جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تحلیل محصولات فرهنگی به‌طور اعم و سینمای ایران به‌طور اخص، سه جریان سینمایی قابل‌تشخیص است. در آغاز دهه چهل، فیلمفارسی، به‌مثابه رسانه‌ای صنعتی، «متن غالب» و «گفتمان هژمونیک» سینمای ایران بود. در همین دهه، سینمای مستقل و روشن‌فکرانه، به‌منزله رسانه‌ای هنری، در حکم آنتی‌تز سینمای فیلمفارسی، خود را در مقام «گفتمان مقاومت» صورت‌بندی کرد و بازنمایی متفاوت و متضادی از جامعه ایرانی ارائه نمود. از بطن تحولات و تنازعات گفتمانی، و در سال‌های پایانی دهه چهل، سینمای موج‌نو، در حکم رسانه‌ای هنری ـ صنعتی سر برآورد که با تلفیق مضمون‌ سینمای فیلمفارسی‌ و فرم سینمای مستقل، سنتزی از دو جریان پیشین بود. در دهه پنجاه، سینمای موج‌نو، طی تطورات انگاره‌های درون‌گفتمانی و متأثر از عناصر گفتمان‌های رقیب، رفته‌رفته، متن غالب سینمای ایران شد. در کنار آن، سینمای مستقل، با تثبیت خود در مناسبات سینمایی، به «متن سرگردان»ای بدل گشت که اگرچه از فقدان امکان بسیج عمومی رنج می‌برد؛ اما نزد گروه‌های نخبه، از جایگاهی ممتاز برخوردار بود. فیلمفارسی، اما از میانه دهه پنجاه به سراشیبی ورشکستگی افتاد و در آستانه انقلاب اسلامی ایران، «متن حاشیه‌ای» سینمای ایران بود. در این پایان‌نامه، و با تحلیل گفتمان جریانات سینمایی، وجود تناظرات و تشابهاتی میان گفتمان‌های سینمایی و گفتمان‌های سیاسی ـ اجتماعی در جامعه ایرانی، مورد بررسی قرار گرفته و تلاش گشته نشان داده شود که چگونه تطور، تعدیل، تغییر و تکامل گفتمان‌های سینمایی بر تحولات اجتماعی تأثیرگذاشته و از آن متأثر بوده است. بدین‌سان، همان‌سان که تحولات ایجادشده در سینمای ایران در دو دهه چهل و پنجاه خورشیدی، نشانی از شیوع نگرش‌های رادیکال، خشونی و انقلابی در جامعه ایران است؛ تحولات موجود در گفتمان‌های سیاسی و اجتماعی نیز موید این نکته است که پس از کودتای28مرداد1332 و قیام15خرداد1342، گفتمان انقلابی بر دایره شیوع گفتمانی خود افزود و نزاع گفتمانی عالم سیاست را از دوقطبی گفتمان‌های اصلاح‌طلبانه (منتقدین قانونی) ـ گفتمان حکومتی (پهلویسم) به دوقطبی انقلاب ـ ارتجاع بدل ساخت؛ به‌نحوی که در سال 1357، گفتمان‌ حکومتی، متن حاشیه‌ای و گفتمان اصلاح‌طلبانه، متن سرگردانِ متن آشوب‌ناک و انقلابیِ نظام نوین اجتماعی بود.