جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام سیاسی به عنوان یکی از مهمترین جریان های سیاسی تاثیرات مهمی بر سراسر جهان و به ویژه کشورهای اسلامی داشته است. در این مقاله نویسنده تلاش می کند تا با بررسی زمینه های پیدایش مفهوم اسلام سیاسی به عنوان مقوله ای مفهومی به بررسی آرا و اندیشه های سه متفکر تاثیر گذار در این حوزه بپردازد. البته این به معنای تاکید بر همسانی اندیشه های این سه متفکر نیست بلکه تلاشی است برای نشان دادن برخی از وجود اولیه ای که امکان نظری و عملی اسلام سیاسی را فراهم کردند

احیاء فکر دینی به معنی تصحیح فهمدینی و اصلاح چگونگی دینداری است، مسائل مربوط به احیاء فکر دینی شامل تمامی مسائل مربوط به دین میگردد.در این پژوهش پس از تعریف و تبیین احیاء تفکر دینی به بررسی وتحلیل برخی از موارد احیاء تفکر دینی که مهمترین آنها عبارتند از : جهان ‌بینی وایدئولوژی ،عدالت، حکومت ،آزادی تفکرو عقیده ، ازنگاه سید قطب وشهید مطهری پرداخته شده است.سید قطب و شهید مطهری معتقدند که اولین و مهمترین کاری که در رابطه با احیاء تفکر دینی باید صورت گیرد ، احیاء ایدئولوژی و جهان ‌بینی اسلامی و اثبات برتری آن نسبت به دیگر جهان ‌بینی‌هاست، تا بدینوسیله از هجوم و رسوخ دیگر جهان‌بینی‌ها د ردین، که عامل مهم انحرافات دینیاست؛ جلوگیری شود.یکی دیگر از مقولاتی که ایندو متفکر در رابطه با احیاء تفکر دینی به آن تأکید زیادی کرده‌اند عدالت است.شهید مطهری با رهیافتی فلسفی وکلامی، وسید قطب با نگرشی متاثر از کلام اشعری به بیان تعریف عدالت و راهکارهای تحقق آن درجامعه اسلامی پرداخته‌اند.سید قطب طبق تعریفی که از جامعه جاهلی و جامعه اسلامی ارائه میدهد، معتقد است جامعه ایی که در آن حکومت، اسلامی نباشد و قوانین اسلامی اجرا نگردد ، جامعهایی جاهلی است.شهید مطهری در مورد احیاء تفکر دینی و رابطه آن با حکومت اسلامی بر عدم جدایی سیاست و حکومت از دین تأکید دارد. د ررابطه با آزادی تفکر و عقیده سید قطب معتقد است که انسان باید در تفکر و عقیده ی خود آزاد باشد و نباید کسی او را برای قبول عقیده ای اکراه و اجبار کند.وی در این راستا به احیاء نظر اسلامی در مورد آزادی تفکر و عقیده پرداخته است.وی معتقد است که اندیشه اسلام هرگز این نبوده که مردم را مجبور سازد تا آن را به صورت عقیده قلبی بپذیرند، زیرا اسلام تنها عقیده نیست؛ بلکه اسلام منشور آزادی انسان از بندگی مخلوقات است.امّا شهید مطهری معتقد است که بین آزادی تفکر و آزادی عقیده فرق است. وی با بیان اینکه اسلام آزادی تفکر را نه تنها معقول میداند بلکه بر آن تأکید دارد و پذیرش اصول دین را بدون تفکر و استدلال نمیپذیرد سعی کرده این فکر غلط را که، همه چیز در اسلام تعبدی است و انسان ها حق ندارند در اصول دین به چون و چرا بپردازند از اذهان مردم پاک کند و به احیاء اندیشیدن و تفکر که مورد غفلت واقع شده است بپردازد. ایشان سعی کرده ضمن احیاء آزادی عقیده و تفکر، تفاوت ایندو مطلب را با یکدیگر بیان کند، تا بین آزادی عقیده و تفکر خلط نشود.به دلیل ماهیت این رساله، روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی و منابع تحقیق، کتابخانه‌ای می باشد.

