جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

القرآن الكريم و روايات المدرستين نوشته علامه سيد‌‎مرتضى عسكرى و به زبان عربى است كه در سه جلد نگارش يافته است. نویسنده در اين كتاب به نقد و بررسى رواياتى كه اهل سنت و شيعه دربارۀ قرآن كريم روايت كرده‌اند مى‌پردازد.محور بحث در اين كتاب دو اثر؛ یكى از عالمى شيعى؛ یعنى محدث نورى به نام «فصل الخطاب في تحريف كتاب ربّ الارباب» و ديگرى از عالمى سنى به نام احسان الهى ظهير با نام «الشيعة و القرآن» مى‌باشد.هريك از اين دو نویسنده درصدد نقد و ارزيابى يكديگر برآمده‌اند.نویسنده كتاب قسمتهایى از اين دو اثر را كه مربوط به ابحاث قرآنى است نقل و به نقد و بررسى آنها مى‌پردازد. نویسنده قبل از ورود در بحث در جلد اول كتاب، كه در واقع مدخل ورود به بحث اصلى است-به بررسى ويژگى‌هاى جامعه عصر نزول پرداخته و در پایان روايات ذيل را با واقعيت‌هاى تاريخى ناهمخوان مى‌يابد.روايات جمع‌آورى قرآن، روايات زياده و كاستى در قرآن، روايات اختلاف مصاحف، روايات نسخ و إنساء، روايات اختلاف قرائات يا قرائتهاى مختلف و... در جلد اول نویسنده جامعه عرب جاهلى عصر نزول را از چهار زاويه مورد بررسى قرار مى‌دهد: نظام قبيله‌اى؛ وضع اقتصادى جزيرة العرب نظام اجتماعى آن أديان در عصر جاهليت. در بخشى ديگر «تاريخ قرآن» مورد بررسى قرار گرفته و قرآن و آنچه در آنست يعنى معارف دينى و احكام و آداب اسلامى و اقسام معرفت، ويژگى‌هاى سوره‌هاى مكى قرآن؛ یعنى ويژگى‌هاى ادبى و فكرى اين سوره‌ها، داستان شروع دعوت به اسلام كه با دعوت خويشاوندان نزدیک آغاز و با دعوت تمام قبايل عرب پایان يافت، مقابله قريش با قرآن، سياست پيامبر در مورد قرائت و إقراء، تدوين قرآن در مكه و ويژگى‌هاى جامعۀ اسلامى در زمان پيامبر اكرم در اين بخش مورد بحث واقع شده و در پایان اين جلد به توضيح اصطلاحات اسلامى و قرآنى نظير:وحى، قرآن و كتاب و مصحف، سورة و آيه، جزء و حزب و غيره پرداخته شده است.

معجم المؤلفات الشیعیة فی الجزیرة‌العربیة تألیف حبیب آل جمیع مشتمل بر قریب به 2302 عنوان از 580 تن از نویسندگان شیعه در منطقه جزیره العرب است. کتاب مشتمل بر مقدمه، 19 فصل است که هر فصلی یک یا چند علم را دربر دارد. در فصل اول علوم قرآن و فصل آخر به فرهنگ معاصر اختصاص دارد. نویسنده آثاری که در زمینه فواید و نوادر، کشکول و موضوعات پراکنده دیگری نوشته و در ضمن فصول کتاب جای نگرفته را در بخشی مجزا در انتهای کتاب آورده است. شیوه نگارش بدین ترتیب است: ابتدا اسم کتاب سپس معرفی مؤلف، ناشر و سال نشر (اگر کتاب چاپ شده باشد) آمده است.

