جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن، کتاب مقدس الهی است که برای هدایت بشر نازل شده و آثار عمیقی بر زندگی انسانی و تحولات اجتماعی گذاشته است. این گنجینه الهی به بررسی و عرضه آموزه‌های آن نیازمند است. در عصر حاضر، با ظهور چالش‌های جدید، مسلمانان مشمول نیاز به بازگشت به قرآن و آموزه‌های آن هستند. علوم قرآن پایه‌گذار تمامی علوم اسلامی است و به فهم و تفسیر قرآن کمک می‌کند. موضوعات مختلفی از جمله وحی، نزول، جمع و تالیف قرآن در این علوم مورد بررسی قرار می‌گیرند. این پژوهش به بررسی علوم قرآنی سوره‌های طلاق و تحریم می‌پردازد و بر مباحث مربوط به آیات تأکید خواهد شد. هدف، گردآوری مطالب به صورت سوره محور است.

کتاب «تفسیر ترتیبی روایی» یکی از کتاب‌های درسی است که برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد تهیه شده است. این کتاب با هدف آشنایی با تفسیر ترتیبی مقایسه‌ای بین شیعه و سنی نوشته شده است. نویسنده در آن به چهار تفسیر روایی پرداخته و تفسیر مقایسه‌ای سوره تحریم مبارکه را با اتکا به روش تحلیلی انجام داده است. از آنجا که کتاب به زبان فارسی تألیف شده بود، ما آن را به زبان عربی ترجمه کردیم تا بهره‌مندی عمومی شود و تلاش‌ها و نظرات منتقل گردد. علاوه بر ترجمه کتاب، آن را در چند موضوع تحلیل کردیم و به‌طور ویژه بر آیات اول و دوم سوره تحریم تمرکز نمودیم؛ زیرا این آیات از یک سو با عصمت و مقام رسول رب‌العالمین مرتبط‌اند و از سوی دیگر تفاوت بسیار زیادی در فهم این آیات میان مفسران دو گروه وجود دارد؛ و نیز پاسخی است به آنچه برخی مستشرقین و منتقدین مطرح کرده‌اند.

قرآن کریم، کتاب هدایت و معجزه جاودان خداوند متعال است. کلمات و عبارات آن در آیات، دارای معنا هستند و از چنان پیوستگی و انسجامی برخوردارند که در صورت جابه‌جایی آن‌ها، امکان اختلال در معنا وجود خواهد داشت. خواتیم آیات نیز قسمتی از آیه هستند که با محتوای آن سازگارند و از لحاظ مفهوم، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. بدون در نظر گرفتن تناسب میان خواتیم و محتوا، معنای آیه دقیق و کامل نخواهد بود و برای رسیدن به هدف و غرض شارع مقدّس، یکایک اجزاء کلام باید بررسی شود. رابطه خاتمه آیات با محتوا از وجوه اعجاز قرآن است؛ چراکه قرآن کریم معجزه به کلمات، عبارات و معانی است و قرار گرفتن جمله‌ای در پایان آیه، از روی حکمت است؛ زیرا از جانب خداوند حکیم نازل شده است. در پژوهش حاضر، ارتباط میان خواتیم آیات با محتوا، در ده سوره قرآن، یعنی از سوره حدید تا تحریم، مورد بررسی قرار گرفته است؛ لکن از آن‌جا که رابطه میان پایان آیات با محتوا، ذیل علم مناسبات قرار می‌گیرد، در این تحقیق، ابتدا مهم‌ترین انواعِ مناسباتی که در قرآن کریم، میان سوره‌ها و آیات برقرار است، تبیین شده است؛ بعد از آن به صورت جزئی‌تر، به انواع خواتیم یا همان فواصل آیات، در کلّ قرآن پرداخته شده است و در پایان به صورت مصداقی در ده سوره‌ای که گفته شد، نکات و ظرافت‌های موجود بین خاتمه آیات و محتوا، بررسی شده است.

