جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه صدوده سوره مبارکه آل‌عمران به تمجید از امت اسلامی به عنوان «برترین امت» می‌پردازد و وظایف اخلاقی آنها از جمله امر به معروف و نهی از منکر را بیان می‌کند. از دیدگاه مفسران شیعه مانند علامه طباطبایی، شیخ طوسی، و سایر مفسران برجسته، مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، تلاش شده است تا با مقایسه تفاسیر مختلف، ارتباط مفاهیم مطرح شده در آیه با تعالیم اجتماعی، اخلاقی و سیاسی اسلام روشن شود. نتایج نشان می‌دهد که مفسران شیعه با تأکید بر جنبه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی و نقش امت اسلامی در هدایت جامعه، تفاسیر عمیق و متنوعی ارائه داده‌اند که هرکدام از ابعاد متفاوتی به فهم آیه پرداخته‌اند؛ از جمله اینکه در این آیه مسلمانان به دلیل امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح جامعه انسانی و ایمان به خدا بهترین اُمت از سوی خداوند معرفی می شوند. در تفسیر روایی آیه از حضرت امیرالمومنین(ع) نقل شده است که برتری حضرت رسول اکرم(ص) بر همه پیامبران و برتری امت اسلام بر دیگر امت‌ها به دلیل همین آیه شریفه است. برخی فقیهان برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر یا واجب عینی بودنش به همین آیه استدلال کرده‌اند. شیخ طوسی، فاضل مقداد و ابن‌شهرآشوب امر به معروف و نهی از منکر را با استناد به دلایلی مانند آیه صدوده سوره آل‌عمران، واجب عینی دانسته‌اند. به گفته شیخ مفید این آیه با ستایش امت به امر به معروف و نهی از منکر در کنار واجبی چون ایمان به خدا دلالت بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر دارد. بر اساس تفسیر جامع و اجتهادی مخاطب در این آیه، عموم مسلمانان هستند، همان طور که سایر خطابات قرآن چنین است و اینکه بعضی احتمال داده اند مخصوص مهاجران و مسلمانان نخستین یا درباره ابن مسعود و سالم مولی ابی‌حذیفه و ابی‌بن کعب و معاذ بن جبل باشد، هیچگونه دلیل متقنی بر این ادعا ارائه نشده است. این موضوع در راستای ضرورت پرداختن به مساله امر به معروف و نهی از منکر و نیز معرفی ویژگی های امت برتر به روش کتابخانه ای با مراجعه به منابع تفسیری و در پردازش اطلاعات از روش توصیفی و تحلیلی، سعی نموده ابعاد مختلف آیه مورد بحث را کشف نماید

عشق روانی است و ذات و جوهر انسان است و عشق الهی احساس و دلبستگی وجودی بین انسان و علت اوست که سرریز می کند و اثر را به کمال خود می رساند در مدار عشق و محبت می چرخد و از آنجایی که انسان بخشی از آفرینش است که از محبت خداوند به خود سرچشمه می گیرد، انسان بخشی از این جهان است که خداوند متعال عشق خود را به ذات اقدس خود نشأت می دهد و از آنجا که عشق به یک چیز، ایجاب می کند. عشق به آثار آن، خلقت از آثار ذات اقدس است، پس خداوند متعال دوستدار خلقت خود بوده است، پس کمال آنچه هست، رسیدن آن در حرکت به سوی کمال خود از طریق عشق است سلسله مراتبی از یک مرتبه تا شدیدترین آن و بزرگترین محبت آن است که انسان را به کمال حقیقی و مطلق که همان حق تعالی است مجذوب کند و با عمل به اوامر خداوند در علم و سلوک و رفتار به سوی خداوند سیر کند. اطاعت از رسولش و اولیای اوست و همانگونه که خداوند خلقت خود را دوست دارد فطرتاً خداوند را دوست دارد تعداد دفعاتی که کلمه محبت