جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار، به شیوه نگارش آثار کلامی شیخ مفید، میزان بهره مندی وی از نقل و عقل، رویکرد او در موارد تعارض عقل و نقل و شیوه مواجهه با آراء دیگران پرداخته شد و در پایان برای تعیین حدود دقیق این روش، آن را با سایر روش ها مقایسه کرده است.

ابوصلاح حلبی، فقیه و متکلم امامی قرن پنجم و از شاگردان سید مرتضی و شیخ طوسی است. به لحاظ روش کلامی، متلق به مکتب عقل گرایی غیر فلسفی متکلمان شیعی بغداد است. این مقاله به بیان تفکرا ایشان پرداخته است.

روش معتزلیان در بحث، روش عقلی بود. این روش به دو قسم فلسفی و غیر فلسفی تقسیم می گردد. سوال این است که معزلیان به کدام یک از این دو پایبند بودند؟ بررسی آثار به جای مانده از معتزله حکایت از این دارد که آنها در این مساله یکسان عمل نکرده اند، گروهی از آنها از روش عقلی غیر فلسفی و گروهی دیگر از روش عقلی فلسفی بهره جسته اند. به عقیده برخی از متفکران، معتزله عقل را فراتر از مسلمات دینی می نشاندند، اما این سخن با واقعیات مطابقت ندارد. چه اینکه معتزله در عین حال که به عقل و عقلگرایی اعتماد کامل داشتند، اما هرگز آن را بر مسلمات دینی مقدم نمی داشتند. آنها عقل را فقط در مواردی که هیچ راهی جز تمسک به عقل در میان نباشد بر نقل مقدم می داشتند و در همین عرصه اگر تعارضی بین عقل و نقل حاصل می شد، عقل را مقدم کرده و در حد امکان ظاهر نقل را تاویل می بردند تا با حکم صریح عقل سازگار افتد. اما آنجا که وحی نظر مسلم دین را بیان کرده، این چنین نبوده که معتزلیان فهم عقل را بر امر مسلم وحیانی مقدم بدارند.