الأصْفی فی تَفْسیرِ القُرْآن تفسیری به زبان عربی و شامل تفسیر کل قرآن، اثر ملامحسن فیض کاشانی (۱۰۰۷ق/۹۷۷ش-۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش) است. الاصفی برگزیده‌ای از تفسیر صافی است. فیض در الاصفی به تفسیر اهل بیت اکتفا کرده است. با اين ديد تفسيرى روايى است. و نيز مى‌توان آن را آميخته‌اى از روايت و درايت دانست. الاصفى در 21 هزار سطر، حدود يك سوم صافى مى‌باشد كه در دو مجلد ارائه شده است. تفسير صافى در سال 1075 پايان يافت و بعد از دو سال الاصفى به نهايت رسيد. کتاب از دو جزء تشکیل شده که جزء اول آن شامل سوره‌های حمد تا اسراء و جزء دوم از سوره کهف تا آخرین سوره قرآن است. مفسر در مقدمه بر اين معنا تكيه دارد كه: كسيكه در فهم معانى قرآن به اخبار مراجعه مى‌كند، اگر بخواهد به تناقض و تضاد نرسد، بايد در معناى آيات و تفسير آنها بر برخى روايات آحاد و افراد تكيه نكند، بلكه به معناى عام و مفهومى كه از مجموعه روايات فهميده مى‌شود بايد تكيه كند، بدين ترتيب تناقض در اخبار نيز مرتفع مى‌شود، مواردى از اخبار كه بر تخصيص معنا دلالت دارد، براى اشاره به منزّل فيه، يا اشاره به يكى از بطون آيه است، و ممكن است معناى ديگرى را قصد كرده باشد، بستگى به فهم مخاطب و ميزان انس او با روايات دارد زيرا كلام معصومين( ع) به تناسب فهم مردم بيان شده است. اگر آن را بر معناى خاص، حمل كنيم، قرآن را محدود به همان موارد كرده‌ايم در نتيجه از فايده خواهد افتاد و حاشا كه چنين قصدى از روايات در كار باشد. با اين بيان معناى تأويل روشن مى‌شود و آن اراده بعض افراد معناى عام است، كه از ذهن مخاطب پنهان شده، كه در مقابل تنزيل مى‌باشد. روش ورود و خروج اين تفسير در مباحث به اين شكل است كه ابتدا، اطلاعات كلى شامل، مكى و مدنى بودن، نام سوره و تعداد آيات آن را بيان مى‌كند. پس از آن معناى آيات و كلمات را با روايات معصومين( ع) ذكر مى‌نمايد، رواياتى كه مصدر آنها، يعنى اسانيد و نام معصوم از آن به دليل اختصار حذف گرديده است. در مرحله بعد به معناى لغوى كلمات مى‌پردازد و سپس مطالب خود را كه برگرفته از اجتهاد خود يا تفاسير ديگران است، با عنوان« اقول» مطرح مى‌كند. در اين عنوان بين روايات نقل شده جمع كرده و گاه در اين جمع از آيات استفاده برده است، مانند ج 1 ص 8 در بحث« صراط مستقيم». و در نهايت با تعبير« و بالجمله»، تبيين و تفسير كلى فراز و جمع‌بندى آن را بيان مى‌دارد. در آخر هر سوره نيز به فضل سوره و ارزش آن به نقل از ثواب الاعمال مى‌پردازد. با وجود همت مفسر بر اختصار امّا از نقل شأن نزول از طريق روايت و غير آن، غفلت نمى‌ورزد، مانند ج 1 ص 14 آيه 8 سوره بقره. با اين وجود نيز گاهى به نقل اقوال مبادرت مى‌ورزد مانند ج 1 ص 17 آيه 19 سوره بقره.

