جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهفهم حدیث و درک مقصود گویندگان پاک نهاد آن ها در کناردرک و عمل به قرآن کریم ، نیاز همیشگی زندگی دینی و رهجوییبه مسیر سعادت بشر بوده زیرا مهمترین منبع برای تفسیر قرآن کریم و فقه و احکام شرعی است ، معتبرترین این احادیث را کتباربعه در بردارد.کتب اربعه شیعه ، گوهرهای گرانبهایی هستند که از ابتدای تالیف تاکنون مورد توجه علمای شیعه و اقشار مختلف قرار گرفته اندو در حقیقت بخش اعظمی از متون دینی و مکتبی تشییع در این چهار کتاب ارزشمند نهفته است . تاکنون همیشه تلاشهای علمیصورت گرفته تا روش هایی را برای فهم بهتر مقصود اصلی گوینده حدیث پایه ریزی کنند.این مبانی و شیوه های که از قواعد ادبی، اصولی و کلامی و دیگر قوانین عقلی و عقلایی استخراج شده است ما را در یافتن معنایاصلی حدیث و فهم درست و برتر مقصود آن و نیز جای دانش در یک نظام همگون یاری می رساند.یکی از مهمترین قواعد فهم حدیث ، قواعد ادبی است که شناخت فنون فصاحت و بلاغت و مفردات می باشد و هدف ما در اینپژوهش نقش این علوم در فهم احادیث و یافتن معنای باطنی کلام اهل بیت (ع) بر کتب اربعه بوده که با روشی توصیفی –تحلیلیو رویکردی روایی انجام گرفته بدین گونه که علم لغت و صرف و نحو و صورت گزینشی مباحثی از علم معانی و بیان و بدیع رابررسی کرده ایم و در هر بحث به احادیثی از کتب اربعه استشهاد شده تا اهمیت شرح و ترجمه احادیث به وسیله این علوممشخص گردد در نتیجه کسی که بدون توجه به این موضوع وارد مقوله ی شرح و ترجمه شود قطعا به مشکل برخورد خواهد کرد وشرح درستی از حدیث را ارائه نخواهد داد.

نهج البلاغه که حاوی برخی خطبه ها، نامه ها و حکمتهای ارزشمند امام علی(ع) است و توسط مؤلف بزرگ سید رضی جمع آوری شده است، از ارزشمندترین و نادرترین کتب در میراث علمی، ادبی مسلمانان و پشتوانه بزرگ امت اسلام در فهم و تبیین قرآن کریم است، کتابی است که در برگیرنده اصول علمی بسیاری در زمینه های مختلف از جمله ادبیات، اقتصاد، فقه، فلسفه، سیاست و... می‌باشد و متضمن بهترین فنون فصاحت و بلاغت است، فصاحت وبلاغتی عمراه با ایجاز که مولود و بازتابی از آیات الهی در قرآن کریم وسخنان رسول اکرم (ص) است. استعاره که از اسالیب قدیمی عرب است، به کار بردن لفظی در غیر از معنای اصلی خود می-باشد و نمونه هایی از آن را در شعر دوره جاهلی، عباسی، دوره های بعد و نیز قرآن و احادیث نبوی شاهد هستیم، از اساسی ترین فنون بیانی تأثیر گذار بر خواننده است و از قدیم مورد توجه بوده است و از آنجا که نهج البلاغه از جهت بلاغی مهجور واقع شده است، پرداختن به این موضوع، ضروری به نظر رسید. در این رساله با استناد به روش تحلیلی- فنی، استعاره و انواع آن را در کلماتقصار موردبررسی قرار داده ایم، تا نحوه به کارگیری و اسلوب استعاره در این حکمتها مشخص گردد و معیاری باشد برای طالبان حقیقت تا بدین وسیله به قطره‌ای از دریای اعجاز این کلمات ارزشمند دست یابند، پس از بررسی حکمتها این نتیجه تقریبی حاصل شد که بیشترین استعاره های به کار رفته خصوصاً در مورد مسائل تاریخی، همانند فرمانروایی خلفا و موضوعات اعتقادی، همانند ذم دنیا، دین اسلام ، جهاد در راه خدا، توجه به مرگ و معاد و...استعاره مکنیه می‌باشد و در موضوعات اخلاقی و اجتماعی همانند: دوستی ودشمنی، عهد و پیمانها، حیاء و آبرو، حسن خلق و...که مورد خطاب عموم مردمهستند، استعاره مصرحه بیشتر به چشم می‌خورد، همچنین تعداد زیاد استعاره های مرشحه در مقایسه با مجرده بر بلاغت این سخنان می-افزاید. پس به طور کلی می‌توان گفت استعاره ها به گونه ای است که متناسب با نوع تفکر و فهم مخاطب، در حکمت‌های ارزشمند امام علی(ع) به شکل بسیار زیبایی جای گرفته اند.