چکیدهامانت و امانت داری از موضوعاتی است که در فرهنگ دینی ما بسیار مورد تاکیداست؛ در قرآن کریم در آیات متعددی به رعایت امانت توصیه شده است. و مفسرین اهل سنت و شیعه به بررسی مفهومی و مصداقی آن پرداخته‌اند. در کتاب‌های تفسیری برای امانت مصادیق متعددی ذکرشده است که از جمله آنها عبارتنداز: امامت و ولایت، ودایع وامانات مردم، اعضاء و جوارح که در بعضی از تفاسیر، مصداق امانت می‌باشند. نماز، روزه، غسل، حج، جهاد، تعهد و قبول مسئولیت، دین و شریعت، ولایت الهیه می‌باشد.در قرآن کریم، هر جا سخن از امانت و حفظو ادای آن است،کلمه جمع «امانات» به کار رفته است این معنا را می‌رساند که امانت منحصر به امین بودن در حفظ اموال نیست بلکه همه نوع مسئوولیت اجتماعی و مصادیق مشابه را شامل می‌شود. علامه طباطبائی نیز به عنوان یکی از مفسرین شیعی به مسأله امانت خصوصاً مصادیق اجتماعی آن توجه خاصی دارند و خیانت در این نوع امانت را خیانت به خدا و رسول تلقی می کنند. سیّد قطب نیز به عنوان یکی از مفسران معاصر اهل سنت بر مسأله امانت در قرآن تأکید فراوان دارد و معتقد است که خداوند، مسلمانان را از خیانت در امـانتی برحذر می‌دارد که آن را پذیرفته‌اند و اسلام را گردن نهاده‌اند. از دیدگاه وی اسلام برنامه ی زندگی ‌کامل و شاملی است که ‌گردنه‌ها و دشواری ها بر سر راه آن قـرار می‏‎گیرد. اسلام برنامه‌ایست برای ساختن یک واقعیّت زندگی، بر پایه‌ی «لا الله الّا الله». آن هم با برگردانـدن مردمان به بندگی و پرستش پروردگار راستین خودشان‌، برگرداندنجامعه به حاکمیّت و شریعت خدا، برگرداندن طاغیانی که بر الوهیّت و قدرت خدا شوریده‌اند وبدان ها تعدّی کرده‌اند، از طغیان و تعدّی‌، تأمین حقّ و عـدل برای همه مردم‌، برپاداشتن عدالت ودادگری در میان مردم با میزان و معیار راست و درست‌، و آباد کردن زمین و انجام تکالیف و وظائفی که خـلافت در زمین از سوی یزدان می‏طلبد و چنین خلافتی هم باید برابر برنامۀ خدای سبحانصورت پذیرد. همه‌ی این ها امانت است و هر کس آنها را انـجامندهد بدانها خیانت می‌کند، و خلاف وعده‌ای ‌کردهاست ‌که برابر آن با خدا پیمان بسته است‌، و عـهد و بـیعتی را نقض کرده است و شکسته است‌ که با پیغمبر خود انجام داده است. با نظر به آراءسیّد قطب و علامه طباطبائی به نظر می رسد که این دو در بسیاری از موارد مصادیق امانت با یکدیگر اشتراک نظر دارند و شاید مهمترین وجه اختلاف آن‌ها توجه علامه طباطبائی به مسأله ولایت و خلافت الهی به عنوان یکی از مصادیق امانت است که سیّد قطب اعتقادی به این نوع تفسیر ندارد.کلیدواژه‌ها: امانت، علامه طباطبایی، سیّدقطب،تفسیر ا لمیزان، تفسیرفی ظلال القرآن

متن پیش رو ترجمه بحثی مستقل از دکتر صائب عبدالحمید است که در کتاب «فلسفةالتاریخ فی الفکر الاسلامی» با عنوان «علم السنن الالهیة فی مدرسة العروة الوثقی» به چاپ رسیده است. در این بحث نویسنده، سید جمال‌الدین اسدآبادی و شاگردش محمد عبده را بنیانگذاران نوین فلسفه تاریخ قرآنی دانسته و تداوم مکتب آنها را که با نام مدرسه عروةالوثقی از آن یاد می‌کند، در دو قالب شارحان و نظریه‌پردازان با ذکر نمونه‌هایی تا روزگار فعلی پیگیری کرده و از تحولات این دانش سخن گفته است.

در طی چند دهه اخیر اسلام گرایی به یکی از محوری ترین تحولات در جهان امروز تبدیل شده است. با وقوع انقلاب اسلامی ایران و ارائه ی الگوی نظام سیاسی دینی در مقابل لیبرال دموکراسی غربی پتانسیل های اسلام گرایی هر چه بیشتر آشکار شد. با شروع تحولات اخیر در خاورمیانه (انقلابهای عربی) این فرصت به وجود آمد که نظام سیاسی ج. ا. ایران به عنوان یک جایگزین مناسب برای نظام های خودکامه خاورمیانه مطرح شود؛ اما این فرصت با رشد جریان های تکفیری در خاورمیانه که از طرف کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای مورد حمایت قرار می گیرند، با چالش مواجهه شده است. این نوشتار محور کار خویش را آسیب شناسی رشد جریان های تکفیری قرار داده است. از این رو پرسش بنیانی این است گسترش جریان های تکفیری چه تاثیر بازدارنده ای بر رشد اسلام گرایی در منطقه و جهان خواهد داشت؟ رشد جریان های تکفیری از دو بعد اساسی فرایند اسلام گرایی را با چالش مواجهه خواهد نمود، نخست قطبی سازی جوامع اسلامی بر اساس تقابل شیعه و سنی و دیگری کاهش مشروعیت و مقبولیت اسلام گرایی به عنوان یک جایگزین در مقابل لیبرال دموکراسی، این پژوهش در راستای رفع چالش جریان های تکفیری فراروی اسلام گرایی راهکارهایی ارائه نموده که در قالب دو راهکار دیپلماسی ارتباطات گسترده میان گروه ها و کشورهای اسلامی، و مقابله با گسترش جریان های تکفیری قابل بررسی است

