جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام سجاد(ع) چهارمین پیشوای شیعیان است که در این پژوهش، زندگی وشخصیت این بزرگوار با تأکید بر جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی ایشان در متون و دیدگاه اهل تسنن مورد بررسی قرار می گیردو با توجه به اختناق وخفقان موجود در جامعهآن عصر و وجود امرای ستمگر، ایفای رهبریدینی و سیاسی مردم امری سخت و دشوار بود اما از آنجا که امام از اهل بیتنبوت و معدن علم و وحی بودند با یک سیاست مدبرانه و به کار بردن مهمترین ابزارهای دینی و سیاسی ازجمله تقیه و دعا توانست به بخشی از عقاید و تعالیم خود در عرصه دینی و علمی و فرهنگی و سیاسی جامه عمل بپوشاند،جایگاه بزرگ دینی و عرفانی حضرت توسط محدثین و علمای اهل سنت بارها ستوده شد و او را فردی ثقه و فاضل و امین زمان خویش می دانستند و حتی به عنوان مرجع دینی و پیشوای شریعت وی را مورد استناد قرار می دادند و از لحاظ سیاسی و اجتماعی ایشانچه ضمن خطبه های روشنگرانه اش در بیان مظلومیت اهل بیت(ع) و رسوا ساختن هیئت حاکمه وچه با دعاهای خود که برخی ازاین ادعیه و مناجات ها هم که در متون اهل سنت دیده شد هم در گسترش معارف اهل بیت (حوزه فرهنگی و اجتماعی)و هم در بیان جایگاه سیاسی وتأکید بر جایگاه امامت اهل بیت(ع) توانست در انجام این رهبری موفق باشد ودر این پژوهش برآنیم که جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی امام سجاد(ع) رادر دیدگاه و متون اهل تسنن و در نظرات و آراء اندیشمندان و علمای اهل سنت و چه در دعاهای حضرت به دلیل تقیه پیشه کردنش در آن دوره زمانی نامساعد وچه باحضور حضرت در برخی از عرصه های فرهنگی و علمی مورد بررسی قرار دادیم. تا اینکه تصویرروشنی از این جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی امام سجاد(ع) در متون و دیدگاه اهل تسنن ارائه شد.

روش‌شناسی روایات تفسیری معصومان (ع) به دلیل جایگاه خاص سنت در تبیین قرآن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از آنجا که عصر امام سجّاد (ع) توأم با خفقان سیاسی، انزوای شیعیان و انحراف‌های دینی بود، بررسی چگونگی روش ایشان در تبیین آیات قرآن، نگاه ویژه‌ای را می‌طلبد. امام سجّاد (ع) در عصر خود سیاست تقیه را در پیش گرفت، به فعالیت‌های آموزشی روی آورد و در حوزه تفسیر با تطبیق آیات بر شرایط زمان، به تبیین جایگاه اهل بیت (ع) پرداخت.آن حضرت در تفسیر آیات، علاوه بر بیان معنای ظاهری، اهتمام خود را به ارائة معنای باطنی کلام خدا و تطبیق آیات بر مصادیق ظاهر و باطن معطوف کرده است. حضرت به مباحث علوم قرآن نیز توجه فرموده و همچنین بخش اعظمی از روایت‌های ایشان به صراحت یا تلویح به آیاتی از قرآن استناد کرده است. علاوه براین در مواردی، اشاره‌های امام (ع) به آیات، حین انجام کارهای مختلف موجب شده است که سیره عملی آن حضرت مبیّن آیات باشد.امام زین العابدین (ع) در استخراج معانی آیات، به قرآن، سنت، قواعد ادبی و قصص و تاریخ استناد کرده است که البته استناد به سنت نسبت به سایر موارد چشم گیرتراست. ایشان به عنوان امام معصوم(ع)، در تفسیر قرآن از منابع خاصّ امامت نظیر میراث مکتوب پیامبر (ص) و الهام بهره برده‌است که این منابع، روش ایشان را با روش دیگر مفسّران متمایز می‌سازد. علاوه بر اینکه خود حضرت هم منبع تفسیر به شمار می‌آید.