حضرت زینب(علیها السلام) دارای اوصاف جدّهاش حضرت خدیجه(علیها السلام) بود. این بانوی با عظمت افزون بر ویژگیهایی مانند عفّت، صبر، عقیله بنیهاشم، عالمه غیرمعلَّمه و شریکةالحسین بودن، نقش سرنوشتسازی در نهضت کربلا و حفظ این قیام عظیم داشت. در تکوّن شخصیت حضرت زینب(علیها السلام)، عامل وراثت، تربیت و محیط نقش بنیادین داشتند. بدین لحاظ، در پی حادثه کربلا، حضرت زینب(علیها السلام)مسئولیت سنگینی عهدهدار گردید. امام حسین(علیه السلام) پدیدآورنده نهضت بود، ولی ادامهدهنده آن خواهرش حضرت زینب(علیها السلام) گردید. این بانو پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) و یاران ایشان در کربلا، در کوفه و شام، رسالت خویش را به خوبی انجام داد و با استفاده از فرصتها، ضربههای کاری بر دشمن وارد ساخت. حضرت زینب(علیها السلام) با خطبههای آتشین خویش، تبلیغات دروغین بنیامیّه را خنثا نمود. ایشان مردم کوفه را به خاطر پیمانشکنیشان، از خواب غفلت بیدار ساخت و نیز هیاهوی تبلیغات دروغین یزید در میان مردم شام را برملا ساخت و زمینه انقلاب را در کوفه و شام فراهم نمود، به گونهای که یزید با دستپاچگی از کار خود اظهار ندامت نمود و اهلبیت پیامبر(علیهم السلام) را با قافلهسالار آن، حضرت زینب(علیها السلام)، با احترام فراوان به مدینه بازگرداند. هدف نوشتار حاضر بررسی شخصیت حضرت زینب(علیها السلام)، جایگاه رسالت ایشان و به انجام رسانیدن آن است.

خداوند در چند آیه، اعجاز قرآن را به رخ بشر می‌کشاند و به همه انسانها اعلام می‌کند که اگر در وحیانی بودن این مجموعه هدایت تردید دارید و فکر می‌کنید می‌توانید مانند آن را تهیه کنید پس کتابی همانند آن بیاورید. بلندی فصاحت و بلاغت قرآن از تصور هر انسان خردمندی بالاتر و برتر است؛ تا آنجا که چهارده قرن است فریاد مبارزه طلبی و اعجازآمیز بودن آن در جهان طنین‌انداز است و به همه جهانیان اعلام کرده که اگر جن و انس دست به دست هم داده و همه امکانات را به کار گیرند نظیری برای قرآن نمی‌توانند ارائه کنند. اعراب با این که در ادبیات، سخن‌وری و شعر مقامی ممتاز در آن روزگار داشتند جرأت مقابله با قرآن را نداشتند؛ گرچه عده‌ای از دشمنان لجوج همواره در کوشش بوده‌اند که وانمود کنند تحدی و مبارز‌ه‌طلبی در طول تاریخ از عصر نزول و پس از آن از ناحیهمخالفان قرآن اجابت شد و نوشته‌هائی را به عنوان معارضه با قرآن ارائه کرده‌اند و اخیراً با انتشار آنها بر روی شبکه اینترنت جملات بی‌محتوائی را پردازش کرده و با سرقت از آیات قرآن مجموعه‌ای را گردآوری کرده و درصدد اثبات امکان تقلید از قرآن برآمده‌اند. در تحقیق حاضر کوشش شده است با روشن نمودن مفهوم تحدی و بیان انواع تحدی و وجوه اعجاز قرآن، به بررسی تطبیقی با جملات معارضان به ویژه در عصر اخیر پرداخته شود و با تبیین راز هماوردناپذیری قرآن نشان داده شود که مدعیان تحدی در قول و فعل خود مصیب نبوده‌اند.