یکی از مسائل بسیار مهم در قرآن کریم، سُنَن اجتماعی مانند هدایت، آزمایش، استدراج، امهال و ... است. اهمیّت پرداختن به این مسئله از آن روست که یک جامعه اسلامی ‌برای رسیدن به خاستگاه و جایگاه اصلی خود باید با قانون‌هایی که خداوند متعال در زندگی انسان‌ها وضع نموده، آشنا باشد، چراکه توجّه به جریان سنّت‌های الهی، بیدارکننده و حرکت‌آفرین است و انسان را بر اعمال خیر و پرهیز از اندیشه‌ها و عمل‌های نادرست برمی‌‌انگیزد. بررسی سنّت‌ها در تفاسیر معاصر به دلیل پی بردن به نحوه برداشت مفسّران از سنّت‌ها و تطبیق آنها با مسائل عصر می‌‌باشد. در این مقاله، بر آنیم به مطالعه سنّت‌های اجتماعی، در دو تفسیر «المیزان» و «فی ظلال القرآن» بپردازیم. با مقایسه این دو تفسیر، معلوم می‌‌گردد که از میان سُنَن، تنها در موضوع، امامت بین دو مفسّر اختلاف بنیادین وجود دارد. برای انجام کار، سنّت‌ها در دو قِسم مطلق و مقیّد تقسیم‌بندی شده است و از هر قِسم، سه سنّت مورد بررسی قرار می‌‌گیرد. ابزار کار در این مقاله منابع کتابخانه‌ای است.

سید قطب یکی از اعضای اخوان‌المسلمین مصر بود که به اتهام فعالیت علیه حکومت، در سال 1966 اعدام شد. بیشتر اندیشه‌های وی مربوط به مفهوم جاهلیت است که عبارت می‌شود از رد مسلمانی مسلمانانی که از شیوه زندگی اسلامی (از نظر قطب) فاصله گرفته‌اند. در این پژوهش، نوشته‌های سید قطب به روش کتاب‌خانه‌ای مطالعه و بررسی شد و این نتیجه حاصل آمد که اغلب اندیشه‌های اصلی سید قطب بی‌سابقه نیستند، بلکه اندیشه‌هایی هستند که در تاریخ اسلام در میان علمای مسلمان وجود داشته‌اند، اما سید قطب آنها را به زبان دیگری بیان کرده و گاهی واژه‌های غلط و گمراه­کننده­ای را برای بیان منظور خود به کار گرفته است. همچنین، معلوم شد که دغدغه و انگیزه قطب، کوبیدن جامعه و نظام حکومتی و مخالفت با آن به هر قیمتی بوده است؛ به گونه‌ای که وی در این راه، گاه از مفاهیم اسلامی استفاده نادرست کرده است.

تقیه یکی از مقولات عرفی و روش های عقلایی است که شریعت اسلامی آن را تأیید و به عنوان یک مفهوم اصیل اسلامی معرفی نموده است. تقیه در لغت به معنای حفظ و نگه­داری و در اصطلاح فقها به معنای مخفی نمودن حق و واقعیت از دیگران یا اظهار خلاف آن به جهت مصلحتی مهم تر از مصلحت اظهار حق می باشد.مشروعیت تقیه را می توان از ادلۀ تفصیلی آن به ویژه از آیات کلام الله مجید ـ همانند آیات 28 سورۀ آل عمران و 106 سورۀ نحل ـ استنباط نمود.گرچه برخی ها تقیه را ساختۀ مذهب تشیع و جزء باورهای شیعی دانسته اند ولی با رجوع به کتاب­های تفسیری و فقهی فقهای فرقه ها و مذاهب اسلامی، ملاحظه می شود که همۀ مذاهب اسلامی بر مشروعیت آن اذعان داشته و به آن عمل نموده اند.البته شایستۀ ذکر است که فقهای غیرشیعی تقیه را به زمانی که در آن بیم شدید و یا اکراه و اجبار و اضطرار وجود داشته باشد مقیّد ساخته اند، اما فقهای امامیّه ـ همانند امام خمینیŠ ـ تقسیماتی برای تقیه ذکر کرده اند و برخی از اقسام آن را ـ همانند تقیه مداراتی ـ در غیر موارد ترس نیز جایز دانسته اند.