جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتبار خبر علاوه بر عرصه فقه و احکام شرعی در دو عرصه دیگر نیز نیازمند تحقیق و بررسی است. یکی اعتبار خبر در امور اعتقادی و دیگری در امور حقیقی که تعبد به معنای تنجیز و تعذیر در آنها بی‌معنا ست. اگر چه مشهور عدم اعتبار خبر در اعتقادات است اما ادله حجیت خبر از جمله سیره عقلاء، شامل این دسته از اخبار نیز هستند و عدم اعتبار خبر در آنها ادعایی است که قابل اثبات نیست. در اموری که تعبد در آنها بی‌معنا ست حجیت خبر باید بر اساس آثار مترتب بر آنها مورد بررسی قرار بگیرد. بنابر مبنای جعل منجزیت و معذریت ادله حجیت خبر از شمول این دسته از روایات قاصرند اما بر مبنای جعل طریقیت، آثار قابل ترتب بر چنین اخباری عبارتند از اعتقاد، اخبار و اسناد. در این نوشته اثبات می‌شود که ادله حجیت خبر از اثبات لزوم اعتقاد به مفاد خبر ناتوان هستند و هم چنان که از جایگزینی خبر به جای علم در جواز اخبار از مضمون خبر ناتوانند اما با توجه به اینکه بنای عقلاء بر اسناد بر اساس خبر است، مضمون خبر به «مخبر عنه» مستند است.

علامه محمد باقر مجلسی از متکلمان بزرگ و بنام شیعه در دوره صفویه به شمار می‌آید. وی در آثار مستقل و غیرمستقل کلامی خود به شکلی روشمند به استنباط و دفاع از آموزه‌های اعتقادی شیعه در این دوره مهم پرداخته است. در تحقیق حاضر با مراجعه به آثار کلامی وی، روش‌های کلامی وی اصطیاد و مورد بررسی و تحلیل واقع شده است. ایشان در علم کلام از دو روش عقلی و نقلی استفاده کرده است. از نظرگاه او در اعتقادات تنها یقین معتبر بوده و از این رو خبر واحد را در کلام حجت نمی‌داند. از دیدگاه علامه قرآن تحریف لفظی شده است و روایت‌هایی که بر تحریف دلالت دارند از جهت سند متواتر و از جهت دلالت نص هستند. با وجود این که از نظریه تحریف قرآن دفاع می کند ولی از آیات قرآن نیز در مباحث کلامی استفاده کرده است. استفاده وی از روش نقلی به ویژه روایات سبب ورود مسائل جدید به علم کلام رایج شده است. استفاده وی از اخبار به گونه اخباریان نیست و می‌توان به صورت قطعی حکم کرد که وی در مسائل کلامی اخباری به شمار نمی‌آید. استفاده حداکثری از روایات، تاکید بر نقش اهل بیت (ع) در علوم حقیقی، قول به تحریف قرآن و مخالفت با فلسفه و عرفان و حتی قول به صحت روایات کتب مهم و اصیل شیعه هیچ یک نمی‌تواند اخباری بودن وی را اثبات نماید. وی به حجیت عقل برای اثبات پایه های اولیه دین اعتقاد دارد و عقل را به عنوان یکی از منابع اصول دین قبول دارد. از سوی دیگر پذیرش حجیت استقلالی عقل در کنار آیات محکم قرآنی و روایات متواتر به معنای نادیده گرفتن محدودیت‌های عقل نیست. از این رو به محدودیت‌های عقل نیز تاکید دارد. از این رو ایشان از روش عقلی حتی قواعد و ادله فلسفی نیز در اثبات و دفاع از آموزه‌های کلامی استفاده کرده است؛ هر چند که با فلاسفه مشاء و اشراق به شدت مخالفت ورزیده است. علامه مجلسی به شیوه‌های مختلف به دفاع از آموزه‌های کلامی امامیه پرداخته است. وی به دلیل تسلط به مبانی کلامی شیعه و هم چنین آگاهی خوب از مکاتب و مذاهب دیگر و هم چنین مراعات سطح فکری مخاطب هم در تبیین آموزه‌های امامیه موفق بوده و هم در پاسخ دهی به شبهات و رد عقائد معارض به توفیقات خوبی دست یافته است.