جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علوم ادبی همواره جایگاهی ویژه در میان عالمان دینی داشته، چرا که فهم صحیح قرآن و حدیث مستلزم درک دقیق قواعد زبانی آن است. در این میان، علامه محمدباقر مجلسی با تألیف کتاب ارزشمند بحارالانوار نقشی برجسته در تبیین مفاهیم دینی ایفا کرده است. هرچند این اثر بیشتر به جنبه‌های فقهی، کلامی و تاریخی شهرت دارد، اما بررسی‌های نحوی و صرفی وی نیز در لابه‌لای متون آن قابل توجه است. علامه مجلسی با بهره‌گیری از اصطلاحاتی چون «بیان»، «أقول» و «التوضیح» به تحلیل زبانی احادیث پرداخته، به گونه‌ای نظام‌مند قواعد زبان عربی را در خدمت تفسیر متون دینی به کار گرفته است. تسلط وی بر مباحث ادبی در تمام جلدهای این کتاب مشهود است و این امر تأثیری بسزا در عمق بخشی به فهم حدیث دارد. واکاوی این بُعد از بحار الانوار، گامی مهم در شناخت جنبه‌های علمی و ادبی حدیث به شمار می‌آید. پژوهش حاضر به روش «کتابخانه‌ای» و رویکرد «توصیفی - تحلیلی» در راستای بررسی آراء ادبی علامه مجلسی در جلدهای (30)، (31) و (32) کتاب شریف «بحارالانوار طبعه الوفاء لبنان» و کشف روش ایشان در استفاده از قواعد عربی برای روشن ساختن تاثیر علوم ادبی در فهم دقیق احادیث منعقد شده است. در ابتدا تحقیق به مباحثی حول علامه مجلسی و کتاب بحارالانوار پرداخته شده است. سپس تفاوت معنایی ابواب ثلاثی مجرد و مزید و خصوص باب افعال و تفعیل در آیات و روایات بررسی و تحلیل شده است. در ادامه به فراخور موضوع، مبحث عطف‌بیان و بدل بررسی شده است. و در پایان شماری از کنایات به‌کاررفته در روایات بررسی شده و ضمن تبیین و تفسیر آن‌ها، دیدگاه علامه مجلسی تحلیل شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که وی در شرح خود، گاه کنایه را به معنای لغوی آن به‌کار برده، گاه به معنای اصطلاحی و در برخی موارد نیز اصطلاح کنایه را به جای مفاهیمی چون استعاره و مجاز مرسل استفاده کرده است. پژوهش حاضر نشان میدهد که علامه مجلسی با احاطه کم‌نظیر بر علوم ادبی، از این دانش بمثابه ابزاری کارآمد در تفسیر و شرح احادیث بهره برده است. بااینحال، واکاویهای ادبی او عمدتاً بر پایه بکارگیری قواعد پیشین استوار بوده و کمتر به نوآوری در ارائه نظریههای بدیع یا نقد ساختارهای گذشته پرداخته است. این مطالعه همچنین بر این نکته تأکید دارد که علوم ادبی نقشی بنیادین در فهم دقیق متون دینی ایفا می‌کند و علامه مجلسی با تسلط بر این دانش، توانسته است ژرف‌اندیشانهتر به کشف لایههای معنایی روایات نائل آید.