فصل دوم به تحریف قرآن نزد اهل تسنن می‌پردازد. تحریف قرآن نزد اهل تسنن به دو صورت متصور است: اول تحریف غیر صریح که موضوعش علوم قرآن است؛ یعنی مباحثی که قرآن را به سمت تحریف می‌کشاند، نه قول به تحریف صریح قرآن. نویسنده این مطلب را ضمن چهار مبحث مطرح کرده است: حروف هفت‌گانه، جمع قرآن، قرائات قرآنی و نسخ تلاوت. در میان مباحث، گاهی ملاحظات و اعتراضاتی را بر جزئیات مطروحه در میان مباحث شاهدیم. نویسنده وجه ارتباط میان این مبحث و تحریف قرآن را هم در همین قسمت ذکر می‌نماید. او در نهایت و پایان هر مبحث، نظر شیعه درباره اهم مسائل را هم مطرح می‌کند تا مقارنت و مقایسه و در نهایت قضاوت (میان مذهب اهل‌بیت (ع) و عامه) برای خواننده آسان‌تر شود. اما درباره نظریات وهابیان صرفا بر بیان مسائل عجیب و غریب و نوادر سخنانشان تأکید شده است. تا اینجا اولین قسمت از مباحث فصل دوم (قول به تحریف غیر صریح) مطرح شده است و از اینجا به بعد دومین بخش اصلی از مباحث بخش دوم؛ یعنی مباحث مربوط به تحریف صریح را بیان می‌دارد. در این بخش، سوره‌های اضافه و یا کم‌شده از قرآن یا آیات افزوده یا کم‌شده و... بیان می‌گردد و همچنین بازی‌ای را که سلف وهابیت درباره قرآن راه انداخته و... بیان می‌گردد. ازاین‌رو نویسنده در فصلی جداگانه به این پرداخته که چه کسانی از سلف آنان به تحریف قرآن معتقد بوده‌اند. سپس در ادامه همین فصل، در فصلی دیگر اعترافات و شهادات علمای بزرگ اهل سنت به اینکه بعضی صحابه و برخی تابعین به تحریف قرآن معتقد بوده‌اند، ذکر می‌گردد. این شهادات و اعترافات به‌صورت مستند از کتاب‌های آنان اخذ شده و به آنها ارجاع داده می‌شود. سومین فصل از کتاب، به سهم شیعه در حفظ قرآن از تحریف و حفظ آن به همان شکل استوار اولیه‌اش می‌پردازد. در خلال این مباحث برای ما روشن می‌شود که جمع و تدوین و املا و نقطه‌گذاری به نقاط اعراب اولا و نقاط اعجام ثانیا، همچنین بازگرداندن صیاغ نقاط با برخی اضافات به خط مصحف و همچنین تطویر خط نسخی به این خطی که می‌توان علامات روی آن گذاشت و... از مراتب تدرج کمالی خط قرآن است که در صیانت و حفظ آن کمک کرده است. اینها کارهایی است که تنها، مردان شیعه به آن قیام کرده‌اند و ازاین‌رو در حفظ این کتاب کریم از بازیچه شدن و تغییر، ممتازند. (این کتاب همه فصل دوم نیست و بخشی از آن است).

فصل دوم به تحریف قرآن نزد اهل تسنن می‌پردازد. تحریف قرآن نزد اهل تسنن به دو صورت متصور است: اول تحریف غیر صریح که موضوعش علوم قرآن است؛ یعنی مباحثی که قرآن را به سمت تحریف می‌کشاند، نه قول به تحریف صریح قرآن. نویسنده این مطلب را ضمن چهار مبحث مطرح کرده است: حروف هفت‌گانه، جمع قرآن، قرائات قرآنی و نسخ تلاوت. در میان مباحث، گاهی ملاحظات و اعتراضاتی را بر جزئیات مطروحه در میان مباحث شاهدیم. نویسنده وجه ارتباط میان این مبحث و تحریف قرآن را هم در همین قسمت ذکر می‌نماید. او در نهایت و پایان هر مبحث، نظر شیعه درباره اهم مسائل را هم مطرح می‌کند تا مقارنت و مقایسه و در نهایت قضاوت (میان مذهب اهل‌بیت (ع) و عامه) برای خواننده آسان‌تر شود. اما درباره نظریات وهابیان صرفا بر بیان مسائل عجیب و غریب و نوادر سخنانشان تأکید شده است. تا اینجا اولین قسمت از مباحث فصل دوم (قول به تحریف غیر صریح) مطرح شده است و از اینجا به بعد دومین بخش اصلی از مباحث بخش دوم؛ یعنی مباحث مربوط به تحریف صریح را بیان می‌دارد. در این بخش، سوره‌های اضافه و یا کم‌شده از قرآن یا آیات افزوده یا کم‌شده و... بیان می‌گردد و همچنین بازی‌ای را که سلف وهابیت درباره قرآن راه انداخته و... بیان می‌گردد. ازاین‌رو نویسنده در فصلی جداگانه به این پرداخته که چه کسانی از سلف آنان به تحریف قرآن معتقد بوده‌اند. سپس در ادامه همین فصل، در فصلی دیگر اعترافات و شهادات علمای بزرگ اهل سنت به اینکه بعضی صحابه و برخی تابعین به تحریف قرآن معتقد بوده‌اند، ذکر می‌گردد. این شهادات و اعترافات به‌صورت مستند از کتاب‌های آنان اخذ شده و به آنها ارجاع داده می‌شود

نویسنده در این کتاب، به بررسی تهمتی که وهابیان راجع به اعتقاد شیعه به تحریف قرآن مطرح کرده‌اند، پرداخته است. وی در جاهایی از کتاب، اعتقاد بسیاری از بزرگان اهل تسنن مبنی بر اعتقاد صحابه به تحریف قرآن را ذکر کرده است و گفته اگر چنین باشد، بر مبنای سخن سلفیان، بزرگان آنان نیز باید کافر و مشرک باشند. فصل اول از تحریف قرآن نزد شیعه بحث می‌کند و بحث در آن مفصل و مستوفی است. در همین فصل، حرف‌های عجیب و غریب وهابیان و نسبت‌های ناروای آنان به شیعه هم بیان می‌شود. بخش دوم کتاب درباره تحریف قرآن نزد اهل سنت می باشد که ادامه آن در جلد دوم و سوم بحث شده است.

