جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الأدارسة (172-375ق) حقائق جديدة تألیف محمود اسماعیل، پژوهشی است پیرامون چگونگی ظهور و افول دولت ادریسیان در کشور مراکش که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه باب آمده است؛ باب اول در چهار فصل، باب دوم در دو فصل و باب سوم در سه فصل تنظیم شده و در پایان خاتمه آمده است. نویسنده در ابتدا، به بحث از عوامل مهم در شکل‌گیری قیام و چگونگی تشکیل دولت ادریسیان پرداخته و سپس، سیاست داخلی و خارجی این حکومت را مورد نقد و بررسی قرار داده است. در مقدمه، به چگونگی تألیف کتاب و اهمیت موضوع آن، اشاره شده است. در باب اول، در خلال چهار فصل، به بررسی چگونگی قیام و تشکیل دولت ادریسیان پرداخته شده است. به نظر نویسنده، قیام دولت ادریسیان در سال 172ق، از لحاظ فکری، دعوت و حرکت انقلابی، مرتبط با تشیع زیدیه بوده و این بدان معناست که خطوط اساسی و اصلی قیام این دولت علوی، از شرق سرچشمه می‌گیرد. ازاین‌رو در فصل نخست، به بحث پیرامون شیعه زیدیه در شرق اسلامی پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، شناخت و آگاهی از عوامل مؤثر در جغرافیایی طبیعی و انسانی، اهمیت ویژه‌ای در فهم و شناخت تاریخ هر ملت و کشوری دارد، لذا در فصل دوم، به منظور دستیابی به عواملی که باعث پیروزی و موفقیت دعوت زیدیه در مراکش گردیده مورد بررسی قرار گرفته است. لذا شرایط اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دینی این کشور قبل از قیام و تأسیس دولت ادریسیان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در فصل سوم، به تشریح چگونگی آغاز دعوت زیدیه در مراکش و سری و مخفی بودن آن در ابتدا پرداخته است. ایشان در فصل چهارم، چگونگی تأسیس دولت ادریسیان و اوضاع سیاسی و اجتماعی مراکش در آن دوران، مورد بررسی قرار داده است. باب دوم، در دو فصل، به تشریح سیاست داخلی دولت ادریسیان اختصاص یافته است. در فصل نخست، به بررسی عوامل و مؤلفه‌هایی پرداخته شده است که در رونق و توسعه سیاسی و اقتصادی این دولت، نقش به سزایی داشتند که از جمله آن‌ها می‌توان از عوامل کشاورزی و زراعی، صنعت، وجود معادن مختلف از جمله مس، تجارت گسترده داخلی و خارجی، وجود عناصر و نیروی کار جدید و کارآمد از، استفاده از فنّاوری‌های جدید و... نام برد. در فصل دوم، عوامل داخلی که به انحطاط، زوال و سقوط دولت ادریسیان انجامید مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در باب سوم، در سه فصل، سیاست خارجی و نحوه ارتباط و تعامل دولت ادریسیان با سایر دول بررسی شده است. در فصل اول، ارتباط دولت ادریسیان با عباسیان و اغالبه (نام سلسله‌ای است که در تونس و الجزایر حکومت کردند) مورد مطالعه قرار گرفته است. سیاست آنان نسبت به یکدیگر سیاستی خصمانه و بر پایه تضاد و دشمنی بود که عوامل این خصومت را در دو محور اصلی می‌توان بررسی نمود، نخست جاه‌طلبی عباسیان برای سرکوبی تمامی مخالفان و تسلط بر جهان اسلام و تحقیق وحدت در اسلام (به نام وحدت دار الاسلام) به اعتبار اینکه آن‌ها خلفای شرعی می‌باشند و اینکه مفهوم خلافت از لحاظ فقهی، تجزیه ناپذیر است و دوم یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت و پیروزی ادریسیان، ادعای انتقام علویان از عباسیان بود. در فصل دوم، رابطه ادریسیان با خوارج مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده معتقد است این دو گروه به‌رغم اشتراک در شرایط ظهور- زیرا بنای هر دو، بر خرابه‌های خلافت شرقی استوار گردیده بود- با یکدیگر رابطه‌ای تاریک و خصمانه داشتند. در آخرین فصل، سیاست خارجی ادریسیان با امویان اندلس و فاطمیون مصر مورد مطالعه و بحث قرار گرفته است. نویسنده ارتباط ادریسیان با این دو قدرت را نیز خصمانه و بر پایه تنازع و رقابت ارزیابی کرده است. در خاتمه، ضمن ارائه خلاصه‌ای از محتوای ابواب و فصول کتاب، به جمع‌بندی مطالب پرداخته شده است.