در قرآن آمده است و به اشکال مختلف می باشد. اصیل و عینی و اعتراف به وجود و ضرورت آن محبت انسان به خدا و محبت خداوند به انسان است و دوستدار خدای متعال ناظر اعمال و کردار اوست و همیشه خدای جاوید را می بیند. در نهان و آشکار او را تماشا می کند و به همین دلیل از گناه دوری می کند، بلکه به حد «عشق شدیدتر» می رسد که در ذهن خود به گناه فکر نمی کند، در نتیجه آینه ای می شود که در آن صفات نیکوکار و امین و توبه کننده و پاک شده نازل می شود، مفسران در تعبیر محبت بین کسانی که می گویند تمایل و جاذبه و نوعی اراده است اختلاف کرده اند. برخی می گویند که بنده خدا را دوست ندارد. زیرا امر محبت، تجانس است و برخی می گویند جایز نیست بگوییم خداوند بنده را دوست دارد, زیرا عشق به دلیل تفاوت ارجاعات فکری بین آنها یک نیاز است. این پژوهش به دنبال تفسیر آیات عاشقانه سوره بقره و آل عمران از نظر محقق الجوادی آملی، فقیه، فیلسوف و محقق در تفسیر التسنیم است و محقق آلوسی در تفسیر او از روح معانی، به عنوان یکی از قطب های تصوف و یکی از مفسران اصلی مکتب اهل سنت، محقق در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده است که محقق جوادی آملی عشق را حاصل لذت و نشاط می داند و عشق را مفهومی واقعی و مشترک بین مرتبه الهی و مرتبه کیهانی می داند، لذا انتساب آن به خداوند و انسان نیز جایز است. و اینکه محبت از یک سو نتیجه علم و از سوی دیگر دلیل بر پیروی و تسلیم است محقق آلوسی تعریف خود از عشق الهی را بین تصرف گوینده اشعری می چرخاند و محبت می بیند. به عنوان یک نوع اراده، خداوند بندگان خود را به معنای راضی بودن و پاداش دادن به آنها، و محبت به بنده به معنای پیروی و تسلیم، و بین حلقه صوفی شناس که آن را گرایش می بیند، دوست دارد. از بنده به سوی کمال، و اشتیاق به خداوند متعال که فنای بنده در خداوند است، و به این نتیجه رسیده ایم که بین الجوادی آملی و آلوسی نقاط اشتراک و تمایز وجود دارد نسبت به معرفت، نوعی اشتراک وجود دارد و هر گاه افکار به سمت علم کلام سوق داده می شود، می بینیم که بین آنها نقاط اختلاف وجود دارد. کلیدواژه ها: عشق الهی، تفسیر سوره بقره، تفسیر سوره آل عمران، تفسیر تسنیم، تفسیر روح المعانی. عشق روانی است و ذات و جوهر انسان است و عشق الهی احساس و دلبستگی وجودی بین انسان و علت اوست که سرریز می کند و اثر را به کمال خود می رساند در مدار عشق و محبت می چرخد و از آنجایی که انسان بخشی از آفرینش است که از محبت خداوند به خود سرچشمه می گیرد، انسان بخشی از این جهان است که خداوند متعال عشق خود را به ذات اقدس خود نشأت می دهد و از آنجا که عشق به یک چیز، ایجاب می کند. عشق به آثار آن، خلقت از آثار ذات اقدس است، پس خداوند متعال دوستدار خلقت خود بوده است، پس کمال آنچه هست، رسیدن آن در حرکت به سوی کمال خود از طریق عشق است سلسله مراتبی از یک مرتبه تا شدیدترین آن و بزرگترین محبت آن است که انسان را به کمال حقیقی و مطلق که همان حق تعالی است مجذوب کند و با عمل به اوامر خداوند در علم و سلوک و رفتار به سوی خداوند سیر کند. اطاعت از رسولش و اولیای اوست و همانگونه که خداوند خلقت خود را دوست دارد فطرتاً خداوند را دوست دارد تعداد دفعاتی که کلمه محبت در قرآن آمده است و به اشکال مختلف می باشد. اصیل و عینی و اعتراف به وجود و ضرورت