این رساله که با عنوان " بررسی تفسیری و تاویلی آیات نازله در شان سید الشهداء (ع) " در 3 فصل به منظور خدمت به قرآن و عترت پیامبر(ص) و شناخت هر چه بیشتر سید الشهدا (ع) فرآهم آمده است. این تحقیق با استفاده از روش تحقیق کیفی انجام شده است و ابزار گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه‏ای است. در این تحقیق سعی شده است ضمن ارائه کلیات به عنوان مبانی، با فرض وجود آیاتی که در شان سید الشهداء نازل شده‏اند، طی بررسی بیش از 120 آیه از قرآن کریم در کتب روایی و تفسیری به عناوینی از قبیل نور، آفرینش، جلوه‏هایی از امام حسین (ع) و همچنین عنوان‏های امام حسین (ع)، انبیاء الهی، فرشتگان، رجعت، شیعیان، اصحاب، دشمنان و کشندگان پرداخته است. در فصل پایانی ثابت خواهد شد که ارتباط قرآن و سیدالشهداء متقابل و ناگسستنی بوده و ایشان منبع فضئل قرآنی است چنان که دشمنان او نماد رذائل مذکور در قرآن هستند. همچنین ثابت خواهد شد که توسل به سید الشهداء پشتوانه قرآنی دارد.

این پژوهش در صدد پاسخگودی به این پرسش است که " رابطه ایرانیان با ائمه شیعه اثنی عشری چگونه بوده و این روابط مبتنی بر چه علایقی می باشد و عوامل تاثیر گذار بر گرایش ایرانیان به امامان چه بوده است ." دامنه زمانی این تحقیق از آغاز امامت چهارمین امام تا آغاز عصر غیبت و محدوده جغرافیای آن قلمرو دولت ساسانی در آخرین روز های آن امپراطوری می باشد.با وجود گرایش اولیه به اسلام ، به زودی در حوزه های سیاسی و مذهبی ، ایرانیان به گرایش های مخالف حکومت پیوستند . به تدریج با شکل گرفتن فرق و مذاهب اسلامی ، تشیع نیز با اشکال مختلفش در میان ایرانیان رواج یافت تا جائی که در قرون بعدی ایران به مهمترین پایگاه شیعیان تبدیل شد و این مذهب در تمامی شئون مردم این سرزمین تاثیری عمیق برجا گذاشت . تشیع در ادامه به دو فرقه اصلی یعنی زیدیه و امامیه تقسیم شد . در ابتدا گرایش عمده ایرانیان به سمت تشیع زیدی بود ولی با توجه به اینکه حرکت های مسلحانه محور فعالیت های زیدیه بود و این قیام ها راه به جائی نبردند و جز سرخوردگی ارمغانی برای ایرانیان به همراه نداشتند، به تدریج شاهد گسترش تشیع امامی در میان ایرانیان می باشیم.می دانیم که مهمترین رکن این مذهب مفهوم امامت وجایگاه خاص امام در زندگی مسلمانان شیعه می باشد از این رو این سوال به ذهن متبادر می شود که در زمان حیات ائمه شیعه ، چه رابطه ای بین ایرانیان و ائمه برقرار بوده است.در این پژوهش فراز و فرود این رابطه در طی سه بخش مورد بررسی قرار گرفته است.در بخش نخست که عصر حضور امامان چهارم تا ششم بود ، به شکل گیری مذهب تشیع و پایه گذاری سازمان وکالت اشاره شده که عمده فعالیت شیعیان از طریق این سازمان صورت می گرفت.در بخش دوم یعنی دوران امامت موسی بن جعفر و امام رضا شاهد ظهور فرقه های مختلف شیعی و حضور امام هشتم و پیامد های سیاسیمذهبی این حضور در ایران هستیم .در بخش سوم نیز که دوران امامت آخرین امامان را در بر گرفته است به شرایط اجتماعی ناشی از افزایش فشار بر شیعیان و بروز بحران اعتقادی در بین شیعیان به سبب خردسالی امامان پرداخته ایم . در این دوران همچنین به افزایش اقتدار وکلای ائمه و شدت گرفتن فعالیت های غلات توجه شده است.

از نظر اسلام انسان موجودی اجتماعی است و اجتماعی بودن انسان اقتضا می کند که روابط خود را با دیگران بشناسد و به درستی سامان دهد . سيره اجتماعي امامان معصوم(ع) به معنای رفتارهايي است که در ارتباط با اجتماع انجام داده اند و بيانگر ارزش هاي ديني و اخلاقي مورد نظر ائمه هستند.علاوه بر آن گفتار ایشان درباره موضوعات اجتماعی و نحوه تعامل با اقشار مختلف ذیل سیره اجتماعی قرار می گیرد. سیره نظری و عملی ایشان را می توان در حوزه های مختلف از جمله خانواده،تعاملات برون خانواده ،تعلیم و تربیت واقتصاد اجتماعیبررسی کرد. ائمه در زمينه اجتماعي و برخورد با جامعه، روابط خويش را بر اساس دستورات الهي و نبوي قرار داده و در پی ساختن جامعه ای متخلق به اخلاق اسلامی بودند.هدف این نوشتار بررسی سیره اجتماعی امام دوم تا چهارم(ع) است و به روش تاریخی با استفاده از منابع کتابخانه ای و با اسلوب توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