قرآن کریم معجزه پاینده رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله ) است ؛ برجسته ترین وجه اعجاز آن ، اعجاز بیانی و فصاحت و بلاغت بی نظیر آن است. واژه گزینی قرآن بی بدیل و شگفت انگیز است با ظرافت هایی بسیار دقیق . واژه های ترادف نمای قرآن تأمل برانگیزاند ؛ این مبحثی است که از دیرباز بیان وبنان عالمان زبان عربی را به خود مشغول داشته و ایشان در این خصوص آراء مختلفی را در پیش گرفته اند.براساس این پژوهش هیچ یک از واژه های به ظاهر مترادف نمی توانند به جای یکدیگر بنشینند . ما با تأمل در موارد استعمال این الفاظ در قرآن کریم و نیز با ژرف اندیشی در معنای دقیق لغوی آنها پی می بریم که هیچ دو واژه ای در قرآن کریم نمی توان یافت که کاملاً با یکدیگر مترادف و از بار معنایی یکسانی برخوردار باشند ؛ بلکه فرق های ظریف و دقیقی میان آنها وجود دارد که موجب انتخاب آنها برای آن موضع خاص شده است. و تغییر هر یک از این واژگان نه تنها معنا را دگرگون می کند بلکه آوا و موسیقای قرآن ، تناسب واژگانی قرآن ، هماهنگی و تناسب لفظ با الفاظ قرین خود و ... را نیز دچار تغییر و دگرگونی می کند . واژه گزینی حکیمانه و دقیق آیات قرآن کریم و موارد کاربرد واژه های قریب المعنا در این کتاب مقدس خود یکی از وجوه بارز اعجاز بیانی این کتاب الهی است و رعایت دقیق چنین ظرافت هایی در حیطه توانایی هیچ ادیب و فصیح زبردستی نیست.

اگر از هر زاویه به قرآن کریم نگاه شود در آن ظرافت‏ها و ویژگی‏هایی دیده می‏شود که در اوج فصاحتو بلاغت است و انسان را وادار می‏کند به فوق بشری بودن آن اعتراف ‏کند. در طول تاریخ، قرآن پژوهان در پاسخ به این سوال که، «قرآن از چه نظر معجزه است؟» این کتاب آسمانی را از جنبه‏های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داده‏اند. خداوند متعال یکی از علت‏های اعجاز آمیز بودن قرآن را به خاطر تاثیری که بر مخاطب می‏گذارد معرفی می‏کند. آیا این تأثیر قرآن کریم به خاطر بلاغت آن است؟ آیا به سبباسلوب خاص آن است؟ آیا به خاطر معنا و محتوای آن است؟ و یا به علت اخبار غیبی آن است؟ یا به خاطر همه آن‏ها؟تناسب و هماهنگی بین کلمات و جمله‏ها، لفظ و معنا از اصول زیبایی کلام است، این تناسب‏ها و هماهنگی‏ها به شکل کامل در قرآن کریم وجود دارد؛ بکارگیری این قاعده در سوگندهای قرآن کریم در اوج خود نمایان می‏شود بطوری که با کلام بشری تفاوت‏های چشمگیری دارد.با تأمل در سوگندهای قرآن کریم از یک سو بین مقسم‏به‏هایی که در پی هم آمده‏اند تناسب و هماهنگی می‏بینیم، و از سویی دیگر بین مقسَم‏به‏ها ومقسَم‏علیه‏ها رابطه و هماهنگی وجود دارد، و از جهتی دیگر بین محور و محتوای سوره و سوگند موجود در آن سوره رابطه و هماهنگی وجود دارد.این نوشتار بطور فشرده با رویکرد معجزه بودن قرآن کریم، ابتدا به بیان و بررسی نکات بلاغی این هماهنگی‏ها و تناسب‏ها در سوگندهای قرآن کریم می‏پردازد و سپس به بیان نظرات قرآن پژوهان درباره هدف و کارکردهای سوگندهای قرآن کریم می‏پردازد.