الحياة السياسية و الفكرية للزيدية في المشرق الإسلامي، اثر نويسنده معاصر عرب، احمد شوقى ابراهيم العمرجى است كه پيرامون حيات سياسى و فكرى فرقه زيديه در طول سال‌هاى 132 - 365ق، به نگارش درآمده است. كتاب، به شيوه‌اى علمى و با استفاده از منابع تاريخى اهل سنت تأليف شده است. كتاب، مشتمل بر مقدمه و سه باب است كه مطالب هر باب در ضمن عناوينى دسته‌بندى و ارائه شده است. در نگارش اين اثر از تعداد زيادى از كتب خطى و مصادر قديمى استفاده شده كه از آن جمله است: «الحدائق الوردية في مناقب أئمة الزيدية»، تأليف حميد المحلى (متوفى 652ق)؛ «كتاب في نصرة المذاهب الزيدية»، تأليف احمد بن حسين هارونى (متوفى 421ق)، «بغية الطالب في معرفة أولاد سيدنا علي بن أبي‌طالب»، تأليف طاهر بن حسين اهدل يمنى (متوفى 998ق) و «تاريخ الأمم و الملوك»، تأليف محمد بن جرير طبرى (متوفى 310ق) در باب اول، شكل‌گيرى و تطورات فرقه زيديه مورد بررسى قرار گرفته است. در باب دوم، حيات سياسى فرقه زيديه در زمان عباسيان از زمان منصور عباسى تا حكومت المستعين مورد مطالعه قرار گرفته است در باب سوم، به آثار و تأليفات و حيات فكرى زيديه پرداخته شده است. از جمله بخش‌هاى جالب توجه كتاب، انتساب كميت به فرقه زيديه و استفاده اعتقادات زيديه از «هاشميات» كميت است

تاريخ اليمن الإسلامي من سنة 204ق إلى سنة 1006ق، اثر احمد بن احمد بن محمد مطاع (متوفاى 1367ق) است كه در آن، اوضاع سياسى و اجتماعى يمن را از اوايل قرن سوم تا اوايل قرن يازدهم هجرى قمرى توضيح داده است. اين كتاب را عبدالله بن محمد حبشى، تحقيق و تصحيح كرده است. اين كتاب، مشتمل است بر مطالبى از نويسنده كه در مجله الحكمة منتشر شده و مقدمه مصحح و متن اصلى بدون مقدمه نويسنده. براى كتاب حاضر، در پايان آن، فقط فهرست تفصيلى مطالب تنظيم شده و فهارس فنى (آيات، روايات، كتب و...) و حتى فهرست منابع آماده نشده است. مصحح، تصويرى از دو صفحه (صفحه نخست و صفحه‌اى ميانى) از نسخه خطى اثر حاضر را كه به قلم نويسنده نوشته شده، آورده است. مصحح يادآور شده است كه پاورقى‌هاى نويسنده با حرف «ص» يا تعبير «للمصنف نفسه» از پاورقى‌هاى مصحح تفكيك شده و براى پاورقى‌هاى مصحح هيچ نشانه جداگانه‌اى افزوده نشده است.

قيام الدولة الزيدية في اليمن اثر حسن خضيرى احمد، كتابى است در موضوع برپايى دولت زيدى در يمن در سال‌هاى 280- 298 ق/ 893- 911 م. اين دولت در اوايل دوران اسلامى نقش مهمى در يمن ايفا كرده و بيش از هزار سال پايدار بوده است. كتاب به زبان عربى و در سال 1996م نوشته شده است. كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در چهار فصل و يك خاتمه تنظيم شده است. نويسنده در ابتدا، وضعيت يمن پيش از حكومت زيديان را بررسى نموده و پس از بحث پيرامون چگونگى پيدايش حكومت بنى‌رسى در صعده، موضع خلافت عباسى و قدرت‌هاى محلى يمن در برابر حكومت زيديان را بحث و در آخر به موضع‌گيرى خلافت عباسى و قدرت‌هاى محلى يمن در برابر حكومت زيديان پرداخته است.

تاريخ اليمن المسمى فرجة الهموم و الحزن في حوادث و تاريخ اليمن، اثر عبدالواسع بن يحيى واسعى يمانى، درباره پيشوايان يمن از صدر اسلام تا زمان نويسنده و نيز جغرافيا و تاريخ سياسى يمن مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 1346ق، نوشته شده است. نويسنده پس از بيان سيره نبوى، به ذكر نام ائمه زيديه پرداخته و پس از آن، اقدام به تشريح جغرافياى يمن و تاريخ سياسى آن نموده است. مؤلف در مقدمه، پس از اشاره به اهميت تاريخ، از زمان آغاز نوشتن اين كتاب و كيفيت ترتيب آن و تعريف تاريخ و فوايد آن سخن گفته است. در بخش اول، علاوه بر تاريخ مختصرى از پيامبر (صلی الله علیه و اله و سلم)، از مدت حكومت بنى اميه و بنى عباس و تعداد حاكمان اموى و عباسى و اولين و آخرين هركدام و نيز از صحابه‌اى كه بعد از رسول خدا فرمانروايى يمن را بر عهده گرفته‌اند، سخن به ميان آمده است و در ادامه، نام هريك از ائمه زيديه ذكر کرده است. بخش دوم كه در دوازده فصل تنظيم شده، پيرامون موقعيت جغرافيايى يمن و تاريخ سياسى آن است. فصل دوم، پيرامون نام قبايل يمن مى‌باشد فصل سوم، در مورد شهرهاى يمن و تشريح موقعيت جغرافيايى و اوضاع اجتماعى، سياسى، كشاورزى و... آنها مى‌باشد.