آیۀ سوم سورۀ تحریم خبر از راز رسول‌ خدا‌ (ص) و افشای آن توسط برخی همسران ایشان می‌دهد که اخبار سبب نزول، افشای آن راز و نوع توطئه را به‌عنوان یک مسئله، به حسادت زنانه تنزل داده است. کشف این راز و نوع توطئه از این زاویه دارای اهمیتی ویژه است؛ زیرا از یک سو راز افشاشده را به حسادت زنانه کاهش داده و ازسوی دیگر، مفسران اهل تسنن و مکتب شیعه متأثر از این روایات، راز افشاشده را به خلافت ابوبکر و حضرت علی (ع) معطوف دانسته‌اند. در این مقاله، ابتدا اخبار سبب نزول از منابع و تفاسیر شیعه و اهل‌سنت ذیل حسادت زنانه و خلافت ابوبکر و حضرت علی (ع) دسته‌بندی و ارزیابی شده و آنگاه با استفاده از روش تاریخ‌گذاری سوره‌های قرآن و خط نزولی سورۀ تحریم و همجواری میانی آن با سوره‌های منافقون، نور، احزاب ، فتح و صف، حقیقت توطئه و راز افشاشده در آیۀ سوم را مربوط به پیروزی قطعی پیامبر (ص) در آیندة نزدیک بر مشرکان دانسته است. بنابراین، گذشته از تبیین متفاوتی که از مفهوم راز افشاشده ذیل آیۀ سوم حاصل شد، روش تاریخ‌گذاری نقش مهمی در شناخت صحت و سقم روایات اسباب نزول ایفا کرد؛ زیرا تاریخ نزول این سوره به‌وضوح نشان می‌دهد که روایات اسباب نزول به غلط ذیل آیۀ سوم سورۀ تحریم آورده شده و برآن منطبق گردیده است.

تعدادی از شأن ­نزول­های وارد شده پیرامون سوره تحریم دارای اشکالاتی از ناحیه می­باشند و برخی که از نظر سندی مورد تأیید هستند، نمی­توانند مفهوم اصلی سوره و منظور از آن رازی که رسول خدا (ص) با همسرش در میان گذاشت، مشخص کنند. در این مقاله ابتدا شأن نزول آیات بررسی شده و ضعیف و غیرقابل استناد بودن آن­ها اثبات شده است مقایسه سیاق سوره تحریم و آیات سوره احزاب پیرامون جنگ خندق و همسران­ پیامبر(ص) نزدیک بودن سیاق آن­ها را نشان می­دهد. سوره تحریم، می­تواند در ادامه سوره احزاب نازل شده و دارای یک سبب­ ­نزول واحد باشند. طبق سیاق سوره تحریم اقتضا می­کند که پیامبر(ص) آن راز را ابتدا به خانواده خود در میان گذارد، اما حسادت برخی همسران ایشان برانگیخته شده و سپس کل جامعه اسلامی را تحت‌تأثیر قرار داد. بررسی تاریخی سال نزول سوره احزاب حاکی از آن است که ازدواج پیامبر(ص) با زینب­بنت­جحش، دارای این شرایط است. این حادثه با سیاق سوره تحریم، موازین عقلی و تاریخ قطعی کاملا مطابقت دارد.

اساسی‌ترین واژه در قرآن کریم دال بر مفهوم خانواده واژه «اهل» است. مقاله حاضر در صدد است با روش تحلیل و توصیف، و با بررسی کاربردهای لغوی و قرآنی واژه «اهل» معنای اساسی آن و گستره مفهومی آن را کشف کرده و بر اساس آن «اهل» در آیه 6 سوره تحریم را بازتفسیر کند. نتایج حاصل از تحقیق آن است که از میان 5 معنای بیان شده برای «اهل» در لغت، معنای اساسی آن انس و الفت است و 4 معنای دیگر به معنای انس برمی گردد، و در قرآن در معانی: خانواده هسته‌ای، گسترده، ساکنان یک مکان، کسانی که با فرد زندگی می‌کنند، پیروان کتب آسمانی آمده است. بنابراین به نظر می‌رسد این واژه در آیه 6 سوره تحریم، قابل تفسیر به مراتب مختلف خانواده بوده و دست کم قابل تعمیم به رحم و خویشان است، در نتیجه خداوند در این آیه همه خویشان را به دلسوزی و تلاش برای هدایت و سعادت همه مراتب خانواده از هسته‌ای تا گسترده به ترتیب اولویت، و حفظ و نگهداشت آنها از آتش جهنم با شیوه‌های مختلف تربیتی از جمله امربه معروف و نهی از منکر سفارش کرده است.