آن محبت انسان به خدا و محبت خداوند به انسان است و دوستدار خدای متعال ناظر اعمال و کردار اوست و همیشه خدای جاوید را می بیند. در نهان و آشکار او را تماشا می کند و به همین دلیل از گناه دوری می کند، بلکه به حد «عشق شدیدتر» می رسد که در ذهن خود به گناه فکر نمی کند، در نتیجه آینه ای می شود که در آن صفات نیکوکار و امین و توبه کننده و پاک شده نازل می شود، مفسران در تعبیر محبت بین کسانی که می گویند تمایل و جاذبه و نوعی اراده است اختلاف کرده اند. برخی می گویند که بنده خدا را دوست ندارد. زیرا امر محبت، تجانس است و برخی می گویند جایز نیست بگوییم خداوند بنده را دوست دارد, زیرا عشق به دلیل تفاوت ارجاعات فکری بین آنها یک نیاز است. این پژوهش به دنبال تفسیر آیات عاشقانه سوره بقره و آل عمران از نظر محقق الجوادی آملی، فقیه، فیلسوف و محقق در تفسیر التسنیم است و محقق آلوسی در تفسیر او از روح معانی، به عنوان یکی از قطب های تصوف و یکی از مفسران اصلی مکتب اهل سنت، محقق در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده است که محقق جوادی آملی عشق را حاصل لذت و نشاط می داند و عشق را مفهومی واقعی و مشترک بین مرتبه الهی و مرتبه کیهانی می داند، لذا انتساب آن به خداوند و انسان نیز جایز است. و اینکه محبت از یک سو نتیجه علم و از سوی دیگر دلیل بر پیروی و تسلیم است محقق آلوسی تعریف خود از عشق الهی را بین تصرف گوینده اشعری می چرخاند و محبت می بیند. به عنوان یک نوع اراده، خداوند بندگان خود را به معنای راضی بودن و پاداش دادن به آنها، و محبت به بنده به معنای پیروی و تسلیم، و بین حلقه صوفی شناس که آن را گرایش می بیند، دوست دارد. از بنده به سوی کمال، و اشتیاق به خداوند متعال که فنای بنده در خداوند است، و به این نتیجه رسیده ایم که بین الجوادی آملی و آلوسی نقاط اشتراک و تمایز وجود دارد نسبت به معرفت، نوعی اشتراک وجود دارد و هر گاه افکار به سمت علم کلام سوق داده می شود، می بینیم که بین آنها نقاط اختلاف وجود دارد.

از جمله مباحثی که محل آراء مختلف می­باشد، معنایابی خالقیت نسبت به غیر خدا است که اعتقاد به هر طرف دارای آثار متعددی بوده که حتی منجر به تشکیل نحله­های مختلف فکری شده است. تعطیل و تشبیه دو فکر انحرافی در معرفة الله است که سفرای الهی از آن نهی کرده و هر دو را ابطال نموده­اند و در برابر این اقوال قول به "تنزیه" را طرح نمودند؛ در تفکر اندیشمندان، گاهی خالقیت حقیقی به غیر خدا نسبت داده شده و گاهی خالقیت به نحو مجاز. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی، به صورت تطبیقی، نظرات اهل سنت بیان شده و سپس مبانی کلامی اندیشمندان شیعی مورد بررسی قرار گرفته و اصلی از آن اتخاذ گشته که طبق آن اصل به تفسیر آیه «أَنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ» (آل عمران: 49) پرداختیم. با در نظر گرفتن مبانی کلامی شیعی از جمله، امکان و افتقار شیء متجزی (غیر مجرد)، عدم قابلیت خلق برای وجود حادث و انحصار علت فاعلی مستقل در خدا به این اصل دست یافتیم که اگر خلقت را به معنی درست آن _ که همان خلق و ایجاد لا من شیء است_ در نظر گرفتیم، پس چنین چیزی یک امر دفعی بوده و محال است مستند به دو فاعل و خالق باشد. بنابراین خالقیت فعل مخصوص خدا بوده و انتساب به غیر خدا به صورت مجازی می­باشد.

