جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده کتاب حکمت نامه کودک، محمدی ری‌شهری است؛ همکار و مترجم کتاب عباس پسندیده است. این کتاب توسط انتشارات دار الحدیث قم منتشر شده است. برای آشنایی بیشتر با محتویات این کتاب در پیشگفتار آن آمده است که: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَجِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا»؛ فرزند شايسته، خواسته طبيعى و فطرى همه انسان‌هاست. همه آرزو دارند فرزندانى سالم و صالح داشته باشند؛ فرزندانى كه روشنی‌بخش ديده و شادی‌بخش جان آنها باشند. حتّى انسان‌هاى ناشايسته نيز دوست دارند فرزند آنها خوب و شايسته باشد. امّا همت پرورش‌یافتگان در مكتب قرآن، از اين خواست طبيعى فراتر است. آنها مى‌خواهند نه‌تنها فرزندانشان خوب و شايسته باشند؛ بلكه مى‌خواهند فرزندان آنها در كنار خانواده، پيشوا و سرمشقِ انسان‌هاى شايسته بشوند. آنان، در مقام نيايش به خداى مهربان چنين مى‌گويند: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا. پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان، آن ده كه مایه‌روشنی چشمان ما باشد و ما را پيشواىِ پرهيزگاران گردان». مسئله مهم اين است كه: چگونه مى‌توان به اين آرزوى بلند، دست‌یافت و زمينه اجابت اين دعا را در مورد فرزندان فراهم ساخت؟ پاسخ اين است كه پرورش فرزند شايسته، بر سه ركن اساسى استوار است. اين اركان عبارت‌اند از: 1. خانواده شايسته 2. رعايت حقوق كودك 3. وظیفه‌شناسی كودك. حكمت نامه كودك، رهنمودهاى قرآن و پيشوايان اسلام را درباره اين اركان، در سه بخش ارائه مى‌نمايد. بخش اوّل، شامل چهارفصل است و در آن، مسئوليت جامعه اسلامى در ساماندهىِ خانواده‌های شايسته، نقش وراثت در خوش بختى فرزند، نقش تغذيه پدر و مادر در سلامت و سعادت فرزند و نقش چگونگى انعقاد نطفه در آينده فرزند از زبان پيشوايان اسلام، بيان می‌شود. در بخش دوم، حقوق كودك از نگاه اسلام، در شش فصل ارائه می‌گردد: فصل اوّل، درباره حقوق نوزاد است، اين حقوق عبارت‌اند از: 1. بزرگداشت تولّد، 2. غسل ولادت، 3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ، 4. كام برداشتن با آب فرات و تربت سیدالشهدا، 5. انتخاب نام نيكو، 6. تراشيدن سر و صدقه دادن هم وزن آن طلا يا نقره، 7. عقيقه كردن، 8. ختنه كردن. فصل دوم، درباره حقوق كودك شيرخوار است. اين فصل، رهنمودهاى پيشوايان اسلام درباره تغذيه كودك از شير مادر و يا دايه شايسته و ضرورت احترام به احساسات نوزاد را بيان می‌نماید. در فصل سوم، تعليم و تربيت كودك، به‌عنوان مهم‌ترین حقوق كودك، موردبررسی قرار می‌گیرد و نكات مهمی درباره اهمیت تعليم و تربيت كودك و مسئوليتى كه دولت اسلامى و خانواده‌ها در اين زمينه دارند (از مهم‌ترین چيزهايى كه هنگام تربيت كودك، ضروری است و تربيت جنسى او و از همه مهم‌تر، روش تربيتى اسلام) ارائه می‌گردد. در فصل چهارم، اخلاق تربيت، مانند: مهربانى با كودك، احترام به كودك، سلام كردن به كودك، عدالت رفتارى ميان فرزندان، وفا به وعده داده شده به كودك و شاد كردن او، به‌عنوان حقوق تربيتى كودك، مطرح می‌شود. در فصل پنجم، توجّه مربّيان به نقش آرايش و ارضاى حقّ زيبايى طلبى كودك و همچنين نقش بازى در رشد كودك، جلب می‌گردد. در فصل ششم، تأكيد بر دعا براى فرزندان و نهى از نفرين كردن آنها، بيانگر نقش تربيتى دعا در كنار برنامه‌ریزی و تلاش است. لذا از آن به‌عنوان يكى از حقوق كودك، ياد می‌شود. دعاى امام سجاد علیه‌السلام براى فرزندانش كه در پايان اين فصل آمده، رهنمود ارزنده‌ای براى خانواده‌های مسلمان است. بخش سوم، اختصاص به وظايف كودك دارد. بر مربّى شايسته، لازم است علاوه بر انجام دادن وظايفى كه در بخش اوّل و دوم اين مجموعه آمده، زمينه وظیفه‌شناسی كودك را نيز فراهم سازد. اين بخش، در چهار فصل، رهنمودهايى را در زمينه وظايف شخصى كودك، وظايف او در برابر پدر، مادر، آموزگار، بزرگ‌تر از خود و دوستان، تقديم مى‌دارد گفتنى است كه مخاطبان حكمت نامه كودك، عبارت‌اند از: خانواده‌ها، مربّيان امور تربيتى كودكان و پژوهشگران تعليم و تربيت كودك. بنابراين، كودكان، مخاطب مستقيم اين مجموعه نيستند. نكته ديگر، اين كه تلاش كرده‌ايم حكمت نامه كودك، جامع متنِ مهم‌ترين رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در زمينه آموزش و پرورش كودك باشد.

