جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقادات، زیربنای نظام اخلاقی و احکام عملی دین اسلام است. شیوه های گوناگونی در تبیین این اعتقادات رایج است که هر کدام کاستی ها و محسناتی دارد. قرآن کریم توانسته است با روش های فراگیر و جذّاب، راه باورمندی به مسائل اعتقادی را هموار سازد و در این زمینه، روشی خاص دارد و با پیوند شیوه های دلیل گرایانه و اقتدا معیاری، راهی نو ترسیم می کند. نگارنده، با رویکردی قرآنی به مسأله اعتقادات، ابعاد گوناگون مسائل اعتقادی را بررسی کرده که برخی نتایج به دست آمده بدین قرار است: 1. قرآن، میان ضرورت هر یک از اصول اعتقادی و جوانب و ابعاد آن، تفکیک قائل می شود; اصل هر کدام را از اثبات بی نیاز می داند; ولی جوانب هر اصل را نیازمند اثبات می شمرد و برای آنها استدلال می آورد. 2. از دید قرآن، گاهی به اجمال، باید به غیب ایمان داشت، و گاهی به تفصیل، مواردی متعلّقات ایمان برشمرده شده است. 3. از جهات بینشی و تربیتی می توان تقدّم و تأخّرهایی را برای هر یک از اصول اعتقادی در نظر گرفت. 4. قرآن در ارائه اصول اعتقادی از شیوه های استدلالی، تربیتی، هنری، فطری و ارشادی بهره گرفته است.

این پژوهش برآن است تا با مراجعه به آیات نورانی قرآن کریم و دیگر منابع دینی ، شیوه ارائه اعتقادات در قرآن را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد ، که در فصل چهارم یعنی تجزیه و تحلیل داده ها که فصل اصلی تحقیق به شمار می رود بدان پرداخته شده است . قرآن کریم ، بزرگ ابزار دینی الهی است و اکمل و اتم برنامه های سعادت بخش است و همواره در تعلیم و تربیت (اولین گام در سعادت و کمال بشر) و هدایت انسانها ، روشهایی را ارائه می دهد که از نقطه نظر روانی ، پیشرفته ترین روشها و شیوه های علمی است . و در تعلیم و تربیت اولین حرکت اصلاح اصول فکری است . اصلاح اصول فکری بر پایه اعتقادات درست است لذا به طور کلی هدایت بشر بر اساس اعتقادات درست اوست و برای رسیدن به این هدف باید متوسل به بزرگ ابزار دین ، قرآن کریم شد که شیوه هایی را برای اصول اعتقادی که اساس اعتقادات است را ارائه می دهد . که در تحقیق به 17 شیوه ، در حد توان اشاره شده است که سه شیوه از آن را قرآن کریم به طور مستقیم در آیه 125 سوره نحل ، پیامبر اکرم (ص) را بدان امر نموده ، (شیوه حکمت واستدلال ، موعظه و جدل) 14 روش دیگر که با مطالعه آیات قرآن مجید ، استخراج گشته است ، ضمن اینکه جدای از سه روش مزبور نمی باشد اما می توانند مصادیقی خاص از آنها باشند ، که این 14 روش شامل روشهای تبلیغ عملی ، روش فطری ، دعوت به مشترکات ، روش تمثیل ، روش نفی و اثبات ، روش هنری قصه گویی ، روش تکرار ، تشویق و تنبیه ، مقایسه ، الگویی ، روش استفهام ، همراهی و شیوه یادآوری می گردد .

قرآن مجید اعتقادنامة اسلام آورندگان و آخرین کتاب آسمانی است که راه های هدایت را از زبان خالق یکتا تبیین نموده و با شیوه ای منحصر به فرد آنها را به سوی سعادت ابدی، راهنمایی نموده است. اصول اصلی اعتقادی در همة ادیان الهی، اعتقاد به مبدأ ودر پی آن اعتقاد به معاد است که از سویی اصل و اساس ایجاد انسان و از سوی دیگر، منتها و بازگشت وی را، روشن می نماید. علاوه بر کتب آسمانی، اندیشمندان خداگرا و فیلسوفان و متکلمان الهی برای تصحیح اعتقادات بشریت نسبت به دو اصل یاد شده از راههای گوناگون عقلی فلسفی به اثبات مبدأ و معاد پرداخته اند. در جستجوی آن بودیم تا بدانیم: رویکرد قرآن برای دعوت به نظام صحیح اعتقادی چگونه است و از چه راه هایی برای دعوت به سوی خدا و معاد بهره جسته است. آیا طریق عقلی فلسفی محض در اثبات مبدأ، با روش قرآن مطابق است و نیز آیا راه های دعوت قرآنی همچون بسیاری از طرق عقلی فلسفی دچار پیچیدگی و غموض است؟ تفاوت رویکرد قرآنی که شامل هدایت عامة مردم است با روش های فلسفی کلامی که مخصوص خواص و بخشی از عقلای جامعه است، در چه می باشد؟ راز این مهم را چنین دریافتیم که: دیدگاه قرآن در دعوت به توحید بر مبنای فطرت بوده و اصلی ترین طریق شناخت خدا، رجوع به فطرت پاک انسانی، معرفی شده است که این ریق گرچه در میان فلاسفه و متکلمان نیز مطرح گردیده، ولی هرگز به مثابة اصلی ترین راه در نظر گرفته نشده است و راه های عقلی، راه های اصلی تر به شمار آمده اند. البته قرآن مجید راه شناخت آیاتی با استفاده از ابزار گوش و چشم را عام ترین روش هدایت برای همة افراد جامعه معرفی نموده و سپس تفکر عقلی در آیات را با چاشنی ادلة عقلی کلامی، مزین نموده است. در موضوع اثبات معاد نیز قرآن از راه های عقلی برای اثبات معاد (معاد هست) استفاده ننموده است، بلکه از طریق اخبار مخبر صادق یا همان برهان نقلی از جانب پیامبر(ص) که پیام رسان خدای متعال است، به اثبات معاد پرداخته است. البته براهین متعددی برای ضرورت وجود قیامت (معاد باید باشد) در قرآن اقامه شده است، همچنین خدای متعال در آیات بسیاری از قرآن به رفع استبعاد منکران ازوجود قیامت پرداخته و از راه های مختلفی، امکان معاد (معاد می تواند باشد) را به اثبات رسانده است.