در آیات ۱۲۴ و ۱۲۵ سوره آل‌عمران به وعده امداد الهی با سه و پنج هزار فرشته اشاره شده است. این آیات که پس از یادآوری نصرت الهی در جنگ بدر و در میان آیات مربوط به جنگ احد قرار دارند، محل اختلاف نظر درباره زمان صدور وعده‌ها، چگونگی تحقق آنها و زمان نزول آیات (قبل یا بعد از احد) شده‌اند. روایات تفسیری و نظرات مفسّران نیز در این زمینه متنوّع‌اند و با بعضی از این فرضیّه‌ها همپوشانی دارند. این تنوّع، موجب شده که درک روشنی از وعده امداد الهی در این جنگ‌ها حاصل نشود این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی-تحلیلی، فرضیه‌های سازگار با آیات را بررسی و دیدگاه‌ها را در سه محور «صدور هر دو وعده در بدر»، «صدور هر دو وعده در احد» و «صدور وعده نخست در بدر و وعده دوم در احد» دسته‌بندی کرده است.

انتخاب و گزینش هر مبنای تفسیری به انتخاب روش و قواعد تفسیر خاصی منتهی می‌گردد. بدین جهت، مفسران در اغلب موارد، بر اساس دیدگاه و مبانی خود، روش های تفسیری متفاوتی برمی‌گزینند و در نتیجه، تفاسیری متمایز و در مواردی ناسازگار با یکدیگر فراهم می‌آورند. از جمله مباحثی که محل آراء مختلف می‌باشد، تفسیر خالقیت نسبت به غیر خداوند است. اعتقاد به هر طرف دارای آثار متعددی بوده که حتی منجر به تشکیل نحله‌های مختلف فکری شده است. در تفکر اندیشمندان، گاهی خالقیت حقیقی به غیر خدا نسبت داده شده و گاهی خالقیت به نحو مجاز به غیر خدا منسوب شده است. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی، مبانی کلامی اندیشمندان شیعی مطالعه و اصلی از آن اتخاذ گشته که طبق آن اصل به تفسیر آیه «أَنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ» (آل عمران: 49) پرداختیم. با در نظر گرفتن مبانی کلامی شیعی از جمله، امکان و افتقار شیء متجزی (غیرمجرد)، عدم قابلیت خلق برای وجود حادث و انحصار علت فاعلی مستقل در خدا، به این اصل دست یافتیم که اگر خلقت را به معنی درست آن در نظر گرفته شود، که همان خلق و ایجاد لا من شیء است، پس چنین امری دفعی بوده و محال است به دو فاعل و خالق مستند باشد. بنابراین طبق تفسیر شیعه خالقیت فعل مخصوص خدا بوده و انتساب به غیر خدا به صورت مجازی خواهد بود.

جایگاه‌شناسی زن در قرآن ازجمله مباحث مهم زن‌پژوهی است که قرآن کریم در آیات مربوط به زنان ازجمله آیات ۲۲۲ و ۲۲۳ بقره و 6 آل‌عمران بدان پرداخته است. برخورد نامناسب برخی مردان در جوامع موجب شده تا بهانه‌ای به دست مخالفان اسلام بیفتد و ادعا کنند که زن در اسلام، از کمال انسانی و شخصیتی برخوردار نیست. از‌این‌رو انجام پژوهش در موضوعی که مربوط به جایگاه ارزشی جنس مؤنث است ضرورت دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان داده است که در آیة شریفة 222 و223 به این نکته و ظرافت در دو حیطه رحم و پاک‌سازی و مهیا نمودن آن برای ظهور امر و اراده الهی اشاره شده، چنان‌که در آیة دوم سورة «انسان»، تلویحاً به جایگاه زن در مسئلة تحقق خلقت که در اختیار نطفه ممزوج است پرداخته شده که منجر به ارزش‌گذاری مثبت می‌شود.