تفسير القرآن المجيد: المستخرج من تراث الشيخ المفيد رحمه‌الله، گردآورى مباحث تفسيرى از ميان آثار شيخ مفيد، توسط سيد محمدعلى ايازى است. اين اثر، از تفاسير كلامى و فقهى شيعه بوده كه در آن، شرح و تفسير برخى آيات قرآن، فراهم آمده است. شيخ مفيد در لابه‌لاى اين تفسير، پاره‌اى از احكام فقهى را توضيح مى‌دهد. اين تفسير به زبان عربى است. مجموعه آياتى كه شيخ مفيد در كتب مختلف خود، مورد بررسى قرار داده، نمايانگر روش خاص كلامى ايشان در مباحث تفسيرى است، كه قبل از وى سابقه نداشته است. به همين انگيزه، تصميم بر آن شده تا به مناسبت هزارمين سال درگذشت ايشان و برپايى همايش جهانى در تجليل از شخصيت بى‌نظير وى، مجموعه بحث‌هاى تفسيرى از كتب گوناگون ايشان جمع‌آورى و در قالب اثر حاضر، عرضه گردد، تا اين روش به نام ايشان ثبت شده و راهنمايى باشد براى قرآن‌پژوهانى كه بخواهند بحث‌هاى كلامى را در تفسير قرآن پيگيرى نمايند... درباره محتواى اين كتاب، نكات زير شايان تأمل است: گردآورنده در مقدمه خود، به ابعاد مختلف تفسير شيخ مفيد و كار انجام‌شده در اين اثر پرداخته و شيوه تحقيق و منابع آن را بازگو كرده است. قبل از آن با بررسى شخصيت و عصر شيخ مفيد، روش ايشان بررسى و بيان شده است... شيخ مفيد خود كتاب تفسيرى مستقل تأليف ننموده، ولى استفاده زياد ايشان از آيات در مباحث كلامى، تاريخى و فقهى و مطرح كردن بعضى مسائل تفسيرى و قرآنى، نمايانگر توجه ايشان به اين‌گونه مباحث است... شيخ را مى‌توان مبدع سبك تفسيرى كلامى دانست، كه اصول و روش‌هاى خاص خود را دارد. به كار بردن روش استدلال قرآنى براى بيان مطالب و رد اشكالات و شبهات يا توضيح معتقدات، از خصوصيات اين سبك است... مناظرات مذهبى و بحث آزاد در مباحث اعتقادى مانند بحث با مشركين در توحيد، جدال با اهل كتاب در نبوت، مناظره با منكران معاد، گفتگو با منكرين عدل و رجوع به امام معصوم(ع) و اثبات غيبت امام عصر(عج)، از ديگر ويژگى‌هاى اين سبك بشمار مى‌آيد... تفسير شيخ مفيد از جهتى دربردارنده بسيارى از آراى فرق اسلامى و موضع‌گيرى‌هاى ايشان به‌عنوان يكى از بزرگ‌ترين علماى اماميه مى‌باشد؛ به تعبيرى ديگر، روش تفسير شيخ، روش كلامى - عقلى است. از اين جهت بايسته تدريس و تحقيق و محل توجه انديشمندان قرآنى است... روش شيخ در تعامل با نص قرآن، روشى است كه علماى اسلام در تفسير به آن اتفاق دارند. شاخصه‌هاى تفسير ايشان، از اين قرارند: الف)- تفسير قرآن به قرآن: آشكارترين روش شيخ در تعامل با آيات قرآن، تكيه بر آيات ديگر، در توضيح و تفسير آن است؛ با استناد به اينكه اجزاى قرآن ناظر و مفسر اجزاى ديگر آن است و اختلاف و باطلى در آن راه ندارد. وى در هر آيه، آيات مناسب و هم‌معنى و هم‌موضوع با آن را جمع‌آورى نموده و با تبيين ارتباط بين آنها، معناى مقصود را استنباط و آيات را تفسير مى‌نمايد... ب)- تفسير روايى: قاعده كلى در ديدگاه ايشان اين است كه در تفسير قرآن، از روايات وارده بايد استفاده نمود، اما مادامى كه با قرآن يا نص واضح ديگر، مخالفتى نداشته باشد، در اين مقام، تكيه او به روايت خواهد بود، اما اگر در روايت ترديدى وجود داشت، در اعتماد به آن ترديد خواهد كرد... استفاده ايشان از روايت به دو صورت است: گاه در تفسير نص قرآنى