جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دوره‌ی معاصر، ظهور برخی عوامل سبب شد نام معتزله بار دیگر بر سر زبان‌ها بیفتد و برخی افراد نظیر محمدعبده به سبب عقل‌گرایی در مواجه با آموزه‌های دینی، با عنوان نومعتزله شناخته شوند. تلاش برای شناخت دقیق جریان نومعتزله، بررسی نسبت آن با معتزله و مطالعه‌ی انتقادی آراء تأویلی آن‌ها در پژوهش حاضر مورد توجه قرار گرفته است. این رساله ضمن معرفی مکتب معتزله، بررسی سیر معتزله‌پژوهی در سده‌ی گذشته، و بررسی نسبت نومعتزله با گفتمان اصلاح‌گرایی پدیدآمده از زمان سیدجمال‌الدین اسدآبادی و محمد عبده؛ اصل وجود مکتب مشخصی با عنوان نومعتزله را مورد تردید قرار داده و با بررسی و تحلیل الگوهای اثرگذار بر چهره‌های شاخص مکتب ادبی که امتداد نومعتزله در عرصه‌ی تفسیر قرآن به شمار می‌روند نشان داده است نظریات مطرح‌شده از سوی این مکتب، ارتباط روشن و مشخصی با اندیشه‌های معتزله ندارد. رویکرد تأویلی معتزله نشان می‌دهد از تأویل برای اثبات توافق میان عقل و نص، در مواردی که ظاهر نص با مبانی عقلی و اصول خمسه‌ی آن‌ها ناسازگار باشد بهره می‌گیرند. آراء تأویلی نومعتزله با محوریت اندیشه‌های نصرحامد ابوزید نشان می‌دهد اندیشه‌های تأویلی او بدون توجه به مبانی عقلی و اصول خمسه‌ی معتزله، تلفیقی کاملاً گزینشی از برخی نظریات کهن اسلامی و نظریات هرمنوتیکی و زبان‌شناسی غربی، برای اثبات تاریخ‌مندی قرآن و زمینه‌سازی برای تطبیق مفاهیم آن با مدرنیته است.