در روایات برای انبیا قانون ثابت إلاهی شمرده شده است و از اوصیا به خلفاءالله، حجّت إلاهی، امام، ولی و هادی تعبیر شده است. از ویژگی‏های دیگری که در روایات برای اوصیا بیان شده است عصمت و علم فرا بشری است. متکلمان شیعه، سلسله وصایت را قبول دارند و آن را مانند نبوت مقتضای حکمت خداوند می‎دانند و اوصیا را امام و حجّت خدا و وظیفه‎ی آنان را هدایت، پاسداری از دین و شریعت، نظارت برکردکار و افکار مردم. از اینرو، به لزوم و استمرار وصایت قائلند. در روایات برای لزوم واستمرار وصایت؛ جهات متعددی ذکر شده است؛ از جمله در نظام درتشریع حفظ دین، هدایت طالبان هدایت و اتمام حجّت برای معاندان و در نظام تکوین، واسطه‎‏ی دریافت فیض و رحمت خداوند است. لزوم استمرار وصایت مستفاد از آیات قرآن تحقق حاکمیت إلاهی و اتمام حجّت است. کلید واژه‎ها : بررسی‎کلامی، وصی و وصایت، امام و امامت، خلیفه وخلافت، ولی وولایت، حجّت، انبیا و نبوت.