جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه ذهن، با گشودن راه‌های تازه‌ای پیشاروی فیلسوفان، زمینه مطالعات دامنه‌دار فلسفی را فراهم کرد؛ مسائلی که قبلاً از محیط بحث‌های دقیق فلسفی دورافتاده‌بود، باردیگر به میدان مباحثه‌های علمی بازگشت. دراین میان، مسأله آگاهی از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این مفهوم اساسی‌ترین مفهوم ذهنی است که دامنه وسیعی از مفاهیم ذهنی را شامل می‌شود. فیلسوفان ذهن با واکاوی مفهوم آگاهی به تحقیق در خصوص آن پرداختند. مسأله آگاهی از جنبه‌های متفاوتی، درفلسفه ذهن بررسی شده ‌است که شاید مهم‌ترین مبحثی که درمورد آن جریان دارد توجه به حیث متافیزیکی آگاهی است، این‌که آگاهی و اصولاً همه امور ذهنی، پدیده‌ای متافیزیکی و غیر مادی است خود محل بحث فیلسوفان ذهن است. از طرفی با پذیرش متافیزیکی وغیر مادی بودن آگاهی، چگونگی پدیدآمدن پدیده‌ای متافیزیکی از عناصر مادی مغز، خود معمایی است که هنوز راه‌حلّ قانع کننده‌ای برای آن ارائه نشده ‌است. برای حلّ این معما تلاش‌هایی صورت گرفته‌است که نتیجه این تلاش‌ها، تبیین‌های مشهوری است که برای بیان ماهیّت ذهن وآگاهی و رابطه ذهن با بدن مطرح شده‌ است. درمیان این تلاش‌ها، دو نظریّه فیزیکالیستی ودوگانه‌انگاری در دو سوی این کمان قرار دارد، نگاه فیزیکالیستی، هرگونه غیر مادی بودن ذهن وآگاهی را انکار می‌کند و درنهایت، طبق این دیدگاه، فعالیت‌های فیزیکی مغز منشأ همه این قابلیّت‌ها است. از سویی، دوگانه انگاران، با قبول جوهر غیر مادی، در قبال جوهر فیزیکی، راه را برای هرگونه بررسی علمی بسته‌اند. دراین میان، تقریری از دوگانه‌انگاری جوهری که صاحبان حکمت متعالیه وبه‌ویژه ملاصدرا، ارائه کرده‌اند، می‌تواند کاستی‌های روی‌کرد دوگانه‌انگارانه در خصوص آگاهی و عموماً ذهن‌مندی را برطرف نماید. چرا که دیدگاه صدرا که مبتنی بر مبانی دقیق حکمت متعالیه است، از طرفی، نقش طبیعت مادی را در حدوث نفس، پررنگ می‌‌کند و از طرفی، نفس را دارای حرکتی جوهری که منتهی به تجرد تام از بدن مادی می‌شود، می‌داند. از این رو، این دیدگاه، حدّ وسط دو دیدگاه پیشین است و می‌تواند تقریر معقول‌تری از دوگانه‌انگاری جوهری ارائه کند.واژگان کلیدی: آگاهی، کوالیا، حالات ذهنی، فلسفه ذهن، حکمت متعالیه.