جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مشروعیت مداخله به نفع بیداری اسلامی معاصر در جهان عرب را تنها یک اصل می تواند به نیکی توجیه کند و آن اصل اسلامی حمایت از مستضعفان است و نیز تنها، اصول «منع توسل به زور» و «عدم مداخله» در حقوق بین الملل معاصر است که می تواند مانع تحقق این اصل اسلامی شود. هرچند اصل عدم مداخله از جمله اصول بین المللی است که کلیت آن به نوعی در نظام حقوقی اسلام هم پذیرفته شده است، اما در هر دو نظام حقوق بین الملل معاصر و اسلام موارد متعددی به عنوان استثنا بر این اصل لحاظ شده است که یکی از آن ها مداخله بشردوستانه است. این پژوهش در مقام تطبیق، به بررسی عاملی مهم که زیرساخت های نظری و بعضا عملی بخشی از رفتار و روابط خارجی یک دولت اسلامی (مانند جمهوری اسلامی ایران) را صورت بندی و سازه مند می نماید، یعنی اصل اسلامی حمایت از مستضعفین در شرایط کنونی بین المللی و مطالعه نسبت این اصل با اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل می پردازد.

آنچه در ادبیات حقوق بین الملل، «مداخله بشردوستانه» نام گرفته است، توسل به قوای نظامی توسط نهاد حافظ صلح و امنیت بین المللی (شورای امنیت) در قالب فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد است که به جهت جلوگیری از نقضهای فاحش و گسترده حقوق بشر در داخل مرزهای ملی صورت می گیرد.اقدام به مداخله بشردوستانه در دو دهه اخیر (از جنگهای داخلی در عراق و سومالی، تا درگیری های قومی و نژادی در کوزوو و دارفور) با توجه به طبع و سرشت سیاسی شورا و یا منافع اعضا دایم آن که عموما تابع شرایط و اوضاع و احوال موجود بوده است، این بحث را مطرح می کند که شورای امنیت به عنوان رکن اجرایی سازمان ملل متحد قانونا ملزم است در فرآیند مداخله بشردوستانه موازینی را مورد توجه قرار دهد و قیودی را رعایت کند. 

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در دوران جنگ سرد رقابت در زمینه های گوناگون میان دو بلوک شرق و غرب بر اساس دو ایدئولوژی متفاوت در جریان بود و دو طرف از تمامی ابزارهای در دسترس استفاده می نمودند. یکی از این ابزارها که به ویژه ایالات متحده به آن تکیه می کرد حقوق بشر بود. ایالات متحده نقض حقوق بشر در بلوک مقابل را محکوم می کرد و از این موضوع در میان متحدین خود به سادگی می گذشت. پایان جنگ سرد و پیروزی لیبرال دموکراسی در کنار شرایط جدید بین المللی این انتظار را به وجود آورده بود که معیارهای دوگانه در حقوق بشر توسط ایالات متحده به کناری گذاشته شود. با این وجود آنچه که در عمل پس از سال 1990 مشاهده شد یادآور فضای جنگ سرد بود. ایالات متحده همچنان به نقض حقوق بشر توسط کشورهای متحد خود که منافع استراتژیک آن کشور را تامین می کنند توجه چندانی ندارد و در مقابل به نقض حقوق بشر در کشورهایی که نظم بین المللی مطلوب آمریکا را به چالش می کشند تاکید فراوان می کند. ایالات متحده تلاش می کند رفتارهای واقع گرایانه خود را لیبرالیستی و منطبق بر آرمان های بشری جلوه دهد اما همچنان منافع ملی آمریکا راهنمای آن کشور در رفتار سیاست خارجی می باشد و در مواقع لازم از حقوق بشر به عنوان یک ابزار در سیاست خارجی بهره برداری می نماید. سوالی که این مقاله به دنبال پاسخگویی به آن می باشد عبارت است از این که: تاثیر حقوق بشر بر روابط میان ایالات متحده و کشورهای در حال توسعه از سال 1990 میلادی به بعد چگونه بوده است؟

مفهوم «مداخله بشردوستانه» حاکی از تفوق یافتن اصلِ مترقی «عدالت» بر اصل کلاسیک «حاکمیت» کشورها است. طبق این مفهوم، در صورت وقوع جنایت های فاحش حقوق بشر از سوی حاکمان ستمگر، حق حاکمیت آنها مخدوش شده و بنا به شرایطی، «مداخله» در امور داخلی آنها تجویز می گردد. بر این اساس، با وقوع جنایت های گسترده حقوق بشری در سال های پس از جنگ سرد در رواندا، یوگسلاوی، سومالی و...، جامعه بین المللی نسبت به «فرهنگ حقوق بشر» متعهد گردید و برای جلوگیری از نسل کشی، شکنجه و تجاوز اساسی به حقوق انسان ها مداخلات بشردوستانه را دردستور کار خود قرار داد. در همین راستا، نظریه پردازان مختلف روابط بین الملل نیز تلاش های نظری متفاوتی را برای درک پیدایی این مداخلات صورت دادند. نظریه پردازان با استفاده از نظریات گوناگون نظیر واقع گرایی، سازه انگاری، لیبرالیسم و... سعی در تبیین مفهومی این پدیده داشته اند. این مقاله نیز ضمن استفاده از نظریات مذکور، سعی دارد مداخله بشردوستانه و ارتقای آن به اصل «مسوولیت حمایت»را در چارچوب مکتب انگلیسی و گرایش های کثرت گرایی و همبسته گرایی آن مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.