صحیفه سجادیه میراث گرانبهای برجای مانده از چهارمین پیشوای معصوم شیعیان امام علی ابن الحسین(ع) است.زبان این کتاب شریف زبان نیایش است و به گونه ای عرضه شده است که هر خواننده به فراخور فهم و دانش خود از آن بهره می گیرد. پایان نامه ای که در پیش رو دارید، مفاهیم قرآنی در صحیفه سجادیه می باشد. در این پایان نامه، سعی داریم، بیان کنیم که آیا کلام ائمه از قرآن نشأت گرفته یا نه و اینکه ایشان که تربیت یافته مکتب انبیاء هستند در شرایط سخت حاکم بر جامعه تا چه حد توانسته اند مسایل دین را برای مردم تبیین کنند و آیا مفاهیم آن با قرآن مطابقت دارد؟ به همین دلیل این موضوع را انتخاب کردیم و قصد داریم صحیفه سجادیه را با قرآن مطابقت داده تا این رابطه بیشتر مشخص گردد. در این پایان نامه به بررسی ده دعا از صحیفه سجادیه که در بردارنده بیشترین مبانی اخلاقی و مضامین قرآنی می باشند پرداخته ایم. دعای اول: در سپاس و ستایش خداوند .دعای هشتم: در پناه بردن به خدا از سختی هاو اخلاق بد . دعای نهم: اشتیاق به طلب آمرزش از خدا، دعای دهم: پناه بردن به خدای تعالی. دعای یازدهم: نیک فرجامی. دعای دوازدهم: اقرار به گناه و درخواست بازگشت. دعای سیزدهم: طلب حاجت ها از خداوند. دعای چهاردهم: در ستمدیدگی و ستم دیدن.دعای شانزدهم: طلب عفو و آمرزش از خدا. دعای هفدهم: پناه بردن به حق از شیطان و مکرو عداوتش. که سعی کردیم مبانی قرآنی آنهارا بررسی کنیم و در نهایت آیاتی که دربردارنده کلام معصوم است را بیان کنیم.

توجه به انسان و شناسایی اوصاف و ویژگی های انسان کامل همیشه مورد توجه مذاهب ، مکاتب و فرهنگ های گوناگون بوده و هست، عامل این گرایش نیزهمان میل به کمال است که ریشه در ذات آدمی دارد و انسان را به سوی کمال می کشاند. در این بین اسلام به عنوان یک مکتب توحیدی از لابه لای آیات قرآن و سنت معصومین(ع) به معرفی انسان کامل می پردازد، دعای شریف مکارم الاخلاق امام سجاد(ع) نیز به عنوان سنت معصوم (ع) بیان کننده بسیاری از اوصاف و ویژگی های انسان کامل و ایده آل اسلامی است. این پژوهش با روش توصیفی– تحلیلی بعد از بیان مقدمه ای کوتاه از مفهوم انسان کامل و ترسیم شرایط و اوضاع سیاسی زمانامام علی بن الحسین(ع)، به بررسی ویژگی های انسان کامل در این دعای عظیم الشأن پرداخته و اصول اعتقادی ، فضایل و رذایل اخلاقی و هم چنین رابطه و تعامل او را با دشمنان و بدخواهانش به تصویر کشیده است.