این تحقیق بر آن است تا با ارائة شیوه های صحیح تربیت فرزند مبتنی بر قرآن و روایات و شناخت مشکلات رفتاری و راه حل های آن، گامی چند در بر آوردن نیاز والدین عزیز بردارد. این مجموعه که پیرامون روش های تربیتی ومشکلات رفتاری فرزندان در حرکت است، سعی دارد نیازهای اولیه کودک و فرزند شما را در جهت متعالی شدن و شکوفا شدن استعدادهای نهفته در وجودشان که خداوند متعال به صورت فطری در آنها قرار داده است با استفاده از قرآن این کتاب عظیم انسان سازی شناسایی کرده و درصدد رفع آنها بر آمده است. به فرمایش قرآن کریم مهم تر از فرزند، تربیت و مقام معنوی اوست، پس والدین عزیز باید در این راستا حرکت و تلاش بسیار کنند از سوی دیگر ممکن است بر اثر نداشتن و یا بی توجهی به این نیازها، فرزند ما دچار انحراف و انحطاط اخلاقی شود که در این صورت ، باید راهکارها و دستور العمل هایی دانست تا بتوانیم آنها را در مسیر صحیح انسانیت قرار دهیم، همانند گیاه که در خاک و در مسیر رشد قرار می گیرد ولی در این مسیر به عواملی از جمله خاک حاصل خیز ، نور خورشید و آب کافی و کود مناسب نیاز دارد و اگر هر یک از این عوامل به گیاه به حد کفاف نرسد، دچار پژمردگی می شود و برگهای آن شروع به ریزش می کند، فرزند ما نیز برای تربیت و رشد معنوی نیازمند به عوامل تربیتی شامل، محبت، احترام، آزادی، حق انتخاب، تشویق و تنبیه ، پروراندن حس اعتماد به نفس و عزت نفس ، وفای به عهد و پیمان و آموزش ولایت و محبت اهل بیت ( علیهم السلام) خدا پرستی و دوستان خوب و ... دارد ولی در راس این عوامل مطلبی که حائز اهمیّت است بنیادی و ریشه ای تربیت کردن اوست. همانند گیاه، که برای رشد مطلوب ، باید در اعماق خاک قرار گیرد نه در سطح و رویه خاک تا با وزش اولین بادها از جا کنده نشود، ما نیز فرزند خود را که همانند گیاهی است در دستان ما، سزاوار است ریشه اش را در اعماق خاک محکم کنیم، زیرا که آنها فطرتا ، خداجو، راستگو، مهربان، با سخاوت، امین و دیندار و . . . به دنیا می آیند و ما پدران و مادران هستیم که باید فطرت بالقوه آنها را بالفعل و شکوفا نماییم. از سوی دیگر بر اثر بی مبالاتی و سهل انگاری و یا ندانستن امر تربیت، باعث می شویم که نهال ها و شکوفه های باغ زندگیمان به آن رشد و تعالی نرسند و دچار انحرافات اخلاقی بسیاری از قبیل دروغگویی، دزدی، خودپسندی، حسادت ، کمرویی ، و لجبازی و . . شوند. و آن روحیه صداقت و جوانمردی و امانت داری و خدانگری و غیره در آنها پرورش پیدا نکرده و به انحطاط رود مانند گیاهی که آفت بر او می افتد و باید آن آفت را از گیاه دور کرد و از بین برد. وظیفه ما والدین نیز همین است که در صورت بروز چنین حالاتی، درصدد رفع آن آفات و رذایل اخلاقی و رفتاری برآئیم، نه اینکه بگوییم دیگر فایده ندارد واین خلق و خو و صفت در او ریشه دوانده و عادت کرده است.بلکه باید صبورانه و مقتدرانه در این راه وارد شد تا رذایل از وجود او دور شوند زیرا که ترک عادات، بسیار سخت است و احتیاج به زمان طولانی دارد پس پدر و مادر عزیز؛ در صورت دیدن چنین رذایل اخلاقی و رفتاری بپا خیز و با صبر و استقامت همانند درختی که به گیاه ضعیف و نهیفی در کنا رخودش پناه می دهد تا بادها او را نلرزانند و از جا بر نکنند، شما نیز به فرزندان خود پناه دهید و با رسیدگی کامل به او و برطرف کردن نیازهای تربیتی و رشدی برآورده نشدة آنها کمک کنید تا بر روی پای خود بایستندکه دیگر هیچ یک از عوامل سبب سقوط آنها نشوند. انشاءالله .

مسئلۀ تربیت، از نیازهای ضروری و مهم هر جامعۀ انسانی محسوب می‌شود. در این میان، تربیت کودک وظیفۀ خطیری است که به ویژه برای والدین مسئولیت‌آفرین است و کیفیت تحقق آن می‌تواند برای فرد، خانواده و جامعه سرنوشت‌ساز باشد. مقالۀ حاضر با هدف بررسی و تبیین ابعاد تربیت کودک در نظام خانواده از دیدگاه دین مبین اسلام انجام شد. روش پژوهش از نوع تحلیل اسنادی بوده و طی آن مجموع منابع و اسناد مربوطه بررسی شدند. این منابع شامل آموزه‌های تربیتی قرآن کریم و سیرۀ زندگی پیامبر اسلام9و امامان معصوم:بوده است. در مقالۀ حاضر، ابتدا مفهوم و جایگاه تربیت کودک در آموزه‌های اسلام تشریح می‌شود، سپس حقوق کودک در خانواده و نقش والدین در تربیت کودک تبیین می‌گردد و در ادامه ابعاد تربیتی کودک از دیدگاه اسلام، شامل تربیت جسمانی و عقلانی، تربیت دینی و اخلاقی و نیز تربیت اجتماعی کودک تشریح می‌شود. در پایان، روش‌های پرورش ابعاد تربیتی کودک ‌بررسی می‌شود و پیشنهادهای تربیتی برای تحقق تربیت مطلوب کودک ارائه می‌گردد.