از آن بهره مى‌برد و گاه براى تأييد معنا و تفسيرى كه بيان كرده، به روايت استشهاد مى‌نمايد... اگر روايت با اصول عقايد و قواعد عقليه و حقايق تاريخى متواتر مخالفت داشت، به‌طور قاطع آن را رد مى‌نمايد و حق نقد سندى و عقلى آن را براى خود محفوظ مى‌دارد (مانند روايات ذيل آيه 157 اعراف در ذكر اشباح و خلق ارواح قبل از خلقت آدم(ع)، ص218 كتاب)... ج)- تفسير لغوى و شاهد ادبى: ايشان استفاده از معانى لغوى و شعر عربى را در توضيح معانى لغوى قرآن ضرورت واقعى مى‌انگارد. بر اين اساس، در جاهاى مختلف از آن بهره برده است (مانند تفسير آيه 171 سوره نساء، ص166 كتاب در معنى غلو)... د)- پرهيز از تفسير به رأى مذموم: شيخ مفيد مى‌فرمايند: «تفسير قرآن به رأى ممكن نيست و اعتقادات و هواهاى انسان‌ها را نبايد بر قرآن تحميل كرد». مراد ايشان از تفسير به رأى، تفسير بدون آگاهى و علم است و نيز مى‌فرمايد: «در تفسير، كنار گذاشتن حقيقت معنا و حمل آن بر مجاز و استعاره بدون دليل، باطل مى‌باشد». در مقابل، به تفسيرى كه مستند به لغت، برهان عقلى و شاهد روايى باشد، رو آورده است. ويژگى‌هاى تفسير شيخ را مى‌توان در مؤلفه‌هاى زير خلاصه كرد: مى‌توان ويژگى‌هاى مهم اين تفسير را به شكل زير دسته‌بندى كرد: الف)- بعد كلامى آن: اين تفسير از اين جهت، در بين تفاسير شيعه تاكنون بى‌نظير است. فقط فخر رازى در تفسير خود (آن هم دو قرن بعد از شيخ مفيد) به اين شيوه تمسك جسته است... اين ويژگى، بى‌شك تابع جوّ و فضاى عصر شيخ بوده، كه از يك طرف مناظره‌هاى علمى و عقيدتى و از طرفى هجوم بى‌سابقه عليه تفكر شيعى و فرصت شيخ در ردّ آنها رواج داشته است. از اين جهت، مرجع خوبى براى پژوهشگران آيات كلامى مى‌باشد... ب)- پرداختن به شبهات مختلف: با نظرى اجمالى به تفسير ايشان درمى‌يابيم كه در زمان خود، شبهات گوناگون فكرى را مطرح كرده و پاسخ داده‌اند. شبهاتى حاصل از نزاع‌هاى اهل سنت عليه شيعه در مورد افضليت حضرت على(ع)، عصمت، رجعت، متعه، نفاق بعضى صحابه، غيبت امام عصر(عج) و مسائل فقهى خلافى مانند، تحريم ذبائح اهل كتاب، مسح بر پا و مباحثى مانند شرور، خلق افعال عباد، حدود اختيار و اراده انسان و مباحثى با معتزله... همچنين مباحثى با اهل حديث از شيعه كه از طرف شيخ صدوق در اعتقادات مطرح شده‌اند، مانند، اراده الهى، هدايت الهى، منشأ عمل انسان، مفهوم بداء، عالم ذر، جايگاه عقل، خلق ارواح و...... بخشى از مباحث ايشان در مقابله با غلات است، از قبيل اينكه پيامبران(ع) و معصومين(ع)مانند ساير افراد بشر، لذت و الم را درك مى‌كنند و كبر سن و پيرى بر آنها عارض مى‌شود... ج)- دسته‌بندى خاص: چينش مطالب در اين كتاب، به‌گونه‌اى پيش رفته كه غالبا به مطالب مهم پرداخته شده و شكل موضوعى به خود گرفته است... بيان مطالب موضوعى ذيل هر آيه از طرف شيخ، بيشتر جنبه تطبيقى و استشهاد داشته؛ بدين منظور، گاه از بين چند موضوع، يكى انتخاب و در اين تفسير آورده شده است. در تفسير جمع‌آورى شده، مطالب به قصد تفسير، تأليف نشده و به‌طور طبيعى، تفسير كاملى مانند ساير تفاسير تأليفى كه به تمام زوايا و ابعاد آيات پرداخته باشد، نخواهد بود. از نظر انسجام نيز، انتظار يك تأليف منسجم را نبايد داشت؛ زيرا هر مطلبى از كتابى، گلچين شده است...