این تحقیق به دنبال تطبیق مفاهیم و موضوعات دعای مکارم اخلاق امام سجاد(ع) با قرآن کریم می باشد. دعای عظیم الشأن مکارم الاخلاق بیستمین دعای صحیفه سجادیه و دعای امام سجاد(ع) درمکارم الاخلاق و اعمال پسندیده است.هدف این تحقیق تجزیه و تحلیل مفاهیم و موضوعات اخلاقی این دعای عظیم الشأن و مطابقت آن ها با قرآن کریم می باشد.روش این تحقیق در این پایان نامه به صورت کتابخانه ای می باشد که پس از مطالعه دقیق دعای مکارم الاخلاق و شروح مختلف این دعا و استخراج مفاهیم و موضوعات اخلاقی آن به بررسی این مفاهیم و موضوعات در قرآن پرداخته شده است، تا میزان مطابقت آن ها با آیات قرآن کریم مورد بررسی قرار گیرد.پس از بررسی و تجزیه و تحلیل این دعا و مطابقت آن با آیات قرآن کریم به این نتیجه منتهی شد: که مفاهیم و موضوعات دعای مکارم الاخلاق با قرآن منطبق است و اکثر موضوعات مطرح شده در این دعای عظیم الشأن با موضوعات اخلاقی قرآن کریم مشترک است و فراوانی و گستردگی مفاهیم دعای مکارم الاخلاق در قرآن بسیار زیاد می باشد.این تحقیق در چهار بخش تنظیم شده است. در بخش اول به کلیات پرداخته شده و در بخش دوم اعتبار و جایگاه صحیفه سجادیه و دعای مکارم الاخلاق مورد بررسی قرار گرفته است.در بخش سوم مفاهیم اخلاقی دعای مکارم الاخلاق بیان شده است، و در بخش چهارم به تطبیق مفاهیم و موضوعات دعای مکارم الاخلاق با قرآن پرداخته شده است و در پایان نتیجه گیری شده است.

بخش عمده‌ای از معارف نورانی اسلام به وسیله ادعیه و مناجات‌های مأثور از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) به‌دست ما رسیده است، خصوصاً ادعیه‌ای که به تبیین مبانی اعتقادی شیعه پرداخته است و مناجات المریدین از مناجات خمس عشر یکی از معتبرترین مناجات‌های مأثوره که عبارت‌های آن در کمال صلابت و اتقان است، شاهد این ادعاست. این مناجات از جهت محتوا و مضامین، اوصاف حقیقی مریدین، طی طریق در معرفت و هدایت الهی و شیفتگی و اشتیاق در سیر الی الله که لازمه آن خلوص در عبادت حق تعالی می‌باشد و همچنین نحوه صحیح اظهار نیاز و بندگی به حق‌تعالی را بیان می‌دارد. از عمده‌ترین درخواست مریدین از پیشگاه الهی، وصول به مقام محبین و کمال انقطاع الی الله، توجه مداوم به خداوند، اخلاص و تسلیم محض و رضا به قضا و قدر الهی می‌باشد. مضامین این مناجات موجب نورانیت دل، اصلاح و استحکام اعتقاد، شفای دل، و آسایش و امنیت روحی می‌گردد.

معاد و زندگی پس از مرگ مهم‌ترین حادثه زندگی بشر و ناشناخته‌ترین وجه حیات است که تنها از منظر وحی می‌توان تصویری از آن پیدا کرد و آن را ارائه داد. از آنجا که تلقی انسان از غایت و فرجام شناسی خویش، معنا بخش تمام اعمال و فعالیت‌های زندگی اوست و نحوه آغاز و کیفیت اعمال او را هم معین می‌کند، اعتقاد به معاد می‌تواند تأثیر شگرفی در زندگی بشر و رویکردهای او با مسائل و حوادث پیش رو داشته باشد. بی‌تردید یکی از جنبه‌هایی که می‌توان از اعتقاد به معاد در پرورش و گسترش آن بهره برد، تربیت اخلاقی است به همین جهت این پژوهش به نقش معادباوری بر تربیت اخلاقی از دیدگاه صحیفه سجادیه پرداخته و در این راستا تنظیم گردیده است. در ابتدا کلیات بحث را مورد بررسی قرار داده است و سپس به معرفی صحیفه سجادیه و شرایط خاص امام سجاد علیه السلام اشاره دارد و به این نتیجه می‌رسد که این کتاب شریف از ابتدا مورد توجه بسیاری از بزرگان دین قرار داشته و دارای محتوای غنی معارف دینی است و در زمینه تربیت اخلاقی می‌توان بهرهای بسیاری از آن برد. در فصل دوم به تصویر مرگ و معاد از دیدگاه امام علیه السلام اشاره می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که اعتقاد به معاد به عنوان یکی از اصول دین، مورد توجه حضرت قرار داشته و بسیاری از ویژگی‌های قیامت و معاد در ضمن دعاهای امام سجاد علیه السلام آمده است. در نهایت در فصل سوم و چهارم رویکردهای تربیتی و اخلاقی که مترتب بر معادباوری هستند را با توجه به دعاهای حضرت مورد بررسی قرار می‌دهد و به این نتیجه می‌رسد که معادباوری نقش موثری در ایجاد انگیزه برای کسب فضائل اخلاقی و زدودن رذائل اخلاقی ایفاء می‌کند و می‌توان از این باور به عنوان یکی از ابزارهای تربیتی برای ایجاد و گسترش فضائل اخلاقی استفاده نمود.