مبارزه با قرآن کریم و شخصیت والای پیامبر اکرم(ص) به روش‌های مختلفی، شبهه افکنی، از صدر اسلام تاکنون مورد اهتمام دشمنان بوده است. دکتر سها در کتاب نقد قران، با استناد به مطالبی غیرعلمی و غرض ورزانه و با القای شبهاتی، پیامبر(ص) را به بی‌عدالتی در حق همسران متهم نموده و قران کریم را به دلیل ذکر این مسائل خصوصی زندگی ایشان، بی‌تأثیر در هدایت انسان‌ها می‌داند و طرح این مباحث در قران را، نشان‌دهنده ساختگی و غیر الهی بودن قران بیان می‌کند. آیات ابتدایی سوره تحریم یکی از مواردی است که برای اثبات این ادعا به آن استناد نموده است. ازاین‌رو پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی، تحلیلی، با روش کتابخانه‌ای و با استناد به منابع معتبر، از اسباب نزول واقعی این سوره، پرده‌برداری کرده و به شبهه وارده در این زمینه که در کتاب نقد قران مطرح گردیده، پاسخ داده است. به‌گونه‌ای که دلایل ناقد قران نمی‌تواند به آن خدشه‌ای وارد سازد و در انتها جنبه‌های هدایتگری آیات را در مواردی چون تغافل، شفقت، حل یمین، رازداری، واقع‌بینی در انتظارات و...موردبررسی قرارداده است.

استفاده از مبانی، ابعاد و روشهای تربیتی سوره تحریم بسیار کارامد و مهم ترین رمز پیروزی در امر تربیت اسلامی و دربیان فلسفه بعثت پیامبران است. بدون شک اگر انسان براساس مبانی، ابعاد و روشهای ارائه شده در قرآن کریم و روایات تربیت شود، زندگی شیرین و با آرامش همراه خواهد داشت. تعلیم و تربیت قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام نمونه ای بارز برای انسان است و جامعه ای که در سایه ی پیروی از نمونه هایی همچون قرآن کریم و سیره معصومین علیهم السلام رشد و تربیت یابد، جامعه ای ایده آل خواهد بود. این تحقیق با هدف بررسی مباحث تربیتی سوره تحریم و به نشان دادن کارایی آن بصورت مشخص و عینی پرداخته است و همچنین روش این تحقیق توصیفی و گرداوری آن کتابخانه ای و استفاده از نرم افزارهای قرآنی از قبیل برنامه جامع نور و آثار شهید مطهری... می باشد. پرداختن آموزه های تربیتی این سوره در سه بخش مبانی، ابعاد و روشهای تربیتی امکان پذیر است. بنابراین یافته های آن در بخش اول با عناوین مبانی هستی شناسی، مبانی انسان شناسی، مبانی ارزش شناسی و معرفت شناسی یاد شده است. در بخش دوم با عناوین بعد تربیت عقلانی و علمی، بعد تربیت جسمانی، بعد تربیت اجتماعی، بعد تربیت معنوی و بعد تربیت عاطفی مطرح شده است. در بخش آخر با عناوین روش های تربیت ایجادی، روشهای تربیت اصلاحی و روشهای تربیت تثبیتی و تقویتی مورد توجه قرار گرفته اند. قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام الگوی کامل در هر زمان و مکان برای انسان و جامعه بشری می باشد. ازدید قرآن و سنت تربیت انسان بر مبنای قرآن و سنت بهترین تربیت است ودر تشکیل جامعه ی نمونه مانند جامعه نبوی و مدینه فاضله موثر است.