جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لورنس لمپرت (2024-1941 م) را بزرگ‌ترین نیچه‌شناس معاصر آمریکای شمالی دانسته اند. مضمون اصلی آثار او را می‌توان تبیین مفهوم تاریخ نیچه‌ای فلسفه خواند؛ تاریخ جدیدی از فلسفه که در آن فیلسوفان اصیل فیلسوفانی هستند که فرمان می‌دهند و قانون می‌گذارند. از این منظر، فلسفه با دو چالش مهم نظری و عملی مواجه است. چالش نظری در کشف حقیقت عبارت است از مواجهه با حقیقت مرگ‌بار، که در آن بودن به مثابه خواست قدرت بودن است. چالش عملی فلسفه این است که این حقیقت را به امری زیستنی بدل کند؛ چالشی که اشتراوس آن را چالش فلسفه برای فرمان‌روایی بر دین می‌داند. مقاله «چالش نیچه برای فلسفه در اندیشه لئو اشتراوس» به منظور تبیین این چالش‌ها و چاره‌ای که نیچه برای آن‌ها اندیشیده است، به نگارش درآمده است. در مقدمه توضیحی بر این مقاله کوشیده ام تا ابتدا زندگانی و آثار پروفسور لمپرت را مختصراً معرفی نمایم، سپس نکات اساسی فهم لمپرت از نیچه را بیان کنم، و در نهایت، دورنمایی از ساختار استدلالی مقاله را در برابر خواننده قرار دهم.

باتکیه‌بَر دوگانه‌یِ «عقلانیّت» و «معقولیّت» استدلال شده که رالز به‌دنبالِ باورهایِ اخلاقیِ عینی است؛ عینیّتی که رالز به‌دنبالِ آن است، عینیّتِ برساختی است. در فرایندِ برساختِ باورهایِ عینیْ باورهایِ عقلانی به باورهایِ معقول تبدیل می‌شوند. باورهایِ معقول باورهایی هستند که نسبت به آن‌ها توجیهِ عمومی پدید آمده است؛ برایِ دست‌یابی به توجیهِ عمومی، توجیه‌هایِ عقلانیِ فردی، به‌اشتراک گذاشته می‌شوند تا توسطِ داورانِ شایسته، نسبت به آن‌ها توافقِ عمومی پدید آید. داورانِ شایستهْ به میزانی از عقلانیّت آراسته اند که می‌توانند فهمی اطمینان‌آور از باورهایِ دیگران به‌دست آورند و دلایلِ لَه و علیهِ یک تصمیم را می‌شناسند. این افراد در موقعیتی قرار می‌گیرند که از تبعاتِ احتمالیِ تصمیم‌هایِ خود ناآگاه باشند تا از سوگیری‌هایِ معرفتی و تعصّبات پیراسته شوند. تفسیرِ برگزیده‌‌یِ ما، بدیلِ تفسیرِ شهودگروانه است که داوری‌هایِ اخلاقیِ عینی را بی‌واسطه برآمده‌از شهودهایِ اخلاقی می‌داند. برایِ نقدِ تفسیرِ شهودگروانه، افزون‌بَر اِقامه‌یِ استدلال به‌نفعِ برساخت‌گرایی، نقدهایِ رالز به شهودگرایی صورت‌بندی شده است تا جانبِ برساخت‌گراییْ تقویت شود. برایِ استدلال به‌سودِ برساخت‌گرایی، نظم و ترتّبِ منطقی بینِ مفاهیمِ تخصصیِ رالز برقرار شده است؛ به‌گونه‌ای که ازدلِ یک مفهوم، مفهومِ دیگر سربَرمی‌آورد و این سیر ادامه پیدا می‌کند تا به باورهایِ عینیِ برساختی دست پیدا کنیم؛ این عینیّتْ توسّطِ داورانِ شایسته به‌دست آمده است و ازاین جَهَت «عینیّتِ مدنی» نامیده شده است و بدیلِ «عینیّتِ فردی» است که شهودگرایان به آن باور دارند.

تأکید میل بر رد معرفت پیشینی سبب شده که او نیز همانند تجربه‌گرایانی چون هیوم، دست به دامان روان آدمی شود و ریشه بسیاری از باورها را در روان آدمی بجوید. قوه عقل در نظر او لوح سفیدی است که مشاهده و تجربه نقش­هایی بر روی آن ترسیم می‌کنند. در مرحله بعد روان آدمی دست به کار می‌شود و آدمی را وادار به پذیرفتن پدیده‌های تکراری می‌کند. این باور به مرور زمان و پس از تکرار مکرر یکنواختی‌های موجود در طبیعت، مهر تأیید مجددی می‌خورد؛ گویی کشف هر قانون جدیدی نه تنها خود آن قانون را اثبات می‌کند، بلکه به تثبیت سایر قوانینی که با استفاده از این روش به دست آمده‌اند نیز کمک می‌کند. این پژوهش برآن است که جایگاه استقرا را در منطق جان استوارت میل نمایان سازد و نیز نشان دهد که تلاش­های او برای توجیه استقرا کافی نبوده است. به همین منظور کتاب نظام منطق (The System of Logic) میل مورد بررسی قرار گرفته و نظر برخی از مفسرین در باب آن بیان شده است. در ضمن بحث، سعی شده نظر میل در باب قیاس نیز بیان شود و به این ترتیب تصویری کلی از منطق جان استوارت میل ارائه شود.