دعا و مناجات، از زلال ترین چشمه هایی است که قطره ی ناچیز وجود انسان را به دریای لایتناهی وجود حق تعالی پیوند می دهد و زمانی که در بستر کلام انسان کامل، یعنی امام معصوم جاری می شود،ظرفیت گسترده ای می یابد. امام سجّاد علیه السلام در پر پیچ و خم ترین گذرگاه های تاریخ اسلام، برای رساندن بار سنگین امانت امامت و رهبری به سرمنزل مقصود، این ظرفیت را ـ به مقتضای شرایط زمان ـ به کار گرفتند. دعای ابوحمزه ی ثمالی و مناجات خمس عشر از جمله ادعیه ای هستند که با تأثیرگذاری عمیق و همه جانبه بر عواطف و عقاید و روح آدمی، بخشی از اهداف تربیتی و سیاسی امام را محقق نموده اند. در این پژوهش، می کوشیم تا با بررسی این ادعیه به شیوه ی توصیفی ـ تحلیلی، عوامل این تأثیرگذاری را دریابیم و گوشه هایی از زیبایی ها و برجستگی های ادبی آن را به نمایش بگذاریم. بدین منظور، به بررسی سه عنصر اسلوب، معنا و عاطفه، بر اساس نقد کاربردی پرداخته ایم. امام سجاد علیه السلام، این ادعیه را با اسلوب زیبا، مستحکم و خیال انگیز، معانی والا و عواطف عمیق و صادقانه، جاودانه ساخته اند. زیبایی اسلوب این ادعیه، حاصل بکار گیری انواع سجع، جناس، تکرار، و هم چنین تناسب الفاظ با فضای معنوی است. استحکام اسلوب، نتیجه ی استشهاد و استدلال به آیات قرآنی و بهره گیری از صور خیال است و وضوح اسلوب، حاصل دقت در انتخاب واژگان و بکارگیری متعادل آرایه های بدیع معنوی می باشد. تعالی معانی، در پرتو بهره گیری از مفاهیم والای قرآنی و تحریک انسان به سوی یک حیات متعالی، به ارمغان آمده و وضوح معانی، با تکرار مفاهیم، مقابله ی معانی و بهره گیری از اسلوبی روشن و واضح حاصل شده است. وحدت و بهم پیوستگی معانی که جلوه هایی از آن، در حسن مطلع، حسن تخلص و حسن ختام نمود دارد، به معانی این ادعیه برتری بخشیده است. عواطف عمیق و صادقانه ی امام سجاد علیه السلام، که با توصیف دقیق احساسات، تنسیق الصفات، طولانی کردن سخن درباره ی محبوب، تکرار و تاکید، استفهام و استدلال، نمایان می شود و عواطف خواننده را برمی انگیزد، از عوامل مهم تأثیرگذاری و طراوتو تازگی جاودانه ی این ادعیه به شمار می رود

از جمله علومی که دربین سایر علوم از فضیلت والایی برخوردار است علم مربوط به فهم معانی راستین کلام‌الهی است ; کلامی که تعالیم مقدس و اهداف و آرمانهای اصیل اسلامی و انسانی نشات گرفته از آن است و نزول آن سبب پیروزی و توفیق پیامبر (ص) عرب زمان درمیدان فصاحت عرب می‌باشد. قرآن کریم که به زبان عربی نازل گردیده، مسحون از الفاظ زیبا و معانی باریک و دقیق است و مطالعه آن هر سخنور و سخن سنج را به اعجاز وامی‌دارد. زبان عربی علاوه براینکه زبان دینی ماست بیش از چهارده قرن است که با زبان فارسی پیوند مستحکم دارد و ما برای فهم معانی کلام الهی و پی بردن به عمق اعجاز، همراه با ایجاز آن ناگزیر از تعلم زبان عربی و فراگرفتن علوم و فنون مربوط به آن هستیم . علوم و فنونی که تدبر و تعقل درآن مارا در تحقق آرمانهای ملکوتی و معنوی یاری خواهد داد. و انس و الفت و آشنائی ما را با کلام وحی دو چندان خواهد کرد. نشر و گسترش علوم‌اسلامی و فرهنگ قرآنی میسر نمی‌شود مگر بوسیله پرداختن به آثار بلاغی ادبی عربی و ترجمه آنها به زبان فارسی . و دراین امر مهم بسیاری از علما و فصحی و ادبای نکته سنج و سخنور گامهای موثری برداشته هریک به نوبه خود خدمات ارزنده‌ای ارائه داده‌اند. این همه پرداختن به علوم و آثار ادبی-بلاغی و تحقیق و ترجمه آنها حاکی از اهمیت زبان عربی است که کلام وحی بدان زبان نائل شده است . ازجمله علومی که ما را در فهم عمیق معانی نغز و پرمغز کلام خدا یاری می‌بخشد علم بلاغت و فصاحت است که علمای پیشین به تفحص و تعقل درآن پرداخته نسبت به ترویج آن درمیان ملل و اقوام گوناگون اقدام نموده‌اند. در دهه علمای اخیر خصوصا بعداز پیروزی انقلاب اسلامی که هدفش نشر و گسترش علوم اسلامی در سایه پیام‌های روشنگرانه و راهنمائیهای حکیمانه قرآن کریم است تالیف و ترجمه آثار و علوم قرآنی و بلاغی از زبان عربی به فارسی و بالعکس اهمیت بسزایی یافته است . لذا ترجمه متن از بلاغی عظیم و گرانقدر جواهرالبلاغه مرحوم سید احمد هاشمی (1978-1943 م)، ادیب و محقق و استاد فقیه جامع‌الازهر را که صاحب ده‌ها جلد کتاب گرانقدر در انواع مختلف علوم ادبی است و خود او در آغاز کتاب از آنها نام برده است . درمورد سلیقه مولف به‌اختصار می‌گویم که وی کتاب خود را با خطبه‌ای در ستایش خداوند عزوجل و پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و صحابه آغاز کرده، به دنبال آن مقدمه‌ای در فصاحت و بلاغت آورده است سپس کتاب را در سه فن معانی و بیان و بدیع نگاشته و هر فنی را به بابها و فصل‌ها تقسیم نموده‌است و در هر فصلی بعداز تعریف و توضیح عناوین، شواهدی را از آیات قرآن کریم و احادیث و آثار منظوم و منثور شعرا و ادبای عرب ذکر کرده است . دراینجا لازم می‌بینم اشاره‌ای کوتاه به نحوه ترجمه کتاب داشته باشم . ترجمه کتاب ((جواهرالبلاغه)) از چاپ سوم 1368 متن عربی با رعایت امانت و صداقت ، بدون هیچگونه دخل و تصرفی صورت گرفته است . مواردی که لازم بود در پاورقی نوشته شود شماره‌گذاری شده، به صورت مجموعه‌ای درآخر هرباب تحت عنوان یادداشت‌ها و منابع و ماخذ آمده است .

علم بلاغت همانند سایر علوم زبان عربی برای خدمت به قرآن کریم و درک شایسته اعجاز آن و اتقان زبان است که دوره های مختلفی را گذرانده است یکی از موضوعاتی که در بلاغت دارای جایگاه ویژه ای می باشد موضوع فصل و وصل است تا جائی که بلاغیون بر این باورند که بلاغت یعنی شناخت فصل و وصل . بنابراین با توجه به اهمیّت موضوع در این رساله بر آن شدیم که مواضع فصل در قرآن کریم را مورد بررسی قراردهیم.در فصل اول به موضوع بلاغت و فصاحت و ادوار مختلف آن اشاره شده است تا یک پیشینه ی ذهنی برای خواننده حاصل گردد و یاریگر وی در درک بهتر مباحث در فصول بعد گردد.فصل دوم به موضوع فصل و وصل پرداخته و بیان می دارد توجه به مواضع فصل و وصل کاملاً ضروری است و نحوه استفاده هر یک از آنها در جایگاه خود باعث می گردد تا زوایای کلام بهتر درک شود و گوینده مقصود مورد نظر خود را آن گونه که هست به مخاطب خود انتقال دهد .در علم معانی، وصل ایجاد پیوند میان دو جمله به وسیله ی «واو»است و فصل ترک این پیوند و ذکر جمله ی دوم به صورتی مجزا است که خود دارای نکته های ظریفی است که باعث زیبایی سخن می گردد.اما فصل سوم که موضوع اصلی رساله است به بررسی مواضع فصل در قرآن کریم و بیان انواع آن می پردازد و راه های تشخیص موارد فصل را ارائه می دهد ،جایگاه و ظرافت فن فصل در سخنان خداوند با بندگان خود را مورد توجه قرار داده و اذعان می دارد چرا خداوند در جایی که اقتضای فصل است کلام الهی خود را به طریق وصل بیان نفرموده است به تعبیر دیگر این قسم از رساله بیانگر آن است که در چه مواردی ترک و حذف «واو» کلام را بلیغ تر و مطابق حال و مقام شنونده می سازد