خدای متعال در آیه 85 سوره طه می فرماید: «وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِی ». داستان سامری، در میان وقایع متعدد قوم موسی، دارای اشاراتی ظریف و قابل تأمل است. تعبیر قرآنی «اضل» با یک فاعل مشخص، اشاره به ضرورت آگاهی از عملکرد افراد فرصت طلب دارد. در اینکه بیان خداوند از پروژه موفق سامری در غیاب موسی و گمراه شدن قوم او چه هدفی دارد؟ مقاله حاضر تلاش کرده عملکرد سامری در سوره طه را با روش، تحلیلی استدلالی و استنباطی، با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری مورد تبیین قرآنی قرار دهد. نظام هندسی سوره طه در بردارنده استدلال های عقلی بر پذیرش توحید و دوری از شرک است و داستان سامری ترسیم کننده شخصیتی با موقعیت اجتماعی و اهل نفاق است که برای رسیدن به رهبری از استدلال های عوام فریب استفاده می کند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که رمز رهایی از ضلالت، همراهی دائمی مردم با رهبر و جانشین او و پرهیز از منافقین و آگاهی از نگاره سامری هاست. نقشه سامری با سه الگوی: ارتداد از ایمان به کفر، ارتداد در تبعیت از موسی، تورات و هارون موفق به اخذ ضلالت قوم در کمترین زمان ممکن شد. این تحقیق با تبیین اقسام ارتداد و ارتباط مفهومی «اضل» با ارتداد، نتایج انگاره سامری را در قوم موسی و امت اسلام مورد بررسی قرار داده است.

شناخت «حقیقت عرش» همواره از مسائل پیچیده و پر اهمیت برای دانشمندان و صاحبان علم و معرفت بوده است، که علت آن آیات شریفه قرآن مجید مانند: «الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی » و روایات مرتبط است که به صراحت از عرش سخن گفته است. ازاین رو اندیشمندان دینی از جمله مفسران و متکلمان در این باره به تحقیق پرداخته اند. هدف از پژوهش حاضر بررسی مفهوم حقیقی عرش، با توجه به نیاز به شناخت آن در حوزه جهان شناسی، خداشناسی و معارف الهی است تا در سایه سار آن پاسخی روشن به برخی ابهام های موجود در این موضوع داده شود. روش تحقیق کتابخانه ای و تحلیلی است و دستاورد پژوهش، این است که عرش الهی حقیقتی مستقل و از جنس حقایق غیبی و در مرتبه عوالم مجردات است. مراد از حقیقت عرش نیز، جایگاهِ تدبیر و مدیریت و ربوبیت الهی و مقامی است که منشأ صدور اح کام ع الم بوده و همه اوامر الهی به سوی آن منتهی می شود.

معروف ترین آثار قدما در زمینه متشابهات کتاب «متشابه القرآن» عبد الجبار و «متشابه القرآن و مختلفه» ابن شهرآشوب مازندرانی است. تعاریف آنان از محکم و متشابه مشترک بوده و بر لزوم پی بردن به مقصود آیات متشابه، به کمک دیگر ادله و رجوع به محکمات استوار است.در مبانی تفسیری عبدالجبار معتزلی، عقل، مقدم بر نقل است، اما در دیدگاه ابن شهرآشوب، عقل و نقل مکمل یکدیگرند. هر دو مفسر، در آیات 22 و 23 قیامت، «نظر» را به معنای انتظار دانسته اند. البته عبدالجبار در آیه 5 طه «استواء» را به معنای استیلاء و اقتدار گرفته اما ابن شهرآشوب با استناد به روایتی از امام صادق× به معنای نسبت یکسان با همه چیز می داند. از این رو عبدالجبار غالباً با محوریت عقل و بی اعتنایی به روایات، اما ابن شهرآشوب، با بهره گیری از گفتمان کلامی اهل بیت^ به تأویل آیات صفات خبری خداوند پرداخته اند.

نیچه، هایدگر، گادامر، اشتراوس و دریدا را می‌توان پنج فیلسوف مهم پست‌مدرن دانست که کوشیدند محدودیت‌های عقل‌گرایی مدرن را آشکار کنند و راهی برای نقد آن بگشایند. اما طرح فکری این پنج متفکر با پیروی از الگویی مشابه شکل گرفته است؛ همۀ آن‌ها، برای گذر از آخرین مرحلۀ سنت فلسفی غربی و کشف معنای اصیل فلسفه‌ورزی، به سرآغاز فلسفۀ غربی یعنی افلاطون رجوع کردند. کاترین زاکرت در این کتاب می‌کوشد ابتدا اندیشۀ این متفکران و مواجهه‌شان با افلاطون را به نحوی دقیق و موشکافانه تبیین کند و توضیح دهد که پست‌مدرن‌بـــودن آن‌هـــا دقیقا چه معنایــــی دارد. سپـــس فلسفــــۀ این متفکران را به عرصۀ عملی پیوند می‌دهد و تبعات سیاسی و اجتماعی آن‌ را می‌کـــاود. حاصـــل کار او کتـابـــی اســـت کــــه هـــــم طرحـــی یکپارچــــه و به‌هم‌پیوسته از تفکر فلسفی غربی برای خواننده مهیا می‌کند و هم نشان می‌دهد که چگونه این پنج فیلسوف، برای عبور از بحران‌های سیاسی و اجتماعی معاصرشان، سنت خود را بازخوانی و نقد کردند.